On The Etymology of the Word “Çocuk”

Yıl 2018, Sayı: 12, 1 - 18, 21.10.2018

Hakan Aydemir

https://doi.org/10.29000/rumelide.472749

Cited By: 4

Öz

This study mainly deals with the origin of the
word çocuk.
However, some other Turkish words meaning
'child', 'baby' or ‘whelp', which can serve as analogy and help for a
better uderstanding of the structure of the word in question, are also
examined in terms of meaning and origin. In this regard,
semantically,  morphologically opaque or
controversial words such as bala, bebe, bebek,
enik,
oğul,
döl,
uşak,
yavru
are explained morphologically and semantically as well. After introducing the
views of the researchers who expressed their opinions on the word çocuk,
the word çocuk is examined in detail phonetically, semantically and
morphologically. The study aims to carry out a final solution to the etymology
of the word çocuk as well as to the long-standing debate whether the
original meaning of this word was 'piggy' or not. Based on the results of the
detailed etymological analyses carried out in this study, it is concluded that
the meaning ‘animal baby’ of the words enik, döl, yavru has emerged
secondarily as well as the original meaning of the word çocuk – contrary to
popular belief – was not ‘piggy’. Besides the variants çoçka, çoçga,
çoşka,
çoşga
etc. in Anatolian dialects, which mean ‘pig; piggy; baby, child’ and
have emerged secondarily, the etymon of the word çocuk and the related
words,  i.e Tkm. çāga ‘child, baby’, Mo. çaga,
çaka,
DS cağa,
çova,
çoa,
çoğa,
çoğ
‘child’ and Turkish çoluk (çocuk), Tkm. çovluk, DS çacuk
~ cacık
with similar meanings are also examined. At the end of the study, the
etymological proposals carried out here for the word çocuk and its variants,
are presented chronologically in a chart.

Anahtar Kelimeler

çocuk, oğul, döl, uşak, yavru

“Çocuk” Sözcüğünün Etimolojisi Üzerine

Öz

Bu çalışmada esas olarak çocuk sözcüğünün kökeni
ele alınmaktadır. Fakat sözcüğün yapısını daha iyi anlamamıza yardım edeceği ve
analoji teşkil edeceği için önce Türkiye Türkçesinde ‘çocuk’, ‘bebek’, ‘yavru’
anlamına gelen bazı Türkçe sözcükler de anlam ve köken bakımından mercek altına
alınmaktadır. Bu bağlamda anlam ve biçimbilgisi bakımından tartışmalı olan veya
kökeni pek açık olmayan bala, bebe, bebek,
enik,
oğul,
döl,
uşak,
yavru
sözcüklerinin köken ve anlam açıklamaları yapılmaktadır. Çocuk sözcüğü üzerine
fikir beyan eden araştırmacıların görüşleri tanıtıldıktan sonra çocuk
sözcüğü sesbilimsel, anlambilimsel ve biçimbilimsel açılardan ayrıntılı olarak
incelenmektedir. Çalışma, çocuk sözcüğünün kökenini nihai
çözüme kavuşturmak yanında bu sözcüğün asıl anlamının ‘domuz yavrusu’ olup
olmadığı konusunda uzun zamandır süregelen tartışmalara da bir son vermeyi
amaçlamaktadır. Bu çalışmada yapılan ayrıntılı kökenbilimsel incelemelerin
sonuçlarına dayanarak, enik, döl, yavru gibi sözcüklerin
‘hayvan yavrusu’ anlamının ikincil olarak sonradan ortaya çıktığı, çocuk
sözcüğünün asıl anlamının ise sanıldığı gibi ‘domuz yavrusu’ olmadığı sonucuna
varılmıştır. Ayrıca çocuk sözcüğünün Anadolu ağızlarındaki ‘domuz; domuz yavrusu;
bebek, çocuk’ anlamına gelen çoçka, çoçga, çoşka,
çoşga
vb. gibi sonradan ortaya çıkan değişkeleri yanında, sözcüğün türediği
isim kökü olan Tkm. çāga ‘çocuk, bebek’, Mo. çaga, çaka, DS cağa,
çova,
çoa,
çoğa,
çoğ
‘çocuk’ ve benzeri anlamlar taşıyan TTü. çoluk (çocuk), Tkm. çovluk,
DS çacuk
~ cacık
biçimleri de inceleme altına alınmaktadır. Çalışmanın en sonunda, çocuk
sözcüğü ve türevleri için bu çalışmada sunulan kökenbilimsel çözüm önerileri
bir şemada kronolojik olarak gösterilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

çocuk, oğul, döl, uşak, yavru

Kaynakça

• Adamović, M. (2008): Heisst Türkisch çocuk wirklich ‘ferkel’? Türkbilig. 15: 3-7. Alt.= Baskakov, N. A. / Toşçakova, T. M. (1947): Oyrotsko-russkiy slovar'. Moskva. Gosudarstvennoe İzdatel'stvo İnostrannıh i Natsionalnıh Slovarey. Az. = Azizbekov, H. A. (1965): Azerbaydjansko-russkiy slovar'. Baku. Azerbaycanskoe Gosudarstvennoe İzdatel'stvo. AzRus.= Tağıyev, M. T. (2006): Azǝrbaycanca Rusca Lüğǝt. IV. S – Z. Bakü. Şerk-Qerb. Brockelmann, C. (1951): Osttürkische Grammatik der islamischen Litteratursprachen Mittelasiens. Leiden. E. J. Brill. Budagov, L. (1869): Sravnitel'nıy slovar' turetsko-tatarskih nareçiy. Cilt I. Sanktpeterburg. Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk' Caferoğlu, A. (1947): Küçük, çocuk, enik kelimelerinin morfolojik ve semantik değişmelerine dair. Türk Dili Belleten. Seri III/10-11: 6-12. Castrén, M. A. (1857): Versuch einer koibalischen und karagassischen Sprachlehre nebst Wörterverzeichnissen aus den tatarischen Mundarten des Minussinschen Kreises. St. Petersburg. Buchdruckerei der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. DLT = bk. Dankoff, R. / Kelly, J. (1985). DS= Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (1993). 1-12. 2. Baskı. Ankara. Türk Dil Kurumu. Clauson, Sir G. (1972): An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford. Clarendon. Çağatay, S. (1977): Türkçede Çocuk Kavramı. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1-16. ÇağPdC = Pavet de Courteille, A. (1870). Dictionnaire turk-oriental. Paris. Imprimerie impériale. Çuv.= Sirotkin, M. Ya. (1961): Çuvaşsko-russkiy slovar'. Moskva. Gosudarstvennoe İzdatel'stvo İnostrannıh i Natsionalnıh Slovarey. ÇuvAşm. = Aşmarin, N. İ. (1927-1950). Thesaurus linguae Tschuvaschorum. 1-17. Kazan – Çeboksary. İzdanie Narodnogo Komissariata po Prosveşçeniyu Çuvaşskoy Avtonomnoy Sovetskoy Sotsialistiçeskoy Respublili. Dankoff, R. / Kelly, J. (1982-1985): Maḥmūd al-Kāšġarī. Compendium of the Turkic Dialects (Dīwān Luġāt at-Turk). 1–3. Sources of Oriental Languages and Literatures. 7. (Yayımlayanlar) Ş. Tekin / G. A. Tekin. Cambridge, Mass.. Harvard Üniversitesi Basımevi. Doerfer, G. (1975): Die türkischen und mongolischen Elemente im Neupersischen. IV. Wiesbaden. Franz Steiner Verlag. EDAL = Starostin, S. A. / Dybo, A. V. / Mudrak, O. A. (2003): An Etymological Dictionary of The Altaic Languages. (Handbook of Oriental Studies: Uralic & Central Asian Studies, Vol. 8/1–3). Leiden-Boston. Brill. Erdal, M. (1991): Old Turkic Word Formation. A Functional Approach to the Lexicon. I-II. Wiesbaden. Otto Harrassowitz. Harrassowitz. Eren, H. (1999): Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. Ankara. Bizim Büro Basım Evi. ESTYa I = Sevortyan, É. V. (1974): Étimologiçeskiy slovar' tyurkskih yazıkov. I. Moskva. İzdatel'stvo Nauka. ESTYa III = Sevortyan, É. V. (1980): Étimologiçeskiy slovar' tyurkskih yazıkov. III. Moskva. İzdatel'stvo Nauka. Gag.= Baskakov, N. A. (1973): Gagauzsko-russko-moldavskiy slovar'. Moskva. Sovetskaya Entsiklopediya. Gülensoy, T. (2007): Türkiye Türkçesindeki Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara. Türk Dil Kurumu Yayınları. Hal.= Doerfer, G. / Tezcan, S. (1980): Wörterbuch des Chaladsch (Dialekt von Charrab). Budapest. Akadémiai Kiadó. HalLex. = Doerfer, G. (1987): Lexik und Sprachgeographie des Chaladsch. Wiesbaden. Harrassowitz. Kar. = Baskakov, N. A. / Zayonçkovskiy, A. / Şapşal, S. M. (1974): Karaimsko-russko-pol'skiy slovar'. Moskva. Russkiy Yazık. HT VIII = Röhrborn, K. (1996a): Die Alttürkischen Xuanzang-Biographie VIII. Wiesbaden. Harrassowitz. Klein, E. (1966): A comprehensive etymological dictionary of the English language. Amsterdam-London-New York. Elsevier. Korkmaz, A. (2003): Arıcılık. Samsun. T.C. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Samsun Tarım İl Müdürlüğü. Kormuşin, İ. V. (2008): Tyurkskiye Yeniseyskiye Epitafii. Grammatika. Tekstologiya. Moskva. Nauka. KrTat.= Asanov, Ş. A. / Garkavets, A. N. / Useinov, S. M. (1988). Krımsko-tatarsko-russkij slovar'. Kiev. Radyans'ka Şkola. KrçMlk. = Tenişev, Ė. R. / Suyunčev, H. I. (1989). Karačaevo-balkarsko-russkij slovar'. Moskva. İzdatel'stvo Sovetskaya Entsiklopediya. Le Coq = Le Coq, A. von (1911): Spricwörter und Lieder aus der Gegend von Turfan mit einer dort aufgenommenen Wörterliste. Leipzig, Berlin. Teubner. Levitskaya, L. S. (1989) = Étimologiçeskiy slovar' tyurkskih yazıkov. IV. Moskva. Yazıki Russkoy Kulturı. Maitr.= Tekin, Ş. (1980): Maitrisimit nom bitig. Die uigurische Übersetzung eines Werkes der buddhistischen Vaibhāṣika-Schule. 1. Teil: Transliteration, Übersetzung, Anmerkungen. 2. Teil: Analytischer und rückläufger Index. Berliner Turfantexte, 9. Berlin: Akademie Verlag. M III= Le Coq, A. von (1922): Türkische Manichaica aus Chotscho. III. Abhandlungen der Preussischen Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-historische Klasse. Berlin. Akademie der Wissenschaften. MaTu = Cincius, V. I. (ed.) (1975). Sravnitel'nyj slovar' tunguso-man'čžurskix jazykov. 1. Leningrad. Nauka. Menges, K. H. (1951): The Oriental Elements in the Vocabulary of the Oldest Russian Epos, the Igor' Tale (Slovo o pъlku Igorevĕ). Word 7/1: 1-79. Menges, K. H. (1979): Vostoçnıe elementı v Slove o polku Igoreve. Leningrad. Nauka. Meninski, F. M. (1680): Thesaurus linguarum orientalium Turcicae, Arabicae, Persicae Institutiones seu Grammatica Turcica. 1. Wien. Monier-Williams, M. (1899): A Sanskrit-English dictionary: Etymologically and philologically arranged with special reference to cognate indo-european languages. Oxford. Oxford University Press. Munkácsi, B. (1905). Beiträge zu den alten arischen Lehnwörtern im Türkischen. Keleti Szemle 66/6: 376-379. PavC= Pavet de Courteille, M. (1870), Dictionnaire turk-oriental. Paris. L'Imprimerie impériale. Partridge, E. (2006): A Short Etymological Dictionary of Modern English. London-New York. Routledge. Radl. III = Radloff, W. (1905): Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte. Cilt III. St. Petersburg. Commissionaries de l’Académie Impériale des Siences. Stachowski, M. (1985): Türkisch çocuk ‘Kind’. Ural-Altaische Jahrbücher 57: 79-88. Stachowski, M. (2009): Yeniden Türkçe Çocuk Sözcüğünün Kökeni Üzerine. Türkbilig. 2009/17: 124-132. Stachowski, M. (2015): Vier türkische Etymologien (oder ufak uşakların "yuvarladıkları" yufka). In: Mańczak-Wohlfeld, E. / Podolak,B. (eds.): Words and dictionaries : A Festschrift for professor Stanisław Stachowski on the occasion of his 85th birthday. Kraków 2015: 319–327. Jagiellonian University Press. Steingass, F. (1884): Arabic-English Dictionary. London. Crosby Lockwood and Son. Tekin, T. (1995): Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler. Ankara. Simurg Kitapçılık ve Yayıncılık Ltd. Şirketi. Tkm. = Baskakov. N. A. / Karrıyev, B. A. / Hamzayev, M. Ya. (1968): Turkmensko-russkiy slovar'. Moskva. Sovetskaya Entsiklopediya Neşiryatı. TT I = Bang, W. / Gabain, A. von (1929): Türkische Turfan-Texte. Philosophisch-historische Klasse. 11: 245-268. Berlin. Verlag der Akademie der Wissenschaften in kommission bei Walter de Gruyter U. Co. UW = Röhrborn, K. (1998): Uigurisches Wörterbuch. Lieferung 6. Wiesbaden, 1998. Franz Steiner Verlag GMBH. Vasilyeviç, G. M. (1958): Ėvenkiysko-russkiy slovar'. Moskva. Gosudarstvennoe İzdatel'stvo İnostrannıh i Natsionalnıh Slovarey. Weekly, E. (1921): An Etymological Dictionary of Modern English. London. John Murray, Albemarle Street, W. Zenker, J. Th. (1866): Dictionnaire turc-arabe-persan. Cilt I. Leipzig. Wilhelm Engelmann, Libraire-éditeur.