Risāle Fī Ḥavāṣṣı Pānzehr-i KenǾān

Yıl 2019, Sayı: 16, 126 - 147, 21.09.2019

Meryem Arslan

https://doi.org/10.29000/rumelide.616910

Öz

Risaleler, genellikle özel konulara ayrılmış kısa
hacimli eserlerdir. Bunlar, müstakil olabileceği gibi genellikle bir mecmua
içerisinde veya külliyatlı bir eserin sonunda yer alırlar. Klasik Osmanlı
metinlerinde bu tür küçük açıklamalara sıkça rastlamak mümkündür. Bunlardan
biri de Risāle Fī Ḥavāṣṣı Pānzehr-i KenǾān’dır. Eserin
müellifi ile ilgili bilgilerin tartışmalı olduğu düşünülmektedir. Jahić’e göre
müellif (Catalogue of the Arabic, Turkish, Persian and Bosnian Manuscripts in
the Ghazi Husrev Bey Library, Sarajevo, XII, s. 70) I. Ahmed devri ricalindendir.
O, tahminen kendi oluşturduğu panzehiri Risāle Fī Ḥavāṣṣı Pānzehr-i KenǾān, Cevher-i Bî-Hemtâ ve Risāle-i Pānzehr= Pānzehrnāme adlarıyla
anılan bir kitapta toplamıştır. Eserin, tespit edilen 15 nüshası bulunmaktadır.
Bunlardan biri de Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi, R 7565 numarada kayıtlı olan
nüshadır. 3 varak ve 26 satırdan oluşan bu nüshanın çalışılmadığı
belirlenmiştir. Panzehirle ilgili incelemelere katkı sunmak için bu bildiride
sözü edilen kütüphaneden elde edilen risale tanıtılacaktır. Risaleden farklı
olarak sayfalarına not alınan çocuk düşürme ve bir ilaç terkibiyle ilgili nota
ise çalışmanın sınırlılığından dolayı yer verilmeyecektir. Pānzehr-i KenǾān risalesi, panzehirlerle ilgili çalışmalar başta olmak üzere, tıp
tarihi çalışmalarına, Türk dili ve tıp terimleri incelemelerine katkılar
sağlacaktır. Aynı zamanda Osmanlı Dönemi’nde onun sınırları içerisinde yazılmış
tıp metinlerinin bilim âlemi tarafından bilinmesine de olanak sunacaktır.
Zehirlere karşı kullanılan panzehirlerin özelliklerinin tanıtıldığı eserde,
müellif olan hekim de 27 senelik bir riyazat ve içtihat gerektiren uğraş ve
mücadele sonucunda ilham-ı Rabbaniyeye mazhar olarak bu panzehiri elde
etmiştir. Bu panzehirin bilinmesinin bu anlamda önemli olduğu da kendiliğinden
ortaya çıkacaktır diye düşünülmektedir. Çalışmada tanıtım ve dil incelemelerini
içeren bir yöntem kullanılmıştır. Ayrıca metnin çeviri yazısı yapılmıştır.
Panzehir risalesinin çözümlenmesi ve çeviri yazısının doğru yapılabilmesi için
konuyla ilgili çalışmalardan ve alanın önemli kaynaklarından yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türkçe tıp metinleri, panzehir, risale

Risāle Fī Ḥavāṣṣı Pānzehr-i KenǾān

Öz

Treatises “Risale”, are short-volume works that
are usually devoted to specific topics. They may be self-contained, usually in
a journal or at the end of a work with a entire corpus. In classical Ottoman
texts, such small explanations can be seen frequently. One of these is the
Risāle Fī Ḥavāṣṣı Pānzehr-i KenǾān. The
information about the author of the work is thought to be controversial.
According to Jahić (Catalogue of the Arabic, Turkish, Persian and Bosnian
Manuscripts in the Ghazi Husrev Bey Library, Sarajevo, XII, p. 70) he is the
one of important person in the period of Ahmet I. The author, presumably the
antidote invented by himself, wrote in the name of Risāle Fī Ḥavāṣṣı Pānzehr-i KenǾān or Cevher-i Bî-Hemtâ or Risāle-i Pānzehr= Pānzehrnāme Risāle.
There are 15 copies of the work. One of them is the Gazi Hüsrev Begova Library,
which is registered in R 7565. It was determined that 3 pages and 26 lines were
not studied. In order to contribute to antidote studies it will be introduced
to the treatise obtained from the library mentioned in this paper. Unlike the
treatise, the note about the abortion of children and the notes about the
composition of a drug will not be included because of the limitation of the
study. The Pānzehr-i Kenān will contribute to the study of medicine history,
especially on studies on antidotes, and on the study of Turkish language and
medical terms. At the same time, it will be possible to know the medical texts
written in the boundaries of the Ottoman period by the scientific world. the
author got that antidote as a result of the effort and struggle with inspiring
of God “ilham-ı Rabbanî”. It is thought that knowing this antidote is important
in this sense will occur spontaneously. In the study, a method including
introduction and language studies will be used. In addition, the text is made
the translation letter. In order to analyze the antidote and to ensure that the
translation is done correctly, studies and important sources of the area will
be utilized.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish medicine texts, antidote, panzehir

Kaynakça

• Ak, Mahmut (2004). Leke-Name ve Panzehir Risalesi. Tarih Dergisi, 0(39), s. 97-124. Davudoğlu, Ahmed, (1988). Kur’ân-ı Kerîm ve İzahlı Meâli, İstanbul, 1988. Dinar, Talat, Müderris Hasan Efendi’nin Gayetü’l-Münteha Fi-Tedbiri’l-Merza’sı (Hastalıkların Tedavisinde En Son Nokta) (İnceleme-Metin-Dizinler), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Denizli, 2013. Er, Rahmi (2008), Risale maddesi. TDAV İslam Ansiklopedisi, C. 35, s. 112-113. Ergin, Muharrem (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları. İhsanoğlu, Ekmeleddin-Şeşen, Ramazan, Osmanlı Tıbbi Bilimler Literatürü Tarihi, (C. 1), IRCİCA Yayınları, İstanbul, 2008. Karahan, Leyla (2006). Eski Anadolu Türkçesinin Kuruluşunda Yazı Dili–Ağız İlişkisi. Turkish Studies/Türkoloji Dergisi I, 1, 9-18. Okumuş, Erdi (2015). Pânzehir-nâme (Giriş, Metin, Dizin, Tıpkıbasım). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Okumuş, Necdet (2007/34. Cilt). Panzehir. TDAV İslam Ansiklopedisi, C. 34, s. 159-160. Risāle Fī Ḥavāṣṣı Pānzehr-i KenǾān, Gazi Hüsrev Begova Kütüphanesi, R 7565. Yeni Rehber Ansiklopedisi (1994). Panzehir maddesi, Türkiye Gazetesi, Cilt 16, İstanbul, s. 174. https://www.parsi.wiki/fa/wiki