Yükümlülük kipliği ve klasik Türkçe tıp metinleri ilişkisi

Yıl 2019, Sayı: 17, 612 - 638, 21.12.2019

Meryem Arslan

https://doi.org/10.29000/rumelide.659351

Cited By: 1

Öz

Tıp metinlerinin yükümlülük kipliği için uygun metin türlerinden biri olduğu varsayımına dayananan bu çalışmanın konusu klasik Türkçe tıp metinleri ile yükümlülük kipliği ilişkisidir. Çalışma, klasik Türkçe tıp metinleri, yükümlülük kipliğinin kullanımına uygun mudur, klasik Türkçe tıp metinleri hangi özellikleri yönüyle yükümlülük kipliği ile ilişkilendirilebilir, klasik Türkçe tıp metinleri yükümlülük kipliği kiplik alanlarından hangisine dâhil edilmelidir temel sorularından oluşmaktadır. Bu temel sorular, 14. ve 19. yüzyıllar arasında yazılmış 10 klasik Türkçe tıp metninden örneklerle cevaplandırılmaya çalışılmıştır. Çalışmada, yükümlülük kipliğinin alanyazınında kabul görmüş yönleri ile tıp metinlerinin özellikleri karşılaştırılmıştır. Karşılaştırmanın yapılacağı ölçek konumundaki yükümlülük kipliğinin temel unsurları (sınırları, tanımı, kipliğin kaynağı ve kiplik alanı gibi), Palmer, van der Auwera-Plungian, Erk Emeksiz, Corcu Gül, Papafragou, Kratzer, Bybee-Perkins-Pagliuca ve Nuyts-Byloo-Diepeveen’in görüşleri ile belirlenmiştir. Çalışmada klasik Türkçe tıp metinlerinin, yükümlülük kipliği ile ilgili tüm tartışmaları içerecek örneklere ve kullanımlara sahip bir metin türü olduğu ortaya çıkmıştır. Buna göre klasik Türkçe tıp metinlerinde konuşur yani hekim, tedavi olmak isteyen kişilere göre bilgisine güvenilen ve sağlık konusunda söz sahibi olan otorite konumundadır. Yükümlülük kipliği, ilgili kiplik türünün kiplik anlamlarının tamamını örneklendirebilir bir metin türüne sahiptir. Yine bu çalışmayla Papafragou’de ortaya konulan ve kısaca gereklilik ve zorunluluk kiplik alanları olarak belirtilen kiplik alanları içerisinde tıp metinlerinde rastlanan ve kanunlar ile kurallar gibi herkesi değil yalnızca ilgili durumdaki kişileri kapsayan yaptırımların hangi alana dâhil edileceği mevzusunun tartışmaya açık olduğu ortaya çıkmıştır. Böyle bir durum için Papafragou’nun alanlarına tıp ve sağlık başlığının ayrıca alınması gerektiği önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kiplik, yükümlülük kipliği, metin, klasik Türkçe tıp metinleri

The relationship between deontic modality and classical Turkish medical texts

Öz

The topic of this study, which is based on the assumption that medical texts are one of the suitable text types for deontic modality, is the relation between classical Turkish medical texts and deontic modality. The study consists of the basic questions; are classical Turkish medical texts suitable for the usage of deontic modality, in what features can classical Turkish medical texts be related to deontic modality, and in what modality areas of deontic modality should classical Turkish medical texts be included. These basic questions were attempted to be answered with examples from 10 classical Turkish medical texts written between 14. and 19. centuries. In the study, deontic modality's well-accepted aspects in the body of literature and the features of medical texts were compared. The primary elements (such as its boundaries, definition, source of modality, and area of modality) of the deontic modality at the scale on which the comparison will be made was determined with the opinions of Palmer, van der Auwera-Plungian, Erk Emeksiz, Corcu Gül, Kratzer, Bybee-Perkins-Pagliuca and Nuyts-Byloo-Diepeveen. It was revealed in the study that the classical Turkish medical text was a text type that possessed examples and usages that would include all arguments regarding deontic modality. According to this, the speaker, which is the doctor, is at the position of authority whose knowledge with respect to the person looking to be cured is trusted, and who has a say in the topic of health. The meanings discussed within the modality senses of the deontic modality are located in the aforementioned texts. Again in this study, it was revealed that the issue of the sanctions that are included in Papafragou and which are briefly referred to as the modality of obligation and necessity which is found in the medical texts and which covers not only everyone but the people concerned, such as laws and rules, is open to discussion. It has been suggested that Papafragou's fields of medicine and health should be taken separately.

Anahtar Kelimeler

Modality, deontic modality, text, classical Turkısh medical texts

Kaynakça

• Akbayır, S. (2004). Metin Bilgisi, Okuma Anlama, Yorumlama, Çözümleme, Samsun: Deniz Kültür Yayınları. Aksan, M.-Aksan, Y. (1991). “Metin Kavramı ve Tanımları”, Dilbilim Araştırmaları, Ankara, s. 90-104. Arslan, M. (2014). Kitâb-ı Tercüme-i Tezkire-i Dâvûd Fī İlmi’t-Tıbb (Metin-Dizinler-Sözlük), Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Adana. Aslan Demir, S. (2008). Türkçede İsteme Kipliği, Semantik – Pragmatik Bir İnceleme. Ankara: Grafiker. Bybee, J. L.-Pagliuca, W.-Perkins, R. D. (1994). The Evolution of Grammar: Tense, Aspect and Modality in the Languages of the World, Chicago: University of Chicago Press. Canpolat, M.-Önler, Z. (2007). İshak bin Murad Edviye-i Müfrede (Metin-Sözlük), Ankara: TDK. Corcu Gül, D. (2005), “Zorunluluk Kipliği Belirtisi –mAlI’nın Anlamsal İçyapısı”, Dilbilim Araştırmaları Dergisi, s. 33-44. Çetin, O. A. (2011). Türkiye Türkçesinde Gereklilik Kipliği, Bozok Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yozgat. Çetres, İ. H. (2014). Modal Mantıkta Sıkı İçerme Kavramı, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Mantık Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Demirtaş, A. (2008). “Dede Korkut Hikâyelerinde “Gerek” Kelimesi İle Kurulu Cümleler”, Turkish Studies 3(1) Winter, s. 14-21. Dinar, T. (2013). Müderris Hasan Efendi’nin Gayetü’l-Münteha Fi-Tedbiri’l-Merza’sı (Hastalıkların Tedavisinde En Son Nokta) (İnceleme-Metin-Dizinler), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Denizli. Doğan, Ş. (2009). Terceme-i Akrâbâdîn Sabuncuoğlu Şerefeddin (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya. Erk Emeksiz, Z. (2008). “Türkçede Kiplik Anlamının Belirsizliği Ve Anlamsal Roller”, Dil Dergisi, Sayı: 141, s. 55-66. Güven, M. (2015), “Kıbrıs Ağzında Gereklilik Üzerine”, Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 2, s. 1-24. İhsanoğlu, E.-Şeşen, R., v.d. (2008). Osmanlı Tıbbi Bilimler Literatürü Tarihi. (C. 1), İstanbul: IRCİCA. Jahangirov, F. (2011), On The Problem Of Modality in Germanic and Turkic Languages, Intern inational Journal of Arts/Sciences, 4 (18): 297-309. Kartal, D. (2016). Ahmed Bin Bâlî – Mecmaü’l – Mücerrebât (Giriş - İnceleme (Şekil Bilgisi) – Metin - Dizinler [116-166. Varaklar Arası]-Sözlük), Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bolu. Kaya, E. (2008). Muhyiddin Mehî’nin Müfîd (Nazmü’t-Teshîl) Adlı Eseri (İnceleme-Metin-Dizin) ve Bu Eserin XV. Yüzyıl Türk Tıp Dilinin Oluşmasındaki Yeri, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya. Kerimoğlu, C. (2011). Kiplik İncelemeleri ve Türkçe, İzmir: Dinazor. Kitāb Eczā-i Lokmān Ḥekīm, Vatikan Türkçe Eserler 430. Köz, İ. (2003). “Modal Mantıkta Strict Implication-MateriaI Implicatio' (Sıkı Gerektirme-Modal Gerektirme)” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt XLIV¸ Sayı 1¸s. 161–171. Kratzer, A. (1981) “The Notional Category of Modality” Words, Worlds and Contexts- New Approaches in Word Semantis, (editor: Hans-Jurgen Eikmayer and Hannes Rieser) Berlin: Walter de Gruyter, s. 38-75. Lyons, J. (1977). Semantics. England: Cambridge University Press. Malak, B. (2013). Mantıkta Modalite Kavramı ve Tarihçesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Bölümü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Narrog, H. (2012). Modality, Subjectivity and Semantic Change, Oxford University, Newyork: Oxford University Press. Nuyts, J.-Byloo, P.-Diepeveen, J. (2005), “On deontic modality, directivity, and mood A case study of Dutch mogen and moeten”, Center for Grammar, Cognition and Typology University of Antwerp, Antwerp Papers In Lınguıstıcs, Belgium, s.1-56. Öner N. (2009), Klasik Mantık. Ankara: Vadi. Önler, Z. (1981). Celalüddin Hızır (Hacı Paşa) Müntehab-ı Şifa-İnceleme-Metin-Dizinler, Fırat Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Elazığ. Önler, Z. (1990). Celalüddin Hızır (Hacı Paşa) Müntehab-ı Şifa I, Giriş-Metin, Ankara: TDK. Palmer, F. R. (2001). Mood and Modality. Cambridge: Cambridge University Press. Papafragou, A. (2000). Modality: Issues in the Semantics-Pragmatics Interface. Amsterdam: Elsevier Rentzsch, J. (2011a). “Modality in the Dede Qorqud Oġuznameleri”. Acta Orientalia Hungarica, 64 (1), s. 49–70 Rentzsch, J. (2013). Türk Dillerinde Kipsellik ve Kipselliğin Anlambilimsel Haritası. Bilig 67, s.129–168. Telli, B. (2017). Kenzü’s-Sıhhatü’l-Ebdâniyye Eser-i Mürşid-i Osmaniyye (İnceleme-Metin-Gramatikal Dizin-Tıpkıbasım), Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora tezi, Adıyaman. Torun, Yeter, (2013), Türkçede Gelecek Zaman ve Kiplik Özellikleri. Adana: Karahan Kitabevi. Türkçe Sözlük (2011, 11.bs.). Ankara: TDK. Uçar, İ. (2009). Hazâ Kitâb-ı Hulâsa-i Tıbb Cerrâh Mes’ûd (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya. Ural, Ş. (1995). Temel Mantık, İstanbul: Çantay. Uzdu Yıldız, F. (2011). Göstergebilim Kiplikleri Açısından Anlatı Kişilerinin İncelenmesi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir. Van der Auwera, J.-Aguilar, A. Z. (2016). “The History of Modality and Mood”, (Editor Nuyts, Jan- Auwera, Johan van der (2016). The Oxford Handbook of Modality and Mood). Oxford University Press, s. 10-28. Van der Auwera, J.-Plungian, V. A. (1998). “Modality’s semantic map”. Linguistic Typology, 2: s. 79-124. Yarar, Ö. (2006). Anlatı Metinlerinde Metin Dünyasını Belirginleştiren Dilsel Düzenlemeler, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. Yavuz, Y. (2008). Hekim Hayreddin’in Kitab–ı Āḳrābādīn’i, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya.
• Elektronik kaynakça https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/commission https://glossary.sil.org/term/text