Çeviri göstergebilimi ile bir kısa öykü ve çevirilerindeki anlam evreninin gizlerini çözmek

Yıl 2020, Sayı: 18, 539 - 556, 21.03.2020

Alize Can Rençberler

https://doi.org/10.29000/rumelide.706324

Cited By: 2

Öz

Göstergelerle donanmış yazınsal eserlerin anlam evrenini keşfetmek için okurun işbirliği kaçınılmaz bir gerekliliktir. Göstergebilim, bu işbirliğinin sağlanmasında ve yazınsal metinlerin hayali ormanlarında gezintiler yapılmasına yardımcı olmaktadır. Bu nedenle, göstergebilim ve çeviri işbirliğinin, çeviribilim ile ilgili gelecekteki araştırmaların önünü açmasında etkisi ve rolü azımsanmayacak kadar çoktur. Bu makalenin amacı da, göstergebilim-çeviri işbirliğini özgün metin olarak bir kısa hikaye ve bu hikayenin iki Türkçe çevirisi üzerinde göstermektir. Bu amaç doğrultusunda, Edgar Allan Poe'nun The Tell-Tale Heart başlıklı eseri ile Celal Üster ve Dost Körpe'nin Gammaz Yürek başlığıyla Türkçe’ye ayrı ayrı yaptıkları çeviriler ele alınacaktır. Orijinal metnin göstergebilimsel incelemesi Umberto Eco'nun Metinsel İşbirliği Düzeyleri’nden hareketle derlenmiş Söylem ve Anlatı Yapısı, Eylem ve İşlev Yapısı ve İdeolojik Yapı olarak üç sınıftan oluşan Özgün Metin Okuma ve Çözümleme Modeli çerçevesinde gerçekleştirilecektir. Söylem ve Anlatı Yapısında, Fabula ve Intreccio düzlemlerine göre metnin anlamlı küçük parçalara ayrılması, anlatıcı/anlatıcıların ve söyleyenlerin belirlenmesi, söylem dönemi ve öykü döneminin belirlenmesi, anlatıcının kullandığı dil özelliklerinin saptanması, anlatıcı/anlatıcıların bakış açılarının belirlenmesi, metnin hangi kodlarla okunabilir olduğunun saptanması (çoğul okuma kodları), gerçeklik durumu, gizli durumlar ve anlaşmaların ortaya çıkarılması, başlıkların ve alt başlıkların belirlenmesi, semboller, yerdeşlikler, metin dışı öğeler ve metinlerarası ilişkiler açıklanmaktadır. Fabula ve Intreccio düzeylerinin eyleyensel roller ve anlatısal işlevleri, Eylem ve İşlev Yapısı sınıfında tartışılmaktadır. Son adımda, İdeolojik Yapıda, okuyucunun anlatıdaki yeri belirlenmektedir. Özgün metnin anlam evrenini keşfedildikten sonra Türkçe çevirileri Yetkin Çevirmen İnceleme Modeli ışığı altında üç ana sınıf içerisinde incelenecektir: Çeviride Kayıplar/Kazançlar, Çevirideki Göndergeler ve Metni Görebilme. Özgün metnin çözümlenmesinden sonra Türkçe çevirileri bu modele göre incelenmekte, özgün metin ile karşılaştırılmakta ve çevirilere dair bir değerlendirme yapılmaktadır. Araştırma sonunda, özgün ve çeviri metinlerin anlam evrenleriyle ilgili dikkat çekici hususlar gün ışığına çıkarılmakta ve buna bağlı olarak, çeviri göstergebiliminin çeviri çalışmalarına uygulanmasının çeviribilime önemli derecede katkı sağladığı ve gelecekte yapılacak çalışmalar için bir yöntem sunduğu belirtilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çeviri göstergebilimi, özgün metin okuma ve çözümleme modeli, yetkin çevirmen değerlendirme modeli, Fabula, Intreccio

Uncovering the farthest reaches of the meaning universe of a short story and its translations through semiotics of translation

Öz

Literary works, which are fictitious and entangled with signs and symbols, require the support of the reader in the quest for meaning. To scrutinize the narrative and the semiotic universe of a text, translators as readers need to cooperate with the text. Semiotics can help have safe walks in the imaginary forest of literary texts. Accordingly, the cooperation of semiotics and translation can be suggested to pave the way for future research in translation studies. To confirm this connection, the goal of this study is to perform a case study based on a short story and its Turkish translations by two translators. The corpus of the research is The Tell-Tale Heart by Edgar Allan Poe and the Turkish translation Gammaz Yürek by Celal Üster and Dost Körpe. The Model of Original Text Reading and Analysis originated from Umberto Eco's Levels of Textual Cooperation Scheme has bridged over the semiotic review of the original text. The model has three main sections: Structure of Discourse and Narration, Structure of Acts and Functions and Structure of Ideology. In the Structure of Discourse and Narration, the segments, the narrator(s), the discursive tense and the narrative tense, the nature of speech acts of the narrator(s), the perspective(s) of the narrator(s), the codes, the state of the reality, the titles and subtitles, the symbols, the isotopies, the intertextual relations and paratextual details are specified. It is deliberated in the Structure of Acts and Functions how actantial roles and narrative functions of Fabula and Intreccio levels develop in the text. Lastly, the place of the reader in the narration is ascertained in the section of the Structure of Ideology. Upon finding out the universe of meaning in the original text, Turkish translations are examined and compared to the original text in the light of The Reviewing Model of Competent Translator, which consists of Losses and Gains, Translation and Reference, To See Things and Text sections. At the end of the research, some striking points related to the original and the translated texts are brought to light and correspondingly, it is asserted that the substantiality of the semiotics of translation provides a fundamental contribution to translation studies.

Anahtar Kelimeler

The semiotics of translation, the model of original text reading and analysis, the reviewing model of competent translator, Fabula, Intreccio

Kaynakça

• Allan Poe, E. (1841). The Murders in the Rue Morgue. Philadelphia: Graham’s Magazine. April. vol. XVIII, no. 4, 166-179.
• Allan Poe, E. (1843). The Tell-Tale Heart. The Pioneer: A Literary and Critical Magazine. Boston: Leland and Whiting, Jan. 1(1), 29-31.
• Allan Poe, E. (1843). The Black Cat. Saturday Evening Post. Philadelphia: Samuel D. Patterson & Co.
• Allan Poe, E. (1845). The Raven. New York: The Evening Mirror.
• Allan Poe, E. (1846). The Cask of Amontillado. Philadelphia: Godey's Lady's Book.
• Allan Poe, E. (1849). Annabel Lee. Philadelphia: Sartain's Union Magazine.
• Allan Poe, E. (2002). Gammaz Yürek. Edgar Allan Poe Bütün Hikayeleri. Dost Körpe (Çev.), 458-462.
• Allan Poe, E. (2016). Gammaz Yürek. İngiliz ve Amerikan Edebiyatında Kısa Öykünün Büyük Ustaları. Celal Üster (Çev.), 35-41.
• Can, A. (2017). Örnek Okurdan Yetkin Çevirmene: Yazın Çevirisi Eğitiminde Yeni Bir Model, (Unpublished Doctorate Thesis, Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Batı Dilleri ve Edebiyatları, Diller ve Kültürlerarası Çeviribilim Doktora Programı), İstanbul.
• Can Rençberler, A. (2019a). Çeviri Göstergebilimi Ekseninde Özgün Metin Okuma ve Çözümleme Modeli ile Anlam Arayışı. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 9 (18), 125-141.
• Can Rençberler, A. (2019b). Analysis and Comparison of Edgar Allan Poe’s The Tell-Tale Heart in Two Languages from the Semiotics of Translation Perspective. 8e Congres de la Société européenne de Littérature comparée. Lille-France.
• Eco, U. (2004). Mouse or Rat? Translation as Negotiation. London: Phoenix.
• Eco, U. (2015). Lector in Fabula, Milano: Bompiani.
• Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/animal/deathwatch-beetle. Retrieved 22/10/2019.
• Greimas, A. J. (1983). Structural Semantics. An Attempt at a Model. D. McDowell vd. (Çev.). Lincoln: University of Nebraska Press.
• Greimas, A. J., Courtés, J. (1979). Sémiotique. Dictionnaire raisonné de la Théorie du langage. Paris: Hachette.
• Greimas, A. J., Courtés, J. (1982). Semiotics and Language: An Analytical Dictionary, C.I. L. Crist vd (Çev.). Bloomington: Indiana University Press.
• Gorlée, Dinda L. (1994). Semiotics and the Problem of Translation: With Special Reference to the Semiotics of Charles S. Peirce. Amsterdam ve Atlanta: Rodopi.
• Kourdis, E. (2017). Τhe Semiotic School of Tartu-Moscow: The cultural ‘circuit’ of translation. Larisa Schippel - Cornelia Zwischenberger (Ed.), Going East: Discovering New and Alternative Traditions in Translation Studies içinde (pp. 149-161). Berlin: Frank & Timme GmbH.
• Kourdis, E. (2018a). The Notion of Code in Semiotics and Semiotically Informed Translation Studies. A Preliminary Study. O. Andreica ve A. Olteanu (Ed.), Readings in Humanities. Humanities-Arts and Humanities in Progress içinde (pp. 1-15). Springer.
• Kourdis, E. (2018b). Spatial Composition as Intersemiotic Translation: The Journey of a Pattern Through Time From a Translation Semiotics Theory Perspective. Semiotica, 222, 181-201.
• Kuleli, M. (2019). Identification of Translation Procedures for Culture Specific Items in a Short Story. Journal of Language and Linguistic Studies, 15(3), 1105-1121. Doi: 10.17263/jlls.631551
• Ludskanov, A. (1975). A Semiotic Approach to the Theory of Translation. Language Sciences, 35 (Nisan), 5-8.
• Öztürk Kasar, S. (2001). La sémiotique subjectale et la traduction. European Society for Translation: Third International Congress- Claims, Changes and Challenges in Translation Studies Abstracts. Kopenhag: Copenhagen Business School, 24-25.
• Öztürk Kasar, S. (2009a). Pour une sémiotique de la traduction. Colette Laplace, Marianne Lederer ve Daniel Gile (Ed.), La Traduction et es Métiers içinde (ss.163-175). Caen: Lettres Modernes Minard, Coll. “Champollion 12”
• Öztürk Kasar, S. (2009b). Un chef-d’oeuvre très connu: Le chef-d’oeuvre Inconnu de Balzac. M. Nowotna - A. Moghani (Ed.), Commentaires d’une traduction à l’autre laissant des traces Les traces du traducteur, Paris: Publications de l’INALCO.
• Öztürk Kasar, S. (2017a). Jean-Claude Coquet ve Söyleyenler Göstergebilimi. İ.O. Ayırır - E. Korkut (Ed.), Prof. Dr. Ayşe Eziler Kıran’a Armağan içinde (ss. 183-199). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 183-199.
• Öztürk Kasar, S. (2017b). Algirdas Julien Greimas'ın Sémantique Structurale Adlı Yapıtını Türkçeye Nasıl Çevirmeli? içinde (ss. 308-316). Cogito. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 86, Bahar.
• Öztürk Kasar, S., Can, A. (2017a). Semiotics of Umberto Eco in a Literary Translation Class: The Model Reader as The Competent Translator. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 5(2), 208-289.
• Öztürk Kasar, S., Can, A. (2017b). From the Model Reader to the Competent Translator: Theory and Practice of Eco’s Semiotics in a Literary Translation Class. 1er Congrès Mondial de Traductologie, Société Française de Traductologie (SoFT), Paris, France.
• Petrilli, S. (2007). Interpretive Trajectories in Translation Semiotics. Semiotica, 163, 311-345.
• Saussure, F. (2001). Genel Dilbilim Dersleri. Berke Vardar (Çev.). İstanbul: Multilingual.
• Peirce, C. S. (1982). Writings of Charles S. Peirce. Bloomington ve Indianapolis: Indiana University Press.
• Torop, Peeter. (2000). Towards the Semiotics of Translation. Semiotica, 128 (3-4), 597-610.
• Tuna, D., Kuleli, M. (2017). Çeviri Göstergebilimi Çerçevesinde Yazınsal Çeviri İçin Bir Metin Çözümleme ve Karşılaştırma Modeli. Konya: Eğitim Yayınevi.
• The Poe Museum, https://www.poemuseum.org/poes-biography Retrieved 22/10/2019.
• Vardar, B. (2001). Dilbilim Yazıları. İstanbul: Multilingual.