Marteniçka: Bulgaristan’dan Türkiye’ye bir nevruz geleneğinin göçü

Yıl 2021, Sayı: 22, 495 - 509, 21.03.2021

Cevdet Avcı

https://doi.org/10.29000/rumelide.886159

Öz

Toplumların sosyo-ekonomik üretim-tüketim tarzlarının doğayla iç içe olduğu dönemden bu yana, kültürü şekillendiren önemli etkenlerden birisi yaşanılan fiziki çevre olmuştur. Buna bağlı olarak mevsim geçişleri başta olmak üzere doğa olayları, insan hayatını yakından ilgilendirmiştir. Kuzey Yarım Küre’de, ilkbaharda doğanın uyanışıyla birlikte hayvanların çoğalması ve toprağın işlenebilir hale gelmesi, çeşitli kültürel olayların gelişmesini sağlamıştır. Ortaya çıkan inanış ve uygulamalar Nevruz Bayramı çatısı altında geçmişten bu yana varlığını sürdürmüştür. Bu makalenin konusunu bir nevruz geleneği olan marteniçkanın, toplumsal bellek unsuru olarak Bulgaristan’da yaşayan Türkler vasıtasıyla Türkiye’ye taşınması oluşturmaktadır. Bu çerçevede makalede, bir kültürel alışveriş biçimi ve toplumsal bellek aktarımını göç olgusu etrafında ele almak amaçlanmıştır. Makalede, halk bilgisi derleme yöntemlerinden anket yöntemiyle soru formu hazırlanarak Bulgaristan’da ve Türkiye’de yaşayan Bulgaristan’da akrabaları olup gidiş geliş yapan kaynak kişilerden konuyla ilgili bilgi alınmıştır. Ayrıca yazılı ve elektronik kaynaklar taranmış ve doküman analizi tekniğiyle veriler değerlendirilmiştir. Yapılan incelemede, marteniçkanın Balkanlarda uygulanmakta olan bir bahar bayramı geleneği olduğu ve geleneğin eski kültür izlerini taşıdığı sonucuna varılmıştır. Kırmızı ve beyaz renkte yapılan bileklik ve diğer süs eşyaları, mart ayı boyunca baharın gelişini karşılamak için kullanılmaktadır. Baharla birlikte uyanış ve yenilenme, marteniçkayla sembolize edilmektedir. Toplumsal kimlik, göçle birlikte halk kültürü belleğindeki unsurlar aracılığıyla korunmuştur. Böylece müşterek Türk kültürünün temel değerlerinden olan nevruz etrafındaki kutlamalar, Bulgar gelenekleriyle iç içe geçerek marteniçka şeklinde Türkiye’ye taşınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Nevruz, Bulgaristan, maeteniçka, göç, gelenek, kültürel bellek

Martenicka: The migration of a nauruz tradition from Bulgaria to Turkey

Öz

Since the period when socio-economic production-consumption styles of societies were intertwined with nature, one of the important factors shaping culture has been the physical environment in which we live. Accordingly, natural events, especially seasonal transitions, closely related to human life. In the Northern Hemisphere, with the awakening of nature in the spring, the proliferation of animals and the cultivation of the soil led to the development of various cultural events. The resulting beliefs and practices have existed under the roof of Nevruz Holiday since the past. In this article we will focus on the tradition of a sort when Martenici constitutes an element of social memory as the Turks living in Bulgaria via Turkey to transport. In this context, it is aimed to discuss a form of cultural exchange and social memory transfer around the phenomenon of migration. In the article, the public information collection methods of the survey questionnaire prepared by the method in Bulgaria in Bulgaria and relatives living in Turkey is taken on the issue of resource persons who commute information. In addition, written and electronic resources were scanned and data were evaluated using the document analysis technique. In the examination, it was concluded that martençka is a spring festival tradition in the Balkans and that the tradition bears the traces of ancient culture. Bracelets and other ornaments made in red and white are used throughout March to welcome the arrival of spring. Awakening and renewal with spring is symbolized by martençk. Social identity has been preserved through the elements in the memory of the folk culture along with the migration. Nowruz celebrations around the joint so that the basic values of Turkish culture through the form of Martenici intertwined with Bulgarian tradition it has been moved to Turkey.

Anahtar Kelimeler

Neuruz, Bulgaria, martenicka, immigration, tradition, cultural memory

Kaynakça

• Akgül, K. (2012). Ekinsel Aktarım Aracı Olarak Göç ve Sonrası Yaşanan Toplumsal Dönüşüm. Halk Kültüründe Göç Uluslararası Sempozyumu Bildirileri. A. Duymaz (Edt.). 28-30 Mayıs 2010 . Balıkesir. İstanbul: Motif Vakfı.
• Alkır, Y. (2020). Bulgaristan Türklerinin Halk İnanışları: Şumnu ve Çevresi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Artun, E. (1978). Tekirdağ Folklor Araştırması, Tem Ofset, İstanbul.
• Artun, E. (2002). Türk Kültüründe Nevruz. Türk Kültüründe Nevruz V. Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri. 15 - 16 Mart 2002. Diyarbakır. Ankara: AKM. ss. 17-26.
• Assmann, J. (2015). Kültürel Bellek. İstanbul: Ayrıntı.
• Aytaç, P. (2002). Nevruz’un Analizi: Baharla Uyanış ve Diriliş. Türk Kültüründe Nevruz V. Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri. 15 - 16 Mart 2002. Diyarbakır. Ankara: AKM. ss. 27-38.
• Castles, S. & Miller, M. J. (2008). Göçler Çağı Modern Dünyada Uluslararası Göç Hareketleri. (Çev: B. U. Bal & İ. Akbulut). İstanbul: Bilgi Üniversitesi.
• Chambers, I. (2005). Göç, Kültür, Kimlik. İstanbul: Ayrıntı.
• Çay, A. M. (1985). Türk Ergenekon Bayramı Nevruz. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Çeribaş, M. (2010). Kırgız Türkçesindeki Göçle İgili Kavramlar ve Göçle İlgili Karşılıkları. Halk Kültüründe Göç Uluslararası Sempozyum Bildiriler, 28-29-30 Mayıs 2010 Balıkesir, ss. 263-270.
• Çobanoglu, Ö. (2000). Türk Dünyası Sosyo - Kültürel Bağlamında Nevruz Bayramının Yapısal ve İşlevsel Bakımlardan Halkbilimsel Çözümlemesi. Uluslararası Nevruz Sempozyumu Bildirileri. Ankara: AKM. ss. 33-38.
• Çobanoğlu, Ö. (2004a). Kültürlerin Diyalogu veya Diyalogsuzluğu Bağlamında Halkbilimi Çalışmalarının Yeri ve Önemi. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), 1, 149-164.
• Çobanoğlu, Ö. (2004b), Nevruz Bayramının Halkbilimsel Çözümlemesi. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi, Yıl 5 (Sayı 49), 7–11.
• Ekici, M. (2002). Kutsanma ve Kutlama Anlayışında Nevruz. Türk Kültüründe Nevruz V. Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri. 15 - 16 Mart 2002. Diyarbakır. Ankara: AKM. ss. 61-70.
• Ergun, P. (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Ersoy, R. (2007). Türk Kültürünün Terkip Kabiliyeti Üzerine Bir Deneme. Kazakistan ve Türkiye’nin Ortak Kültürel Değerleri Sempozyumu. 21-26 Mayıs 2007. Almatı-Kazakistan. ss. 59-63.
• Göç Terimleri Sözlüğü. (2009). Uluslararası Göç Örgütü (IOM). Bülent Çiçekli (Edt.). İsviçre.
• Hafız, N. (2004). Balkan Türklerinde Nevruz ve Bahar Bayramı. Türk Dünyası Nevruz Ansiklopedisi. Ö. Öcal Oğuz. (Edt.). Ankara: AKM. ss. 255-258.
• Halbwachs, M. (2017). Kolektif Hafıza. (B. Barış, çev.).Ankara: Heretik.
• İnalcık, H. (2005). Türkler ve Balkanlar. Balkan Türkoloji Araştırmaları Merkezi (Bal-Tam) Türklük Bilgisi 3, Prizren, ss. 20-44.
• Kafesoğlu, İ. (2011). Türk Millî Kültürü. İstanbul: Ötüken.
• Kaderli, Z. (2010). Deliorman Türk Sözel Kültüründe Adam Odaları ve Oda Geleneği. Türkbilig, 2010/20: 107-126.
• Kafkasyalı, A. (2005). Türk Dünyasında Nevruz Geleneğine Toplu Bakış. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 2005 (Cilt 6 , Sayı 2), 149 – 172.
• Khazanov, A. M. (2015). Göçebe ve Dış Dünya. (Ö. Suveren, çev.). İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Köse N. (1996). Nevruz ve Türk Kimliği. Erciyes, 19(221), 13.
• Mahmudov, H. (1982). Bulgaristan Türkleri Arasında Bazı Halk İnançları Hakkında. II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri IV. Cilt, Gelenek, Görenek ve İnançlar.
• Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi, Ankara, s. 341-344.
• Onuk, T. & Akpınar, H. F. (2004). El Sanatları İmgelerinde Nevruz. Türk Dünyası Nevruz Ansiklopedisi. Ö. Öcal Oğuz. (Edt.). Ankara: AKM. ss. 139-146.
• Önal, M. N. (1999). Dobruca’daki Tatar Türklerinde Nevruz Geleneği. Bilig, 8, 85-95.
• Özkan, İ. (2020). Bulgaristan Türklerinde Nevruz ve Hıdırellez Kutlamaları. Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi (Balted), C2 (1), 1-24.
• Rayman, H. (2002). Nevrûz ve Türk Kültüründe Renkler. Millî Folklor, Y 14 (53), 10-15.
• Savaş, G. E. (2011). Kültürlerarası İletişimde Dış Göç Olgusu Ve Kimlik Sorunu: 1989 Yılında Bulgaristan’dan Türkiye’ye Gelen Türk Göçmenleri Üzerine Bir Çalışma (İstanbul-İkitelli Örneği). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Şimşir B. N. (1986). Bulgaristan Türkleri (1878-1985). İstanbul: Bilgi.
• Ünal S. Demir G. (2009). Göç, Kimlik ve Aidiyet Bağlamında Türkiye’de Balkan Göçmenleri. VI. Ulusal Sosyoloji Kongresi. Toplumsal Dönüşümler ve Sosyolojik Yaklaşımlar. Adnan Menderes Üniversitesi . Ekim 2009. Aydın. ss. 379-407.
• Yalçın, C. (2004). Göç Sosyolojisi. Ankara: Anı.
• Yıldırım, D. (2000). Ergene kon=Ergin kün mü? . Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, 45, 61-149.
• KK1: Büşra Tatar, 1990, Şişli, eğitim durumu lisans, verdiği bilgileri ailesinden öğrenmiştir, Şişli/İstanbul. 28.07.2020
• KK2: Mihrem Özgür, 1988, Eskicuma/Bulgaristan, eğitim durumu lisans, verdiği bilgileri ailesinden öğrenmiştir, yaşadığı yer, Ergene/Tekirdağ. 18.07.2020
• KK3: Nurselin Hamzova, 1992, Sliven/Bulgaristan, eğitim durumu lise, verdiği bilgileri ailesinden öğrenmiştir, yaşadığı yer: Kotel Kasabası, Yablanova Köyü, Bulgaristan. 30.07.2020
• KK4: Semra Semizler, 1988, Bulgaristan, eğitim durumu ön lisans, verdiği bilgileri ailesinden öğrenmiştir, yaşadığı yer Tekirdağ. 25.07.2020
• KK5: Bahar Durmuş, 1993, Kırklareli, eğitim durumu lisans, verdiği bilgileri akrabalarından öğrenmiştir, yaşadığı yer Kırklareli. 02.08.2020
• KK6: Nedret Özgür, 1971, Bulgaristan, eğitim durumu lise, verdiği bilgileri ailesinden öğrenmiştir, yaşadığı yer Çorlu/Tekirdağ. 19. 07.2020
• KK7: Gülnar Birinci, 1978, Bulgaristan, eğitim durumu üniversite, verdiği bilgileri ailesinden öğrenmiştir, yaşadığı yer İstanbul. 28.07.2020
• KK8: Mesut Özgür, 1970, Bulgaristan, eğitim durumu yüksekokul, verdiği bilgileri ailesinden öğrenmiştir, yaşadığı yer Tekirdağ. 20. 07.2020
• KK9: Hülya Durali, 1995, Bulgaristan, eğitim durumu üniversite, verdiği bilgileri öğretmenlerinden öğrenmiştir, yaşadığı yer Tekirdağ. 19. 07.2020
• KK10: Mesut Yılmaz, 1989, Doulovo/Bulgaristan, eğitim durumu lisans, verdiği bilgileri annesinden, yaşadığı yer Bulgaristan. 30.07.2020
• KK11: Zehra Murat, 1958, Silistre/Bulgaristan, eğitim durumu ön lisans, verdiği bilgileri ailesinden öğrenmiştir, yaşadığı yer İstanbul. 24.07.2020
• KK12: Refiye Baykal, 1991, Bulgaristan, eğitim durumu lisans, verdiği bilgileri ailesinden öğrenmiştir, yaşadığı yer Çorlu/Tekirdağ. 20. 07.2020
• KK13: Ali Önder, 1959, Sliven/Bulgaristan, eğitim durumu lise, verdiği bilgileri ailesinden öğrenmiştir, Tekirdağ. 19. 07.2020
• KK14: Taner Şahin, 1989, Sofya/Bulgaristan, eğitim durumu üniversite, verdiği bilgileri ailesinden öğrenmiştir, yaşadığı yer Tekirdağ. 19. 07.2020
• KK15: Bayram Hamzov, 1996, Sliven/Bulgaristan, eğitim durumu üniversite öğrencisi, verdiği bilgileri arkadaşları ve ailesinden öğrenmiştir, yaşadığı yer Bulgaristan. 30.07.2020
• KK16: Şermin İzzetoğlu, 1988, Rzgrad/ Bulgaristan, eğitim durumu lisans, verdiği bilgileri ailesinden öğrenmiştir, yaşadığı yer Tekirdağ. 19. 07.2020
• KK17: Özgür Öz, 1992, Lüleburgaz Kırklareli, eğitim durumu lisans, verdiği bilgileri ailesinden öğrenmiştir, yaşadığı yer Lüleburgaz/Kırklareli. 21. 07.2020
• Url 1: https://balkangunlugu.com/2020/03/balkanlara-ait-bir-gelenek-olan-martenicka-nedir-martenicka-bilekligi-nasil-yapilir/ (E. T. 05.10.2020)
• Url 2: https://bakis.bg/2019/03/01/bulgaristanda-martenitsa-takma-gelenegi-yasatiliyormartenitsa-nasil-yapilir/ (E. T. 05.10.2020)
• Url 3 https://www.sondakika.com/haber/haber-elcilikler-bahar-bayrami-ni-kutladi-10653649/ (E. T. 05.10.2020)
• Url 4: https://bakis.bg/2018/03/16/elcilikler-baba-martayi-ankarada-kutladi/ (E. T. 05.10.2020)
• Url 5: https://images.app.goo.gl/tfQ5UhgK5WbJm8u16 (E. T. 05.10.2020)