Esir Şehrin İnsanları romanında vücut-durum duyu fiili içeren cümlelerin bilgi kipliğindeki görünümü

Yıl 2021, Sayı: 24, 571 - 586, 21.09.2021

Laçin Özğül , Meriç Güven

https://doi.org/10.29000/rumelide.990162

Öz

Duyu, duyulama etkinliğini fark ettiren içsel bir güç; dış dünya uyaranlarını duyu organları aracılığıyla algılama yetisidir. Duyular, “temel duyular” ve “birleşik duyular” olarak iki grupta incelenebilir. Görme, işitme, koklama, dokunma ve tat alma temel duyulardır. Temel duyulara ek olarak psikolojide durum duyularından da bahsedilir. Vücudun ve organların durumu hakkında bilgi veren durum duyuları ise birleşik duyulardır. Duyuların temel ve birleşik duyular biçiminde sınıflandırılması, duyu fiillerinin de bu şekilde sınıflandırılmasına zemin hazırlamıştır. Duyu fiilleri, “temel duyu fiilleri” ve “birleşik duyu fiilleri” şeklinde iki grupta incelenebilir. Çalışmaya konu olan “vücut-durum duyu fiilleri”, “birleşik duyu fiilleri”nin alt başlığında değerlendirilir. Vücut-durum duyu fiilleri, temel duyu fiillerinin aksine tek bir duyu organıyla sınırlı değildir. Bu fiillerde vücudun değişik sistemlerinin birlikte çalışmasından kaynaklı birden çok duyu işbaşındadır. Vücut-durum duyu fiillerinin F. R. Palmer’ın bilgi kipliği kategorisindeki görünümünü tespit etmeyi ve vücut-durum duyu fiilleri dışında kullanılan diğer kiplik işaretleyicilerinin kiplik anlamın belirlenmesindeki rolünü açıklamayı amaçlayan bu çalışmada örneklem olarak Kemal Tahir’in Esir Şehrin İnsanları romanı seçilmiştir. Esir Şehrin İnsanları romanında vücut-durum duyu fiili içeren kırk dört cümle analiz edilmiştir. Elde edilen bulgular neticesinde, vücut-durum duyu fiili içeren on üç cümlenin ihtimal kipliğinde, on sekiz cümlenin çıkarım kipliğinde ve on üç cümlenin varsayım kipliğinde işaretlendiği tespit edilmiştir. Bu cümlelerin kiplik anlamları analiz edilirken vücut-durum duyu fiillerinin yanında ekler, morfo-sentaktik ögeler, zarflar, bağlaçlar, edatlar ve bağlam gibi kiplik işaretleyicilerin de cümlelerin kiplik anlamlarını belirlediği sonucuna ulaşılmıştır. Bu çalışmadan elde edilen sonuçların kiplik incelemelerine ve kiplik alanına katkı sağlaması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kemal Tahir, Esir Şehrin İnsanları, vücut-durum duyu fiilleri, kiplik, bilgi kipliği

The appearance of the sentences containing the body-state sense verbs in the Esir Şehrin İnsanları novel in the epistemic modality

Öz

The sense is an inner power that enables to make sense of the activity; it is the ability to perceive external world stimuli through sense organs. The senses can be examined in two groups as "basic senses" and "compound senses". Sight, hearing, smell, touch and taste are the basic senses. In addition to the basic senses, state senses are also mentioned in psychology. The state senses giving information about the state of the body and organs are the compound senses. The classification of the senses as basic and compound senses has paved the way for the classification of sense verbs in this way. Sense verbs can be examined in two groups as “basic sense verbs” and “compound sense verbs”. The "body-state sense verbs" that are the subject of the study are evaluated under the subtitle of "compound sense verbs". Body-state sense verbs are not limited to a single sense organ, unlike basic sense verbs. In these verbs, more than one sense is at work due to the different systems of the body working together. Kemal Tahir's novel Esir Şehrin İnsanları was chosen as a sample in this study in order to determine the appearance of body-state sense verbs in F. R. Palmer's category of epistemic modality and to explain the role of modality markers used other than body-state sense verb in determining the modal meaning. Forty-four sentences containing body-state sense verb were analyzed in the novel of Esir Şehrin İnsanları. As a result of the findings, it was determined that thirteen sentences containing body-state sense verb were marked in the speculative modality, eighteen sentences in the deductive modality and thirteen sentences in the assumptive modality. While analyzing the modal meanings of these sentences, it was concluded that modal markers such as suffixes, morpho-syntactic elements, adverbs, conjunctions, prepositions and context determine the modal meanings of the sentences, as well as body-state sense verbs. It is aimed that the results obtained from this study will contribute to the field and other studies in modality.

Anahtar Kelimeler

Kemal Tahir, Esir Şehrin İnsanları, body-state sense verbs, modality, epistemic modality

Kaynakça

• Aka, F. (2020). Halide Edip Adıvar’ın Handan Romanında Kiplikler Üzerine Bir Metin Analizi. Manisa Celal Bayar Üniversitesi. Doktora Tezi.
• Arslan, M. (2020). Klasik Türkçe Tıp Metinlerinde Gereklilik ve Yükümlülük Kipliği. Ankara: Son Çağ Akademi.
• Aslan Demir, S. (2008). Türkçede İsteme Kipliği. Ankara: Grafiker.
• Benzer, A. (2010). -sA Ekinin işlevleri ve Dilek-Şart Ayrımı. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. s.131-140.
• Benzer, A. (2012). Türkçede Zaman, Görünüş ve Kiplik. İstanbul: Kabalcı.
• Coates, J. (1987). Epistemic Modality and Spoken Discourse. Transactions of the Philological Society, 85, 100-131.
• Çüçen, A.K. (2013). Mantık. Bursa: Sentez..........................................
• Çürük, S. (2010). Olumsuzluk ve Kiplik Arasındaki İlişki: Bakış ve Yaklaşımlar. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. 7 (2). s. 57-72.
• Demirbaş, M. (2020). Türkiye Türkçesi ve Türkmen Türkçesinde Duyu Eylemleri. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi. Doktora Tezi.
• Demirel, M.V. (2018). Türkçenin Kiplik Özelliklerinin Belirlenmesi ve Bunların Dil Bilgisi Öğretimine Yansıtılması. Dokuz Eylül Üniversitesi. Doktora Tezi.
• Ersen-Rasch, M. ve Onası, E. (2015). Yabancı Dil Olarak Türkçe Dilbilgisi. İstanbul: Papatya.
• Hall, J. E. ve Guyton, A. C. (çev. Çağlayan Yeğen B.). (2013). Tıbbi Fizyoloji. İstanbul: Nobel Tıp.
• Hirik, S. (2013). Olasılık Bildiren Kipliklerin Eski Uygur Türkçesi metinlerindeki Görünümü. Dil Araştırmaları, S12, s.139-161.
• Hirik, S. (2014). Türkiye Türkçesinde Bilgi Kiplikleri. Kırıkkale Üniversitesi. Doktora Tezi.
• Hirik, S. (2015). Zarfların Kipsel Alandaki Görünümleri. Turkish Studies. S 10/8. S.1365-1382.
• Hirik, E. (2018). Türkiye Türkçesinde Mental Fiiller. Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü.
• İmer, K.; Kocaman, A. ve Özsoy, S. (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Kamacı Gencer, D. (2018). Anlamsal Bir Fenomen Olarak Kiplik: Dede Korkut Örneği. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi. Doktora Tezi.
• Kamacı Gencer, D. (2019). Dede Korkut Kitabı’nda Bilgi Kipliği. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. 8/1, s.38-52.
• Kamacı Gencer, D. (2020). Anlamsal Bir Fenomen Olarak Kiplik: Dede Korkut Örneği. Ankara: Nobel Bilimsel Eserler.
• Kamchybekova, K. (2010). Kırgız Türkçesinde Duyu Fiilleri. Ankara Üviversitesi. Doktora Tezi.
• Kamchybekova, K. (2011). Kırgız Türkçesinde Duyu Fiilleri. ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. C2, S3, s.87-102.
• Kerimoğlu, C. (2018). Kiplik ve Kip. Ankara: Pegem Akademi......................................
• Koptagel İlal, G. (1991). Tıpsal Psikoloji. Ankara: Güneş...........................................
• Levin, B. (1993). English Verb Classes and Alternations: A Preliminary Investigation. Chicago ve London: The University of Chicago Press.
• Narrog, H. (2005). On Defining Modality Again. Language Sciences. 27 (2). s. 165-192.
• Narrog, H. (2012). Modality, Subjectivity and Semantic Change. New York: Oxford University Press.
• Nuyts, J. (2001). Epistemic modality, language, and conceptualization: A cognitive-pragmatic perspective. Amsterdam: Benjamins.........
• Öktem, Ö. (2006). Davranışsal Nörofizyolojiye Giriş. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri.
• Öztürk, Ö. ve Papafragou, A. (2014). The Acquisition of Epistemic Modality: From Semantic Meaning to Pragmatic Interpretation. Language Learning and Development. 00:1-24.
• Palmer, F.R. (1986). Mood and Modality. Cambridge: Cambridge University Press.
• Palmer, F.R. (2001). Mood and Modality. Cambridge: Cambridge University Press.
• Tahir, K. (2019). Esir Şehrin İnsanları. İstanbul: İthaki.
• Türk Dil Kurumu (1998). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi.
• Türkdil, Y. (2013). Anlam Bilimi Açısından Kazak Türkçesinde Duyu Fiilleri. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi. Yüksek Lisans Tezi.
• Türkyılmaz, F. (2019). Tasarlama Kiplerinin İşlevleri. İstanbul: TDK.
• Üzüm, M. (2019). Eski Anadolu Türkçesinde Epistemik Kiplik Kısas-ı Enbiya Örneği. Ankara: Nobel Bilimsel Eserler.
• Yaylagül, Ö. (2005). Türk Runik Harfli Metinlerde Mental Fiiller. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. C2, S1. s. 17-51.
• Viberg, A. (2001). Verbs of Perception. Language Typology and Language Universals. Martin Haspelmath (ed); Ekkehard König (ed). S.1294-1309. Berlin: de Gruyter.
• Viberg, A. (2009). The verbs of perception: A Typological Study. Linguistics. S21, s.123-162.
• Willett, T. (1988). A Cross Linguistic Survey Of the Grammaticalization of Evidentiality. Studies in Language. S.12. s.51-97.