Eklerin semantik fonksiyonu üzerine: +lIk etmek / +lIk yapmak örneği

Yıl 2020, Sayı: 21, 126 - 136, 21.12.2020

Yusuf Gökkaplan

https://doi.org/10.29000/rumelide.835779

Öz

Türkçe, bir sözcüğün yoğun anlam yükü ile kullanıldığı bir dildir. Türkçe bir sözcük cümle içerisindeki durum ve konumuna göre, bağlam içerisindeki anlam ilgilerine göre, ifade edildiği durum ve atmosfere göre farklı anlam içerik ve ilgisi ile kullanılabilmektedir. Bu durumlara sözcükleri ifade eden kişilerin kendi düşünce ve fikirleri de eklenince beklediğimizden daha yoğun bir anlam yükü ortaya çıkmaktadır. Sözcüklere yüklenen yoğun anlam çeşitliliği, ifade ettiğimiz bu durumların dışında ekler aracılığı ile de yapılabilmektedir. Sondan eklemeli bir dil olan Türkçede eklerin bir sözcüğe kattığı anlamsal farklılıklar oldukça fazladır. Bu yüzden Türkçede ekler sözcüklerin köklerinde anlamsal ve yapısal bir değişiklik yapıp yapmadıklarına göre sınıflandırılırlar. Bu noktadan hareketle Türkçede bir ekin sözcüğe yeni anlamlar yüklemek, sözcüğün türünde ve görevinde değişiklikler yapmak gibi önemli bir göreve sahip olduğunu söyleyebiliriz. Bu çalışmada, bir sözcüğe ulandığında ona farklı bir anlam ilgisi katan ve tek bir ek olarak değil de etmek ya da yapmak yardımcı fiilleri ile birlikte kullanılan +lIk yapmak, +lIk etmek kalıbının ulandığı sözcüklere yüklediği anlam ilgisi ele alınacaktır. Bu yolla yapılan sözcüklerin, günlük konuşma dilinde kazandığı yeni anlamının ve eğer sözlüklerde var ise burada verilen anlamlarının semantik çerçevede değerlendirilmesi yapılacaktır. Eğer her iki bağlamda da farklı anlam ilgisi var ise burada günlük konuşma dilinde kazandığı anlamı esas alarak yeniden değerlendirme yapılacaktır. Elde ettiğimiz bu anlamsal çerçeveyi, toplumsal tabaka farklılığından kaynaklanan dil kullanımını esas alarak burada ortaya çıkan farklı kullanımları W. Labov’un ayrılık kuramı çerçevesinde değerlendireceğiz.

Anahtar Kelimeler

Anlambilim, toplumdilbilim, yapım eki, Türk dili

The semantic function of suffixes: The example of +lIk etmek / +lIk yapmak

Öz

Turkish is a language in which a word may have multiple meanings. The meaning of a word in Turkish may be subject to change depending on its position in a sentence; the context; and the atmosphere in which it is articulated. The meaning may gain many more multiple dimensions than expected when the individual thoughts and opinions of the speaker are considered. Furthermore, the meaning may also change because of the suffixes. The semantic differences in Turkish, an agglutinative language, resulting from suffixes are numerous. Therefore, the suffixes in Turkish are classified according to whether or not they cause a semantic or structural difference. It is due to this reason that a suffix has such a significant role in a way it can change the meaning of a word, its type, and function. In this respect, this study will discuss the new semantic layer of a word through the addition of the suffix, +lIk etmek, which gives a word new meaning when added and which is used together with etmek or yapmak rather than on its own. The semantic evaluations of the new meanings, gained in colloquial language, of the words neoterised in this way and their lexical meanings, if there is any, will be made. If the meaning changes depending on the context, a new evaluation will be made based on the meaning gained in colloquial language. The new semantic framework and new usages of words based on the different use of language resulting from difference in social background will be analyzed in the light of W. Labov’s difference theory.

Anahtar Kelimeler

Semantics, socio-linguistics,, derivational affix, Turkish language

Kaynakça

• Aksan, D. (2009). Anlambilim-Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Engin.
• Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK...............................
• Deny, J. (2012). Türk Dil Bilgisi. (Çev. Ali Ulvi Elöve). İstanbul: Kabalcı Yayınevi (Orijinal Yayın Tarihi, 1921).
• Derrida, J. (2020). Yazı ve Fark. (Çev. P. Burcu Yalım). İstanbul: Metis.
• Ekşi Sözlük, Terbiyesizlik Başlığı (2020, 18 Ekim) Erişim Adresi: https://eksisozluk.com
• Ergin, M. (2005). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak..............................
• Guiraud, P. (1999). Anlambilim. İstanbul: Multilıngual.............................
• Günay, V. D. (1991). Dil Konuşanın Özelliğini Ne Oranda Yansıtır? Dilbilim Araştırmaları. s. 71-74.
• İmer, K. (1987). Toplum Dil Bilimin Kimi Kavramlarına Kuramsal Bir Bakış ve Dil Türleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi C. 31 S. 1.2 Sayfa: 213–230
• Karaağaç, G. (2013). Anlam (Anlam Bilimi ve İletişim). İstanbul: Kesit.
• Karahan, L. (2006). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ.
• Korkmaz, Z. (2007). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: TDK.
• Korkmaz, Z. (2018). Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları, Ankara: TDK.
• König, C. (2010). Die Differenzkonzeption von William Labov: Eine kritische Reaktion auf die Defizit-Hypothese Basil Bernsteins, GRIN Verlag, Norderstedt
• Kubbealtı Lügati, Öküzlük Maddesi, (2020, 20 Ekim) Erişim Adresi: http://www.lugatim.com
• Medya Faresi, Öküzlük, https://www.medyafaresi.com/haber/14-maddede-bir-erkegin-okuz-olup-olmadigi-nasil-anlasilir/800159
• Özkan, N. (2001). Hal Ekleri Kalıplaşmaları ve Sebepleri Üzerinde Bir Değerlendirme. İlmi Araştırmalar 12, s. 153-165.
• Palmer, F.R. (2020). Semantik, Yeni Bir Anlambilim Projesi. (Çev. Ramazan Ertürk). Ankara: Ayrıntı.
• Sarı, M. (2014). Türkçenin Batı Dilleriyle İlişkisi. Ankara: TDK.
• Toparlı, R. (Ed.) (2005). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK............................
• Güncel Türkçe Sözlük Çalışma Grubu, (2005). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK.
• Uludağ Sözlük, Mallık Başlığı, (2020, 22 Ekim) Erişim Adresi: https://www.uludagsozluk.com
• Uşaklıgil, H. Z. (2008). Aşk-ı Memnu. İstanbul: Özgür.................................
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual.