A Medical Dictionary With An Unknown Author

Yıl 2018, Sayı: 12, 35 - 67, 21.10.2018

Sibel Murad

https://doi.org/10.29000/rumelide.472751

Öz

Dictionaries are important works in many ways,
such as revealing the existence of a language, learning other words, and
accommodating terms related to a field. In particular, the terms / field
dictionaries in which a word belongs to a specific field are served in the
field in which they are written and related persons. There are also works
related to medicine and health among the works taken many sciences related
works in Turkish after the 14th century. However it has been started since the
17th century for the writing of self-made medicine-pharmacy dictionaries, which
give the name of many foreign plants, preparations, medicines, fodder and ores
used in the field of medicine-pharmacy their equivalents in other languages
such as Turkish or Arabic, Farsi. In our work, we will present a medical
dictionary that situated in the personal library of Professor Dr. Mehmet Fatih
Köksal and does not know who wrote and on which date it was written. The work
has 16 leaves and the starting side of the work is missing. There are three
chapters in the content of the work. In the first chapter, the medicinal names
of the plants and medicines in the medicinal properties are Turkish, Arabic,
Persian and Bosnian equivalents. In the second chapter, human beings are
introduced. In the last chapter, many diseases have Turkish, Arabic and Persian
meanings. The headings of the dictionary are mainly Arabic, Persian and
occasionally found in Turkish headings. In our work, this dictionary with the
meanings of various plants, treatments, diseases of Arabic, Persian, Turkish
and Bosnian will be introduced and the text will be presented with the
transliteration alphabet.

Anahtar Kelimeler

Medical dictionaries, pharmacy dictionaries, plant, medicine, disease

Müellifi Bilinmeyen Bir Tıp Sözlüğü

Öz

Sözlükler, bir dilin söz varlığını ortaya
koymaları, başka dildeki sözcüklerin öğrenilmesi, bir alanla ilgili terimleri
barındırması gibi birçok bakımdan önemli eserlerdir. Bilhassa belirli bir alana
ait olan sözcüklerin yer aldığı terim/alan sözlükleri yazıldıkları alana ve
ilgili kişilere hizmet ederler. 14. yüzyıldan sonra birçok bilim dalıyla ilgili
eserler verilmiştir. Bunlar arasında tıp ve sağlıkla ilgili metinler de
bulunmaktadır. Tıp ve eczacılıkta kullanılan birçok yabancı bitki, terkip,
ilaç, aş, cevher vs.nin başka dillerdeki karşılıklarını veren müstakil olarak
hazırlanmış tıp-ecza sözlüklerinin yazımına ise 17. yüzyıldan itibaren
başlanmıştır. Çalışmamızda Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal’ın şahsî
kütüphanesinde bulunan müellifi, müstensihi ve yazılış tarihi bilinmeyen bir
tıp sözlüğü tanıtılarak metni sunulacaktır. Eser 16 yaprak olup baş tarafı
eksiktir. Üç “fasıl”dan oluşan eserin ilk faslında tıbbî özellikteki bitki,
ilaç adlarının Türkçe, Arapça, Farsça ve Boşnakça –bir kelimenin Ermenice-
karşılıkları yer almakta, ikinci fasılda insan vücudunda bulunan kan, safra,
balgam, sevda unsurlarının oranlarına göre insan mizacına nasıl etki ettikleri
ve bunlara göre insan tabiatları tanıtılmaktadır. Son fasılda ise birçok
hastalık adının Türkçe, Arapça ve Farsça karşılıkları bulunmaktadır. Sözlüğün
madde başları çoğunlukla Arapça, Farsça olup yer yer Türkçe madde başlarına da
rastlanmaktadır. Çalışmamızda, çeşitli bitkilerin, devaların, hastalıkların
Arapça, Farsça, Türkçe ve Boşnakça karşılıklarının bulunduğu söz konusu sözlük
tanıtılarak çeviriyazı alfabesiyle metni sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tıp Sözlüğü, ecza sözlüğü, bitki, ilaç, hastalık

Kaynakça

• Ahmed İssa Bey (1930). Dictionnaire des Noms des Plantes, en Latin, Français, Anglais et Arabe. Le Caire: Imprimerie Nationale. Aydın-Zülfikar, M. B. (2012). Terceme-i Kitâbü’l-Filâha (Zootekni Kısmı). İstanbul: Kitabevi Yayınları. Baytop, T. (2007). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. Bedevian, K. A. (1936). İllustrated Polyglottic Dictionary of Plant Names in Latin, Arabic, Armenian, English, French, German, Italian and Turkish Language. Kahire: Argus and Papazian Presses. Canpolat, M., Önler Z. (2007). İshâk bin Murâd, Edviye-i Müfrede. Ankara: TDK Yayınları. Doğan, Ş. (2011). “XV.-XVIII. Yüzyıllar Arasında Anadolu Sahasında Türkçe Yazılmış Tıp ve Eczacılık Sözlükleri”. IV. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı. Mehmet Naci Önal (Ed.). Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınları. 2, 103-114. Kırkkılıç, A., Sancak, Y. (2017). Ahterî-yi Kebir. Ankara: TDK Yayınları. Köksal, M. F., Kaçar,M., İlhan, M. (2018). Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu. İstanbul: Kesit Yayınları. Küçüker, P. (2010). Mücerreb-nâme. Ankara: Kültür Ajans Yayınları. Murad, S. (2009). Lügat-ı Müşkilât-ı Eczâ (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sakarya. Önler, Z. (1999). Celâlüddin Hızır Paşa, Müntahab-ı Şifâ II Sözlük. Ankara: Simurg Yayınları. Redhouse, J. W. (1987). A Turkish and English Lexicon, Sheving in English the Significations of the Turkish Terms. Beyrut. Steingass, F. (2005). A Comprehensive Persian-English Dictionary. İstanbul: Çağrı Yayınları.