Eski Anadolu Türkçesinin söz varlığına katkılar

Yıl 2021, Sayı: 25, 100 - 109, 21.12.2021

Mehmet Mustafa Karaca

https://doi.org/10.29000/rumelide.1032409

Cited By: 2

Öz

Eski Anadolu Türkçesinin söz varlığını tespit için bugüne kadar yapılmış en kapsamlı çalışma şüphesiz Tarama Sözlüğü’dür. 1943-1957 yılları arasında dört cilt olarak ilk yayını yapılan Tarama Sözlüğü bu ilk hâliyle pek çok eksiği de bünyesinde barındırmıştır. 1963-1972 yılları arasında yayımlanan ikinci yayınında ise ilkine göre bazı düzeltmeler yapılmış olsa da bütün eksiklikler giderilememiştir. Bu eksikliklerin bir kısmı sözlük hazırlama teknikleriyle ilgili olup diğer bir kısmı ise Tarama Sözlüğü’nün içerdiği söz varlığının Eski Anadolu Türkçesinin söz varlığını yansıtmadaki yetersizliğidir. Son şeklini aldığı 1972 yılından günümüze kadar bazı araştırmacıların Tarama Sözlüğü’ne katkılar veya Eski Anadolu Türkçesinin söz varlığına katkılar gibi başlıklar altında yapmış oldukları çalışmalar dışında sözlüğe herhangi bir ilavede bulunulmamıştır. Bu çalışmalarla tespit edilmiş kelimeler de hâlihazırda sözlüğe dâhil edilmemiştir. Ancak tüm eksikliklerine rağmen günümüzde Türk dili çalışmaları için temel başvuru kaynağı olma özelliğini korumaktadır. Bu yazıda bazı tarihî metinlerden tespit edilen ve Tarama Sözlüğü’nde ya hiç tanıklanmamış veya madde başı olarak tanıklansa bile tarafımızdan tespit edilen anlamıyla tanıklanmamış sözcüklere yer verilerek Tarama Sözlüğü’ne katkı sağlamak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tarama Sözlüğü, Eski Anadolu Türkçesi, sözlükçülük, söz varlığı

Contributions to the vocabulary of Ancient Anatolian Turkish

Öz

The most comprehensive study to date to determine the vocabulary of Old Anatolian Turkish is undoubtedly the Tarama Sözlüğü. The Tarama Sözlüğü, which was first published in four volumes between 1943-1957, also included many shortcomings in its original form. In the second publication published between 1963-1972, although some corrections were made compared to the first, not all deficiencies could be eliminated. Some of these deficiencies are related to dictionary preparation techniques, and the other part is the inadequacy of the vocabulary included in the Tarama Sözlüğü to reflect the vocabulary of Old Anatolian Turkish. Since 1972, when it took its final form, no additions have been made to the dictionary except for the studies that some researchers have done under the titles such as contributions to the Tarama Sözlüğü or contributions to the vocabulary of Old Anatolian Turkish. The words determined by these studies are not included in the dictionary at present. However, despite all its shortcomings, it is a necessity to deal with the Tarama Sözlüğü, which remains the main reference source for Turkish language studies today. In this article, it is aimed to contribute to the Tarama Sözlüğü by including words that were determined from some historical texts and were either never detected in the Tarama Sözlüğü or were not identified with the meaning suggested by us, even though they are found as per item.

Anahtar Kelimeler

Tarama Sözlüğü, Old Anatolian Turkish, lexicography, vocabulary

Kaynakça

• Akyıldız Ay, D. (2017). Tarama Sözlüğü: Sözlükbilimi İlkeleri Çerçevesinde Betimsel ve Eleştirel Bir Değerlendirme. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 56 (56), 1-22.
• Caferoğlu, A. (2015), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
• Çelik, E. (2008). Mezîd-zâde Ayıntabî Nazmü'l-Ferâid Metin Sözlük İndeks Tıpkıbasım. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Aydın.
• Çelik, E. (2019). Rodosî-zâde'nin Acâibü'l-Mahlûkât tercümesi [İnceleme metin sözlük tıpkıbasım]. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Uşak.
• Dilçin, C. (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK.
• Dilçin, C. (1991). (1991). Süheyl ü Nev-bahâr (İnceleme-Metin-Sözlük). Ankara: AKM.
• Doğan, C. (2019). “Dîvânu Lugâti’t-Türk’teki Hapax Kelimelere Behcetü’l-Hadâyık’tan Tanıklar.” Yeni Türkiye. Sayı: 105, s.320-327.
• Ercilasun, A. B.; Akkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmut Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: TDK.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon I. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• Karaca, H. (2021). Mütercimi Meçhul Bir Acayibü'l-Mahlukat ve Garayibü'l-Mevcüdat Tercümesi (İnceleme-Metin-Gramatikal Dizin-Tıpkıbasım). Ankara: Grafiker.
• Nur, A. (2013). “Hikâyet-i Ashâbi’l-Kehif’ten Eski Anadolu Türkçesi Söz Varlığına Katkılar.” Karadeniz Araştırmaları. Sayı: 36, 149-162.
• Tietze, A. (1993). “Tarama Sözlüğü.” Türk Dilleri Araştırmaları. 267-270.
• Tietze, A. (2018). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TÜBA.
• Tietze, A.; Tekin, T. (1989). “Tarama Sözlüğü Üzerine Bazı Açıklamalar”. Erdem. 5 (13): 285-293.
• Yavuz, S. (2015). “Eski Anadolu Türkçesi Söz Varlığına Katkı-Anonim Cerrâh-nâme Örneği.” Turkish Studies. 10(8), 2175-2204.
• Yavuz, O.; Küçükballı, F. N. (2017). “Erzurumlu Darîr’in Sîretü’n-Nebî Adlı Eserinden Eski Anadolu Türkçesinin Söz Varlığına Katkılar.” Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. (38), 353-380.
• Yılmaz, E.; Demir, N. (2009). “Kısas-ı Enbiyâ’dan Eski Anadolu Türkçesinin Sözvarlığına Katkılar I.” İnternational Journal of Central Asian Studies. Volum: 13, 495-517.
• Yılmaz, E.; Demir, N. (2010). “Kısas-ı Enbiyâ’dan Eski Anadolu Türkçesinin Sözvarlığına Katkılar II.” Studies on the Turkic World. Festschrift in Honour of Stanislaw Stachowaki edited by E. Manczak-Wohlfeld and B. Podolak. 215-226.
• Yılmaz, E.; Demir, N. (2013). “Kısas-ı Enbiyâ’dan Eski Anadolu Türkçesinin Sözvarlığına Katkılar III.” DTCF Türkoloji Dergisi. 19(1), 159-168.
• URL-1: Türk Dil Kurumu Derleme Sözlüğü https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi:25.09.2021)
• URL-2: Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi:25.09.2021)
• URL-3: Türk Dil Kurumu Tarama Sözlüğü https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi:25.09.2021)