The works that are important for lexicology: Ottoman medical books

Yıl 2019, Sayı: 15, 99 - 115, 21.06.2019

Mücahit Akkuş

https://doi.org/10.29000/rumelide.580482

Öz

Medicine is an important science since ancient
times. In order to see the development of this discipline, the works written
throughout the ages should be examined. Medical terms used from drugs to
disease names are very valuable for historical medical research. This
information will also show the change and progress in the medical field.
Medical books written in different periods of the Turkish language indicate
this change. One of these periods is Ottoman period. Medical books written during Ottoman period
have an important place in terms of language. These books are rich in terms of
both medical terms and the daily spoken language of that period. The equivalent
of a word in many languages increases this wealth. This is an efficient field
for lexicography researchers. Because every word used and given in another
language will contribute to dictionary studies. In medical texts, the
definitions of the terms are made in addition to the equivalence of the word in
another language and these definitions are supported by different explanations.
For this reason, although the style is different, each text is a dictionary in
itself. This situation is also valuable for medical dictionaries written today.
In this study, the medical texts written 
during the Ottoman period will be examined. Especially vocabulary will
be evaluated in medical texts written between 15th and 19th centuries. At the
same time, the contribution of these works to Turkish dictionary will be
discussed.

Anahtar Kelimeler

Lexicology, medicine, Ottoman

Sözlük bilimi açısından değer taşıyan eserler: Osmanlı dönemi tıp kitapları

Öz

Tıp, çok eski çağlardan günümüze kadar gelen
önemli bir bilim dalıdır. Bu bilim dalının gelişimini görmek için çağlar
boyunca yazılmış eserlerin incelenmesi gerekmektedir. İlaçlardan hastalık
adlarına kadar kullanılan tıp terimleri, tarihî tıp
araştırmaları açısından son derece değerlidir. Bu bilgiler, tıp alanındaki
değişimi ve ilerlemeyi de gösterecektir. Türk dilinin farklı dönemlerinde
yazılmış tıp kitapları bu değişimi gösterir niteliktedir. Bu dönemlerden bir
tanesi de Osmanlı dönemidir. Osmanlı döneminde yazılmış tıp kitapları dil
yönünden önemli bir yere sahiptir. Bu kitaplar, gerek tıp terimlerini gerekse
de o dönemin günlük konuşma dilini göstermesi bakımından oldukça zengindirler.
Bir kelimenin birçok dilde karşılığının verilmesi bu zenginliği arttırmaktadır.
İşte bu durum sözlük bilimi araştırmacıları için verimli bir alan
oluşturmaktadır. Çünkü kullanılan ve başka dilde karşılığı verilen her kelime,
sözlük bilimi çalışmalarına bir katkı sağlayacaktır. Tıp metinlerinin
içerisinde sözcüğün başka dildeki karşılığının verilmesinin yanında terimlerin
tanımları yapılmakta ve bu tanımlar farklı açıklamalarla desteklenmektedir. Bu
sebeple üslubu farklı olsa da her metin kendi içerisinde bir sözlük mahiyeti
kazanmaktadır. Bu durum günümüzde yazılan tıp terimleri sözlükleri için de
değerlidir. Çalışmada Osmanlı döneminde yazılmış tıp metinleri incelenecektir.
Bilhassa 15. ve 19. yüzyıllar arası yazılmış tıp metinlerinde sözcük dağarcığı
değerlendirilecektir. Aynı zamanda bu eserlerin Türkçe sözlük çalışmalarına ne
gibi katkı sağlayacağı tartışılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Sözlük bilimi, tıp, Osmanlı

Kaynakça

• Akkuş, M. (2008). Siyâhî Karamanî Larendevî’nin Mecmâ-i Tıp Adlı Eseri (Gramer-Metin-Sözlük), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Kayseri. Akkuş, M. (2018). Ali Münşi’nin Tercüme-i Ebubekir er-Râzi Adlı Eseri (Söz Dizimi ve Anlambilim İncelemesi), Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Doktora Tezi, Kırıkkale. Aksan, D. (1982). Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara: Türk Dil Kurumu. Altınbaş, A.; Saki, O. (2003). Tabîb İbn-i Şerîf Yâdigâr, İstanbul: Merkez Efendi ve Halk Hekimliği Derneği, Yerküre. Altınbaş, A.; Okutan, Y. vd. (2004). Tabîb İbn-i Şerîf Yâdigâr, İstanbul: Merkez Efendi ve Halk Hekimliği Derneği, Yerküre. Argunşah, M. (1999). Muhammed b. Mahmûd-ı Şirvânî Tuhfe-i Murâdî (İnceleme-Metin-Dizin), Ankara: Türk Dil Kurumu. Bayat, A.H. (2016). Tıp Tarihi, İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Canpolat, M; Önler, Z. (2016). İshak bin Murâd – Edviye-i Müfrede, Ankara: Türk Dil Kurumu Dinar, T. (2013). Muderris Hasan Efendi’nin “GÀyetü’l-MuntehÀ fi-Tedbìrü’l-MerzÀ”sı (Hastalıkların Tedavisinde En Son Nokta) (İnceleme-Metin-Dizinler), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Doktora Tezi, Denizli. Doğan, Ş. (2009). Terceme-i Akrabâdîn Sabuncuoğlu Şerefeddin (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Doktora Tezi, Sakarya Doğan, Ş. (2012). Ebulfeyz Mustafa Efendi Risâle-i Feyziyye fî Lügâti’l-Müfredâti’t-Tıbbiyye, İstanbul: Değişim. Doğuer, B. E. (2013). Hekim Bereket Tuhfe-i Mübarizi (Metin-Sözlük), Ankara: Türk Dil Kurumu. Şahin H. (2007). AbdulvehhÀb Yÿsuf ibn-i Ahmed el-MÀrdÀni – Müntehib, Bursa: Uludağ Üniversitesi. Karasoy, Y. (2018). Tutmacı, Tabiatnâme, Ankara: Türk Dil Kurumu. Küçüker, P. (2010). Mücerreb-nâme Şerefeddin Sabuncuoğlu, Ankara: Kültür Ajans. Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu. Murad, S. (2009). Lügat-ı Müşkilât-ı Eczâ Derviş Siyâhî Lârendevî (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Sakarya. Önler, Z. (1990). Celâlüddin Hızır (Hacı Paşa) Müntahab-ı Şifâ (Giriş - Metin), Ankara: Türk Dil Kurumu Yaınları. Özçelik, S. (2001). Kitabü’l-Mühimmât, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı. Parlatır, İ. (2009). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı. Türkçe Sözlük. (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu. Yelten, M. (1993). Şirvanlı Mahmud – Kemâliyye, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.