Âşûrâ Vak‘ası ve Hz. Hüseyin'in (as) kıyamının Fars şiirine etkisi: Safevî’den günümüze

Yıl 2019, Sayı: 16, 677 - 692, 21.09.2019

Ahmet Yeşil

https://doi.org/10.29000/rumelide.619690

Öz

Safevîlerin güç kazanmasıyla birlikte
(1501-1736), Fars şiirinde Muharrem ve Âşûrâ’nın etkisi yoğun bir şekilde
hissedilmeye başlamış ve Âşûrâ şiirinde bir dönüşümün meydana gelmiştir ki, bu
dönüşümün etkisi halan İran şiirinde gözlemlenmektedir. Hz Hüseyin Kıyamı ve
Âşûrâ vakıasının Farsça şiirler üzerindeki etkisi, hiçbir şekilde göz ardı
edilemeyecek bir düzeyde olmuştur. Âşûrâ vakıası ve İmam Hüseyin'in (as)
Safevî’den günümüze kadar kaleme alınan Farsça şiirlere etkisinin araştırıldığı
bu makalede elde edilen bulgulara göre: 1- Saray ve çevresine ait olarak
görülen Şiir ve edebiyat halk arasına yayılmıştır; 2. Kerbelâ vakası, Fars
şairlerin dilini etkilemiş ve ortaya koydukları eserlerin zenginleşmesini
sağlamışır; 3. Farsça şiirler ile Âşûrâ kıyamı arasında karşılıklı bir ilişki
vardır; ikisi de bir diğerinin güncelliğinin korunasında rol oynamıştır. Bu
çalışmanın sonuçlarına göre, bu olayın daha fazla tanınması ve bu olgunun daha
da aydınlatılması araştırmanın asıl amacıdır. Genel olarak, bu araştırmanın
amaçları şu şekilde özetlenebilir: 1. Âşûrâ'nın Fars şairlerin şiirlerine
yansıyışını Safevî döneminden günümüze kadar incelenmesi; 2. Âşûrâ'nin çeşitli
yönlerinin Safevi dönemi şiirinde tema, hayal gücü vs. bakımından incelenmesi;
3. Bu tarihi ve dini olayda şairlerin bakış açısının farklı yönlerden
incelenmesi. Bu nedenle, çalışmada tarihsel analitik yöntemi kullanılmış ve bu
araştırmanın gerçekleştirilmesinde birincil kaynaklar kullanılmaya
çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Âşûrâ, Kerbelâ destanı, İmam Hüseyin, Safevi, Fars şiiri ve edebiyatı

Reflection of the event of Ashura and the uprising of Imam Hossein (AS) in Persian poems from the power of Safavid until contemporary periods

Öz

The power of the Safavid in 907 AH was the
beginning of a new transformation in Ashura's poem and the extensive reflection
of Muharram and Ashura in Persian poems, as the effects of these developments
have so far lasted in Iran. The position of the uprising of Seyyed
Al-Shohada and the effect of the Ashura's epic on Persian poem is such that it
cannot be ignored in any way. According to the present research that
investigates the reflection of the epic of Ashura and the uprising of Imam
Hossein (AS) in poems from the Safavid power to the contemporary periods, the
most important results of this research are: 1- Exit of poem and literature
from being private at the court of the Sultans and spreading it among the
general public. 2. Karbala's epic influences poetry language of poets and its
literature has been influenced. 3. There is a reciprocal relationship between
Persian poem and Ashura, and both have contributed to the survival of each
other. According to the results of this study, the more recognition of this
event and its approach to its light truth is expected and the main goal of the
research. In general, the goals of this research can be summarized as follows:
1. To provide a competent and profound study about the reflection of Ashura in
the poems of Persian poets from the Safavid period to contemporary; 2. Study of
the various aspects of Ashura in poem of the Safavid age such as: theme,
imagination and ... 3. Investigating the different aspects of the kind of poets
view at this historical and religious event. Therefore, it is attempted to use
the historical analytical method and refer to the first sources of the research
to be written this research.

Anahtar Kelimeler

Ashura, Karbala epic, mam Hossein (AS), Safavid, Persian poem and literature

بازتاب واقعه عاشورا و قیام امام حسین(ع) در اشعار فارسی: از قدرت یابی صفویه تا دوران معاصر

Öz

قدرت یابی صفویه در
سال 907 هـ. ق سرآغاز تحول نوینی بود در شعر عاشورایی و بازتاب گسترده محرم و
عاشورا در اشعار فارسی.چنان که تأثیرات این تحولات تا کنون در ایران امتداد یافته
است. جایگاه قیام سیدالشهدا و تأثیر حماسه عاشورا 
بر ادب و شعر فارسی به حدی است که به هیچ عنوان نمی توان این تأثیر را نادیده
انگاشت، لذا با توجه به موضوع پژوهش حاضر که به بررسی بازتاب حماسه عاشورا و قیام
امام حسین(ع) در اشعار فارسی از قدرت یابی صفویه تا دوران معاصر می پردازد،
مهمترین نتایج این تحقیق عبارتند از: 1- خروج شعر و ادب از خصوصی بودن در دربار
سلاطین و گسترش آن در بین عامه مردم. 2-  حماسه
کربلا در زبان شعری شاعران تأثیر نهاده و ادبیات آن را پربار ساخته است. 3- رابطه ای
متقابل میان شعر فارسی و عاشورا وجود دارد و هر دو به ماندگاری و جلوه ی یکدیگر کمک
کرده اند. بنا بر نتایج حاصل از این پژوهش، شناخت هر چه بیشتر و عمیق تر این واقعه
و نزدیک شدن به حقیقت نورانی آن مورد انتظار و هدف اصلی پژوهش می باشد. به طور کلی
اهداف انجام این پژوهش را می توان در موارد زیر خلاصه کرد: 1. ارائه پژوهش شایسته
و عمیق درباره ی بازتاب عاشورا در اشعار سخن سرایان پارسی از دوران صفویه تا دوران
معاصر؛ 2. مطالعه جلوه های مختلف عاشورا در شعر شعرای عصر صفویه از قبیل: مضمون پردازی،
تصویر آفرینی و ...؛ 3. کنکاش در جنبه های مختلف نوع نگاه شاعران به این رویداد تاریخی
و مذهبی. لذا تلاش می شود با بهره گیری از روش تحلیلی تاریخی و رجوع به
منابع دست اول پژوهش پیش رو تألیف شود. 

Anahtar Kelimeler

عاشورا, حماسه کربلا, امام حسین(ع), صفویه, ‌شعر و ادب فارسی

Kaynakça

• Ahli Şirazi, Muhammed (1344). Kulliyat-ı eşar. Haz. Hami-i Rabbani. Tahran. Ali-Davudi, Seyydi Ali (1357). Mecmua-i Asar-ı Yaghma-ye Jandaqi. Tahran: İntişarat-ı Tus. Aşık-ı İsfahani (1346). Divan. Haz: Hüseyin Mekki. Tahran: İntişarat-ı Kutub-i İran. Bîdil-i Dehlevî, Mîrzâ Abdülkādir (1376). Kulliyat-ı Bîdil-i Dehlevî. Haz. Hüseyin Ahi. Tahran: İlham. Elahi Ghomshei, Mehdi (1379). Nâme-i Hüseynî. Tahran: İntişarat-i Rowzaneh. Fedai-i Mazenderani (1377). Divan. Haz. Feridun Ekber Shel Darrehi, Tahran Feyyaz Lahici (1373). Divan. Haz: Celil Asker Nejad, Tahran: İntişarat-ı Danişgah-i Allameh Tabatabai. Forsat-i Shirazi (t.y.). Divan. Haz. Ali Zerrin Kalem. Tahran: İntişar-ı Sirus. Homaei, Jalaluddin (1364). Divan-ı Sena. Haz: Mahduht Banu Humaei, Tahran: Neşr-i Huma. Homaei, Jalaluddin (1369). Makalat-i Edebi. Tahran. Homay Shirazi (1363). Divan. Haz: Ahmed Keremi. İntişarat-ı Mah. İbn Manzûr, Muhammed ibn Mukarram (1988). Lisânü'l-ʿArab. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî. Malek o-Sho'arā Bahār (1358). Divan. Tahran: Neşr-i İlm. Meftûn-ı Hemedânî (1334). Divan. Haz: Rıza Meftun. Hemedan: Neşr-i Hemedan. Mesrur, Hüseyin (1338). Raz-ı İlham; Divan-ı Üstad-ı Suhen Hüseyin Mesrur. Tahran: Keyhan. Minorskiy, V. (1387). İran der Zaman-ı Nadir Şah. Tahran: Dünya-yi Kitab. Muhaddis-i Horasani, Zehra (1388). Şiir-i Ayini ve Tesir-i İnkılab-i İslami ber An, Tahran, Mücteme-i Ferheng-i Aşura. Muhammed-Zade, Merziye (1383). Daniş-name-i Şiir-i Aşurai: İnkılab-ı Hüseyni der Şiir-i Şairan Arap ve Acem. Tahran. Mücahidi, Muhammed Ali (1386). Karivan-i Şiir-i Aşura. Kum: ZemZem-i Hidayet. Neşat-ı İsfehani, Abdulvahhab (1379). Gencine - Mecmua-i Asar-i Neşat. Tahran: İntişarat-ı Şark. Nezir-i Nişaburi, Muhammed Hüseyin (1379). Divan-ı Neziri. Haz: Muhammed Rıza Tahiri. Tahran: İntişarat-ı Nigah. Nir Mumgani, Muhammed Taki bin Muhammed (1359). Divan-ı Ateşkede-i Huccetü'l-İslam Nir. Tebriz: Hatif. Rafet-i Semnânî (1363). Divan. Haz. Nasrullah Nuh. Tahran: Saziman-i Neşr. Ruhani, Visal (1319). Gülşen-i Viṣâl. Tahran. Sabâhî Bidguli, Hacı Süleyman (1338). Divan-ı Sabâhî Bidguli. Tahran. Saghir Isfahani, Muhammed Hüseyin (1366). Musibetname. Tahran. Sahibkari, Zebihullah (1379). Seyri der Mersiye-i Aşurai: Tahran: İntişarat-i Aşura. Sâib -i Tebriz, Miraza Muhammed Ali (1345). Divan-ı Sâib -i Tebriz. Tahran: İntişarat-i Encümen-i Asar-ı Milli. Samani, Oman. (t.y.). Gencine-i esrar. Haz: Muhammed Ali Mücahidi. Kum: İntişarat-i Usve. Sengeri, Muhammed Rıza (1380). Negd ve Berresi-i Edebiyat-i Manzum-i Defa-i Mukaddes. Tahran: Neşr-i Palizan. Şahrohi, Mahmud; Kaşani, Abbas Müşfik (1365). Tecellî-i Aşk der Hamasah-i Aşura. Tahran: Üsve. Şemisa, Sîrüs (1375). Sebk Şinasi der Şiir. Tahran: Firdus. Tefsiri, Muhammed (1376). Gencîne-i Niyakan ez Firdusi ta Şehriyar. Tahran: İntişarat-ı Majd. Tusi, Muhammed Kazim (1368). Pertuvi ez Hayat; Mecmua i Eşar Horasan. Neşr Muhammed Kazim-i Tusi. Vahshi Bafqi, Şems el-Din Muhammed (1388). Divan-ı Vahshi Bafqi. Haz: Hüseyin Azeran. Tahran: İntişarat-ı Emir Kebir. Visâl-i Şîrâzî (t.y.). Divan. Haz: Muhammed Abbasi. Tahran. Yaghma-ye Jandaqi (1357). Divan. Haz: Seyydi Ali Ali-Davudi. Tahran. Zerrînkûb, Abdulhüseyin (1363). Seyri der Şiir Farsi. Tahran.