Şeyh Âzerî’nin Kasidelerinde Hz. Ali

Yıl 2020, Sayı: 18, 378 - 403, 21.03.2020

Güneş Muhip Özyurt

https://doi.org/10.29000/rumelide.705981

Öz

Kısaca Şeyh Âzerî olarak bilinen Ali Hamza b. Ali Melik Et-Tûsî El-Beyhakî El-İsferâyînî (ö. 1461-1462) Timurlular devrinde İran’ın Horasan bölgesinde yaşamış ve bir süre de Hindistan’da bulunmuş mutasavvıf bir Fars şairidir. Timurlu hükümdarı Şahruh ve Behmenî hükümdarı Ahmed Şah Velî’nin takdirini kazanarak her iki hükümdarın hizmetine kabul edilmiş olması onun üstün bir şairlik yeteneğine sahip olduğunu göstermektedir. Ancak, yakın zamana kadar araştırmacılar Timurlular devri Fars şiirinin önemli bir siması olduğu anlaşılan Âzerî’ye gereken ilgiyi göstermemiş ve onun şiirinin içeriği neredeyse hiçbir araştırmaya konu olmamıştır. Buna binaen, mevcut çalışmada Âzerî’nin şiirlerinin ana unsurlarından birisi olan Hz. Ali övgüsü ele alınmıştır. Şeyh Âzerî divanında hükümdarları ve diğer hamileri öven hiçbir beyit yoktur. Bunun yerine, onun kasideleri Hz. Muhammed, Ehl-i Beyt ve hususen Hz. Ali’yi metheder. Şeyh Âzerî’nin kasidelerinin incelenmesi neticesinde onun Hz. Ali’yi cesareti ve ilmi ile adeta kâmil bir insan ve günahlardan korunmuş bir şahsiyet olarak gördüğü ortaya çıkmaktadır. Dahası, şaire göre Hz. Ali, Hz. Muhammed’den sonra Müslümanların idarecisi yani imam olma hakkına sahip olan kişidir. Esasen, Âzerî Hz. Ali’yi Hz. Muhammed dışında tüm mahlukatın üzerinde bir mertebeye sahip olarak tavsif etmektedir. Hz. Peygamber’in Hz. Ali’ye üstünlüğünü ise şair beyitlerinde açıkça vurgulamaktadır. Sonuç olarak Şeyh Âzerî’nin Hz. Ali’ye bakışının İsnâaşeriyye Şiîliğin bakış açısıyla örtüştüğü görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Şeyh Azeri, Azeri Tusi, Azeri İsferayeni, Hz. Ali

ʿAlī b. Abī Ṭālib in Shaykh Āẕarī’s Qasidas

Öz

ʿAlī Hamza b. ʿAlī Melik al-Ṭūsī al-Bayhaqī al-Isfarāyīnī, shortly known as Shaykh Āẕarī (d. 1461-1462) is a Timurid-era Persian Sufi poet from Khorasan region of Iran who also stayed in India for a while. The fact that he received the appreciation of both Timurid king Shāhrukh and Bahmanī king Aḥmad Shāh Walī and was admitted for service in their palaces is testimony to his prowess as a poet. That said, academics have paid little attention to Shaykh Āẕarī until recently and the content of his poetry almost completely remained outside the scope of research. Hence, this paper attempts to tackle a key element in his poems, which is the praise of ʿAlī b. Abī Ṭālib (R.A). Shaykh Āẕarī’s diwan contains no beyts praising kings and other patrons. Instead, his qasidas are marked with the praise of Prophet Muhammad (S.A.W), his Ahl al-Bayt and especially ʿAlī. A scrutiny of Shaykh Āẕarī’s qasidas reveals that he sees ʿAlī as the paragon of the perfect human being, who is free of sins and outstanding in his valour and knowledge. Moreover, the poet maintains that ʿAlī is the rightful Imam i.e. the ruler of Muslims after the Prophet. Indeed, Āẕarī describes ʿAlī as above all created beings with the exception of Prophet Muhammad, whose pre-eminence he clearly states in a number of beyts. It is concluded that Shaykh Āẕarī’s portrayal of ʿAlī is in line with ithnāʿasharī Shiism.

Anahtar Kelimeler

Shaikh Azari, Sheikh Azari, Azari Tusi, Azari Esfarayeni, Ali ibn Abi Talib

Kaynakça

• Al-Majlīsī, M. B. (1388). Biḥār al-Anwār 9/2. Qum: Intishârât-e Nūr-e Vahy.
• Al-Naqdī C. (1381). Al-Anwār al-ʿAlawiyya. Najaf: Maṭbaʿat al- Ḥaydariyya.
• Āẕarī-e Isfarāyīnī Ḥ. (1390). Diwan-e Āẕarī-e Isfarāyīnī. (Ed.: Muḥsin Kiyāyī, Sayyid ʿAbbās Rastākhīz). Tehran: Kitābkhāna Mūze wa Markaz-e Asnād-e Majlis-e Shūra-e Islāmī.
• Bozan M. (2011). “Şii Literatürde Hz. Ali”. E-Şarkiyat İlmi Araştırmaları Dergisi, 3 (1), 15-29.
• Ceyhan A. (2006). Türk Edebiyatı'nda Hazret-i Ali Vecizeleri. Ankara: Öncü.
• Dawlatshāh. (1385). Taẕkirat al-shuʿarāʾ. (Ed.: Fāṭima ʿAlāka). Tahran: Pizhūhishgāh-e ʿUlūm-e Insānī wa Muṭālaʿāt-e Farhangī.
• Demir N. (2011). “Türk Düşünce Dünyasında Hazret-i Ali”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 60, 85-104.
• Dungersi M. R. (1996). A Brief Biography of Imam Ali ibn Husayn (a.s.): Zayn al-Abidin. Dârüsselâm: Bilal Muslim Mission of Tanzania.
• Ekinci M. (2007). “Mevlana’nın Îtikadî Mezhepler Arasında Tartışmalı Olan Bazı Konular Hakkındaki Görüşleri”. Harran Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. 12 (18), 77-93.
• Fığlalı E. R. (1989). “Ali”. TDV İslâm Ansiklopedisi, (II, 371-374). İstanbul: TDV.
• Güneş H. (2018). “Zülfikâr: Efsanevî Bir Kılıcın Tarihî Serüveni”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 86, 9-20.
• Ḥāfiẓ, S. M. (1381). Diwan-e Ḥāfiẓ. (Ed.: Ḥusayn ʿAlī Yūsufī). Tehran: Nashr-e Rūzgār.
• Haksöyler A. H. (2011). İlim Şehrinin Kapısı Haydar-i Kerrar Hz. Ali (ra). İstanbul: Yılmaz Basım Yayın.
• Isfarāyīnī Ḥ. (1389). Diwan-e Shaykh Āẕarī. (Ed.: Aḥmad Shāhid). Isfarāyīn: Intishârât-e Āstuīn.
• Kandemir M. Y. (1989). “Ali”. TDV İslâm Ansiklopedisi, (II, 375-378). İstanbul: TDV.
• Kāndhalawī M. Y. (1990). Ḥayāt al-Ṣaḥāba. Beirut: Dār al-Fikr.
• Konuk, A. A. (2005). Fusûsu'l-Hikem Tercüme ve Şerhi II. (Haz.: Mustafa Tahralı, Selçuk Eraydın). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Mahendrarajah S. (2012). “The Sarbadars of Sabzavar: Re-Examining Their ‘Shi‘a’ Roots and Alleged Goal to ‘Destroy Khurasanian Sunnism’”, Journal of Shi‘a Islamic Studies, 5 (4), 379-402.
• Merçil E. (2010). “Şahne”. TDV İslâm Ansiklopedisi, (XXXVIII, 292-293). İstanbul: TDV.
• Mevlânâ Celâleddin Muhammed (2007). Mesnevî-i Mâʿnevi 1-2. (Ed.: Adnan Karaismailoğlu, Derya Örs). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Müctebâyî F. (1367). “Āẕarī-i Tûsî”. Dâiretü'l-Maarif-i Bozorg-i İslâmî, (I, 266-268). Tahran: Dâiretü'l-Maarif-i Bozorg-i İslâmî.
• Nasr, S. H. (1970). “Shi'ism and Sufism: Their Relationship in Essence and in History”, Religious Studies, 6 (3), 229-242.
• Öğüt S. (1994). “Ebtah”. TDV İslâm Ansiklopedisi, (X, 82-83). İstanbul: TDV.
• Özel A. (1989). “Âl”. TDV İslâm Ansiklopedisi, (II, 305-306). İstanbul: TDV.
• Özmen İ. (1998). Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi Cilt:II (16. Yüzyıl), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Öztürk M. (2015). Tefsirde Ehl-i Sünnet ve Şia Polemikleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Rizvi S. S. A. (1985). Imamate (The Viceregency of the Prophet). Tahran: World Organization for Islamic Services.
• Saʿdī M. (1385). Kulliyāt-e Saʿdī. (Ed.: Muhammad ʿAlī Furūghī). Tahran: Intishârât-e Hermes.
• Sanāʾī (1362). Diwan-e Ḥakīm Abu’l-Majdūd b. Ādam-e Sanāʾī-i Ghaznawī. (Ed.: Muhammad Taqī Mudarris Raḍawī). Tehran: Intishârât-i Sanāʾī.
• Sarıçam İ. (2005). “Hz. Ali’nin Hayatı ve Şahsiyeti”. M. Selim Arık (Ed.), Hayatı Kişiliği ve Düşünceleriyle Hz. Ali Sempozyumu Tebliğ ve Müzakereleri (17-26) içinde. Bursa: Bursa İl Müftülüğü.
• Shīrāzī S. (1385). Shabhā-e Pashāwar. Tehran: Dār al-Kutub al-Islāmiyya.
• The Holy Qur’ān and Its Meaning (2018). (A. Y. Ali Trans.). Ankara: Publications of the Presidency of Religious Affairs.
• Ünlüsoy K. (2014). “Şiî Kültürde Hz. Ali Mucizeleri Üzerine Bir Değerlendirme: Abbas Azîzî'nin '320 Dasitan Az Mu'jizat ve Keramet-i İmam Ali (a.s.)' Eseri Örneğinde”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 7 (35), 358-382.
• Üzüm İ. (2004). “Şâh-ı Merdan Murtazâ Ali: Kültürel Alevî Kaynaklarına Göre Hz. Ali”. İslâm Araştırmaları Dergisi. 11, 75-104.
• Wuthūkī M. A. (1390). Shaykh Āẕarī-e Isfarāyīnī Aḥwāl û Ashʿār. Mashad: Kitābdār-e Ṭūs.
• Yalamahā A. R. (1390). “Muʿarrifī-e Chand Athr-e Tāza Yāfta Az Shaykh Āẕarī-e Isfarāyīnī”. Sayyid ʿAbbās Shujāī, Yūsufʿalī Yūsufnazhād (Ed.), in Muwj-e Daryā-e Maʿrifat (720-735). Qum: Kitābdār-e Ṭūs.
• Yıldırım A. (2009). “Tasavvufî Düşüncede Hz. Ali ve Bu Düşünce İçerisinde Hz. Ali’ye Nispet Edilen Rivayetler”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 22, 41-56.
• Yıldız A. (2007). “Mevlânâ’nın Mesnevî’sinde Hz. Ali’nin Şahsiyeti”. Harran Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. 12 (18), 127-139.
• Yūsufnazhād Y. (1398). Tashīh-e Diwan-e Shaikh Āẕarī. (Unpublished Doctoral Thesis). Tahran: Dânişgâh-i Âzâd, Vâhid-i Ulûm ve Tahkikât.