Özetleme becerisiyle ilgili araştırmalar

Yıl 2022, Sayı: 29, 617 - 647, 21.08.2022

Ozan İpek , Ferhat Ensar

https://doi.org/10.29000/rumelide.1165002

Öz

Özetleme ile ilgili makale ve tezlerin özelliklerini ve yönelimlerini belirlemek bu araştırmanın amacını oluşturmaktadır. Bu amaçla, çeşitli ölçütler göz önüne alınarak yapılan alanyazın taramasında belirlenen 22 tez ve 40 makale genel özellikleri, yöntem bilimsel görünümleri, amaçları, konuları ve başlıca sonuçları bakımından incelenmiştir. Doküman analizi yönteminin kullanıldığı araştırmada, veriler betimsel içerik analizi ile çözümlenmiştir. İncelenen araştırmaların genel özellikleriyle ilgili olarak özetlemeyle ilgili en fazla araştırmanın 2019 yılında yapıldığı, makalelerin %35'inin tezlerden üretildiği, tezler arasında en çok yüksek lisans tezi yapıldığı, araştırmaların yalnızca 3'ünün SSCI ve alan indekslerinde yayımlandığı belirlenmiştir. Araştırmaların yöntembilimsel özellikleriyle ilgili sonuçları; özetlemeyle ilgili araştırmalarda nicel araştırma yaklaşımının ve betimsel tarama modelinin öne çıktığını, katılımcı grubunun büyük ölçüde ilkokul öğrencilerinden oluşturulduğunu, araştırmaların en çok 1-50 arasında katılımcıyla yürütüldüğünü, en çok kullanılan örnekleme biçiminin rastlantısal örnekleme, en çok kullanılan veri toplama aracının ölçek, en çok kullanılan veri çözümleme yönteminin ise ilişkisiz örneklemler için T Testi olduğunu göstermektedir. Araştırmanın amaç ve konuyla ilgili sonuçlarına göre incelenen çalışmalar en çok durum belirleme amacıyla özetleme başarımı konusunda yapılmıştır. Son olarak incelenen çalışmaların başlıca sonuçlarıyla ilgili özellikleri, "özet yazma başarısı", "özetleme stratejileri", "özetlemenin duyuşsal yönü" ve "Türkçe dersi ögelerinde özetleme" olmak üzere 4 tema altında verilmiştir. Araştırmanın özetleme ile ilgili yapılacak araştırmalara katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Düşünülen bu katkı doğrultusunda alanyazındaki özetleme tekniği çerçevesindeki tartışmalar ayrıntılı bir biçimde açıklanmış ve bir temel sunmak açısından da yeterli gözüken teorik sonuçlar listelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Özetleme, eğilim, özetleme stratejileri

Studies on summarization skills

Öz

For students who have difficulty in learning from the text, teachers adopt summarizing as a developmental intervention process. This is because summarization is not implicit; It is a structure based on knowledge, education, guidance, awareness, skill and belief in the student. The aim of the research is to determine the characteristics and orientations of articles and theses related to the ability to summarize. The main reason for this research is the fact that there is no study examining the tendencies of the studies on summarizing skills. In this direction, 22 theses and 40 articles, which were determined in the literature review made by considering various criteria, were examined in terms of their general characteristics, methodological aspects, aims, subjects and main results. In the research, in which the document analysis method was used, the data were analyzed with descriptive content analysis. Regarding the general characteristics of the studies examined, it was determined that the most research on summarization was done in 2019, 35% of the articles were produced from theses, the most postgraduate thesis was made among the theses, and only 3 of the studies were published in the SSCI and field indexes. The results of the researches related to the methodological features; Quantitative research approach and descriptive survey model come to the fore in summarizing studies, the participant group is mostly composed of primary school students, the researches are carried out with 1-50 participants at most, the most used sampling method is random sampling, the most used data collection tool is scale, the most used shows that the data analysis method is the T-Test for unrelated samples. The studies examined according to the purpose and the results of the research were mostly carried out on summarization performance for the purpose of determining the situation. Finally, the characteristics of the main results of the studies examined are given under 4 themes: "summary writing success", "summarization strategies", "affective aspect of summarizing" and "summarizing in Turkish course elements". It is thought that the research will contribute to the researches about summarization.

Anahtar Kelimeler

Summarizing, Trend, Summarizing Strategies

Kaynakça

• Afflerbach, P., Pearson, P. D., & Paris, S. (2008). Clarifying differences between reading skills and reading strategies. The Reading Teacher, 61, 364–373.
• Akaydın, Ş. & Çeçen, M. A. (2015). Okuma becerisiyle ilgili makaleler üzerine bir içerik analizi. Eğitim ve Bilim, 40(178), 183-198.
• *Aktaş, E. & Bayram, B. (2017). Ortaokul öğrencilerinin okuduğunu anlamada özetleme stratejilerini kullanma becerilerinin değerlendirilmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(1), 346-360.
• Alver, M. & Taştemir, L. (2016). Konuşma becerisi üzerine yapılan lisansüstü tezlerin incelenmesi. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 5(3), 451-462.
• Arı, G., Yaşar, M. S. & İstanbullu, E. (2020). Türkçe öğretmeni adaylarıyla ilgili yayımlanan makalelerin incelenmesi (2014-2018). Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(2), 487-508.
• Armbruster, B. B., Anderson, T. H., & Ostertag, J. (1987). Does text structure/summarization instruction facilitate learning of expository text? Reading Research Quarterly, 22, 331–346.
• *Arslan, Ş. (2017). Dinlediklerini özetlemede hikâye haritası yönteminin etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Bartın Üniversitesi.
• *Aslan, A. (2006). İlköğretim okulu 4. sınıf öğrencilerinin bilgilendirici metinleri anlama, özetleme ve hatırlama becerileri üzerinde zihin haritalarının etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• *Bahap Kudret, Z. & Baydık, B. (2016). Başarılı ve başarısız dördüncü sınıf okuyucularının okuduğunu anlama ve özetleme becerileri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 17(3), 317- 346.
• *Bahap Kudret, Z. (2016). Okumada başarılı olan ve olmayan öğrencilerin okuduğunu anlama becerileri ile özetleme becerilerinin incelenmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• *Bahçivan, H. K. (2020). Ortaokul öğrencilerinin özetleme başarıları ile özetlemeye yönelik tutumları ve özyeterlik algıları arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi
• *Bahçıvan, H. K., & Çetinkaya, G. (2021). Ortaokul öğrencilerinin özetleme başarıları ile özetlemeye yönelik tutumları ve özyeterlik algıları arasındaki ilişki. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 137-162. http://doi.org/10.33400/kuje.907447.
• Beck, I. L., McKeown, M. G., Omanson, R. C., & Pople, M. T. (1984). Improving the comprehensibility of stories: The effects of revisions that improve coherence. Reading Research Quarterly, 19, 263–277.
• Beck, I. L., McKeown, M. G., Sinatra, G. A., & Loxterman, J. A. (1991). Revising social studies text from a text-processing perspective: Evidence of improved comprehensibility. Reading Research Quarterly, 26, 251–276.
• *Benzer, A., Sefer, A., Ören, Z. & Konuk, S. (2016). Öğrenci odaklı bir araştırma: metin özeti yazma stratejisi ve dereceli puanlama anahtarı. Eğitim ve Bilim, 41(186), 163-183.
• *Benzer, A, Karadağ, K. & Evci, B. (2021). Ortaokul öğrencilerine strateji öğretiminin özet yazma becerilerine etkisi. Milli Eğitim Dergisi, 50(230), 259-278.
• Berkeley, S., Mastropieri, M. A., &. Scruggs, T. E. (2011). Reading comprehension strategy instruction and attribution retraining for secondary students with learning and other mild disabilities. Journal of Learning Disabilities, 44(1), 18-32.
• *Boğa, K. (2019). Soru sorarak okuma stratejisinin iki dilli 7. sınıf öğrencilerinin özet çıkarma becerilerine etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40.
• Britton, B. K., & Gulgoz, S. (1991). Using Kintsch’s computational model to improve instructional text: Effects of repairing inferences calls on recall and cognitive structures. Journal of Educational Psychology, 83, 329–345.
• Britton, B. K., Van Dusen, L., Gulgoz, S., & Glynn, S. M. (1989). Instructional texts rewritten by five expert teams: Revisions and retention improvements. Journal of Educational Psychology, 81, 226–239.
• Bromley, K. & McKeveny, L. (1986). Precis writing: Suggestions for instruction on summarizing. Journal of Reading, 29(5), 392-395.
• *Bulut, P. (2013). İlköğretim 5. sınıf öğrencileri ve öğretmenlerinin özetleme stratejilerinin değerlendirilmesi: Türkçe dersi örneği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• *Bulut, P. & Akyol, H. (2014). İlköğretim 5. sınıf öğretmen ve öğrencilerinin özetleme stratejileri. International Journal of Language Academy, 2(4), 36-48.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. A., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2013). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi Yayıncılık.
• Çalık, M. & Sözbilir, M. (2014). İçerik analizinin parametreleri. Eğitim ve Bilim, 39(174), 33-38.
• *Çalışır Zenci, S. (2020). Öğretmen adaylarının metin özetleme stratejilerini kullanım tercihleri. Dil ve Edebiyat Araştırmaları, 21, 341-359.
• *Çetin, Ö. (2019). 8. sınıf öğrencilerinin okuduğu ve dinlediği farklı türdeki metinleri özetleme becerilerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• *Çetin, Ö. & Bulut, K. (2020). 8. sınıf öğrencilerinin hikâye edici metinleri özetleme becerilerinin bazı değişkenlere göre incelenmesi. Türkiye Eğitim Dergisi, 5(1), 69-85.
• *Çetinkaya, G., Şentürk, R., & Dikici, A. (2020). Özetleme stratejilerinin kullanımı ile özetleme başarımı arasındaki ilişki. Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 6(2), 1-17.
• *Çıkrıkçı, S. S. (2004). İlköğretim öğrencilerinde özetleme becerisinin gelişimi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• *Çıkrıkçı, S. S. (2008). İlköğretim öğrencilerinde özetleme becerisinin gelişimi. Dil Dergisi, 141, 19-35.
• Dalglish, S. L., Khalid, H., & McMahon, S. A. (2020). Document analysis in health policy research: the read approach Health Policy and Planning, 35(10), 1424-1431
• Demirtaş Tolaman, T. & Karakaş, N. (2021). Akademik yazma becerisiyle ilgili makaleler üzerine bir inceleme. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (Ö10), 447-460. DOI:10.29000/rumelide.1012461.
• Dickson, S. V., Simmons, D. C., & Kameenui, E. J. (1995). Text organization and its relation to reading comprehension: A synthesis of the research. National Center to Improve the Tools of Educators, College of Education, University of Oregon.
• Dilidüzgün, Ş. ve Genç, H. (2015). Improving the summarizing skills through text structure-based strategies, The Anthropologist, 20(1-2), 69-76. https://doi.org/10.1080/09720073.2015.11891725
• *Dilidüzgün, Ş. (2013). Ortaokul Türkçe derslerinde okumadan özet yazmaya. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 46(2), 47-68.
• Doğan, Y. & Özçakmak, H. (2014a). Dinleme becerisinin eğitimi üzerine yapılan lisansüstü tezlerin değerlendirilmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 2(2), 90-99.
• *Doğan, Y. & Özçakmak, H. (2014b). Türkçe öğretmeni adaylarının dinlediğini özetleme becerilerinin değerlendirilmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(28), 153-176.
• Dollins, C. (2012). Comprehending expository texts: Scaffolding students through writing summaries. The California Reader, 45, 22–28.
• Dönmez, B. ve Gündoğdu, K. (2016). 2000-2016 Yılları arasında Türkçe öğretim programları alanında yayımlanan makale ve tezlerin analizi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(4), 2109-2125.
• Dromsky, A. M. (2011). Comparison of two strategies for teaching third graders to summarize information text [Doctoral dissertion]. University of Maryland.
• Duffy, T. M., Higgins, L., Mehlenbacher, B., Cochran, C., Wallace, D., Hill, C., (1989)
• Duffy, T. M., Higgins, L., Mehlenbacher, B., Cochran, C, Burnett, R., Wallace, D., Hill, C, Haugen, D., McCaffery, M., Sloane, S., & Smith, S. (1989) Models for the design of instructional text. Reading Research Quarterly, 24, 434-457
• Duke, N. K., & Pearson, P. D. (2008). Effective practices for developing reading comprehension. The Journal of Education, 189(1/2), 107–122.
• *Duran, E. & Özdil, Ş. (2019a). Window tekniğinin metin özetleme becerisinin gelişimine katkısı. Turkish Studies Educational Science, 14(2), 55-71.
• *Duran, E. & Özdil, Ş. (2019b). Metin özetleme becerisinin geliştirilmesine yönelik bir eylem araştırması:pqrst tekniği. Milli Eğitim, 48(221), 215-230.
• Elbir, B. & Yıldız, H. (2012). ilköğretim yazma eğitimi üzerine yapılan lisansüstü çalışmalarının değerlendirilmesi. Akademik Bakış Dergisi, 30, 1-11.
• Elbir, B. & Bağcı, C. (2013). Birinci ve ikinci kademe okuma eğitimi üzerine yapılan lisansüstü çalışmaların değerlendirilmesi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Türkçenin Eğitimi Öğretimi Özel Sayısı, 6(11), 229-247.
• Ensar, F. (2009). Retorik yapı kuramının açıklayıcı metinler örneğinde bir uygulaması [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• *Epçaçan, C. (2018). Okuduğunu anlama becerisinin gelişiminde özetleme tekniğinin etkisi üzerine bir değerlendirme. EKEV Akademi Dergisi, 74, 11-30.
• *Erdem, C. (2012). Türk dili ve edebiyatı öğretmen adaylarının özetleme stratejilerini kullanım tercihleri ve metin dil bilimsel bir özetleme çalışması. Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 1(3), 36-52.
• *Eroğlu, B. (2019). Ortaokul öğrencilerinin özetleme tutumlarının bazı değişkenler açısından incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Pamukkale Üniversitesi.
• *Eroğlu, B. & Aslan, Y. (2020). Ortaokul öğrencilerinin özetleme tutumlarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 6(2), 281-294.
• Erol, S. (2021). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde söz varlığı ve sözcük öğretimi üzerine bir değerlendirme: 1981-2021 lisansüstü tezler. Aydın TÖMER Dil Dergisi, 6(1), 103-120. https://10.17932/IAU.TOMER.2016.019/tomer_v06i1005.
• *Eyüp, B., Stebler, M. Z. & Uzuner Yurt, S. (2012). Türkçe öğretmeni adaylarının özetleme stratejilerini kullanmadaki eğilimleri. Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 1(1), 22-30.
• Friend, R. (2001). Effects of strategy instruction on summary writing of college students. Contemporary Educational Psychology, 26, 3-24.
• Gajria, M., & Salvia J. (1992). The effects of summarization instruction on text comprehension of students with learning disabilities. Exceptional Children, 58(6), 508-516.
• Genç Ersoy, B. (2021). Türkçe öğretiminde eğitsel oyun kullanımı: Bir meta-tematik analiz çalışması. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 9(2), 510-530.
• Genç-Ersoy, B. & Ersoy, M. (2021). Teknoloji destekli Türkçe öğretimi üzerine yayınlanan makalelerin içerik analizi: ULAKBİM-TR Dizin örneği. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(3), 810-829.
• Gough, P. B. (1972). One second of reading. In J. F. Kavanagh & I. G. Mattingly (Eds.), Language by eye and ear (pp. 291–320). Cambridge, Mass.: MIT Press.
• Graesser, A. C. (1981). Prose comprehension beyond the word. New York: Springer-Verlag.
• Graesser, A. C., & Bertus, E. L. (1998). The construction of causal inferences while reading expository texts on science and technology. Scientific Studies of Reading, 2, 247–269.
• Graham, S., & Hebert, M. (2010). Writing to read: Evidence for how writing can improve reading. Carnegie Corporation.
• Graham, S., & Perin, D. (2007). Writing next: Effective strategies to improve writing of adolescents in middle and high school. Washington, DC: Alliance for Excellence in Education.
• Graves, M. F., Prenn, M. C., Earle, J., Thompson, M., Johnson, V., & Slater, W. H. (1991). Improving instructional text: Some lessons learned. Reading Research Quarterly, 26, 110–122.
• *Görgen, İ. (1997). Özetleme ve bilgi haritası oluşturma öğretiminin bilgilendirici bir metni öğrenme ve hatırlama düzeyine etkisi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• *Güngör, H. (2013). Doğrudan öğretim stratejilerinin yabancı dil olarak Türkçe öğrenen İranlı öğrencilerin metin özetleme becerilerine etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Jitendra, A.K., Hoppes, M.K. & Xin, Y.P. (2000). Enhancing main idea comprehension for students with learning problems: The role of a summarization strategy and self-monitoring instruction. Journal of Special Education, 15(3), 127-140.
• Joffe, H. & Yardley, L. (2004). Content and thematic analysis. In H. Joffe, & L.Yardley. In Research methods for clinical and health psychology (pp. 56-68). Sage.
• *Kahveci, G. (2004). Az görenlerde zihin haritası yöntemi ile özet çıkarmanın okuduğunu anlamaya etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Kaldırım, A. & Tavşanlı, Ö. F. (2020). Grafik örgütleyicilerin türkçe eğitiminde kullanımını konu edinen araştırmaların incelenmesi: bir tematik analiz. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(3), 839-873.
• Kanat, A. (2021). Türkçe ders kitaplarında dil bilgisi öğretimi konulu lisansüstü tezlerin yönelimleri üzerine bir değerlendirme. İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 8(15), 20-34.
• Karadağ, E. (2010). Eğitim bilimleri doktora tezlerinde kullanılan araştırma modelleri: Nitelik düzeyleri ve analitik hata tipleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 16(1), 49-71.
• *Karadağ, Ö. (2019). Türkçe ders kitaplarında yer alan özetleme etkinlikleri üzerine bir değerlendirme. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(2), 469-485.
• *Karatay, H. & Okur, S. (2012). Öğretmen adaylarının öyküleyici ve bilgilendirici metinleri özetleme becerileri. The Journal of Academic Social Science Studies, 5(7), 399-420.
• *Karatay, H. & Uzun, O. (2019). Seçici dinleme stratejisi öğretimi ile 5. sınıf öğrencilerinin dinlediğini not alma ve özetleme becerilerinin geliştirilmesi. Milli Eğitim, 48(1), 9-30.
• *Karatay, H., Kaya, S. & Tekin, G. (2020). Cornell tekniğinin metin özetlemeye etkisi. Gelecek Vizyonlar Dergisi, 4(3), 13-22.
• Kardaş, M. N., Çetinkaya, V. & Kaya, M. (2018). 2005-2017 yılları arasında dinleme eğitimi üzerine yapılmış akademik çalışmaların eğilimleri üerine bir araştırma. Kuram ve Uygulamada Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 21-32.
• *Kaya, K. (2021). Anlama eğitiminde konu ana fikir özetleme öğretiminin program ders kitabı ve öğretmen görüşleri çerçevesinde değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• *Keçik, İ. (1992). İlkokul öğrencilerinin özet ve hatırlama metinlerinde bağdaşıklık sorunu. Dilbilim Araştırmaları, 71-75.
• *Keçik, İ. (1993). İlkokul 2. ve 5. sınıf öğrencilerinin hatırlama ve özet metinlerinde uygulanan büyük ölçekli yapı kuralları. Dilbilim Araştırmaları, 89-97.
• Kemiksiz, Ö. (2017). Dinleme becerisi üzerine yazılan makalelerin değerlendirilmesi. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 5(1), 511-531.
• Kemiksiz, Ö. (2021). Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi ders kitapları üzerine yapılan araştırmaların eğilimleri. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(Özel Sayı), 34-56. https://doi.org/10.35675/befdergi.832492
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, 170-189.
• Kızıltepe, Z. (2021). İçerik analizi. F. N. Seggie & Y. Bayyurt (Ed.), Nitel araştırma yöntem, teknik, analiz ve yaklaşımları içinde (s.260-274). Anı Yayıncılık.
• Kintsch, W., & Van Dijk, T.A. (1978) Toward a model of text comprehension and production. Psychological Review, 85, 363-94.
• Kintsch, E. (1990). Macroprocesses and microprocesses in the development of summarization skill. Cognition and Instruction, 7, 161-195.
• Knudson, R.E. (1998). College students' writing: An assessment of competence. Journal of Educational Research, 92(1), 13-20.
• *Konuk, S., Ören, Z., Benzer, A. & Sefer, A. (2016). A study on creating writing strategy and evaluation tool for book summary. Educational Research and Reviews, 11(21), 2021-2033.
• Kotrlik J. W., & Williams H. A (2003). The incorporation of effect size in information technology, learning, and performance research. Inform Technol Learn Perform, 21, 1–7.
• *Kurnaz, H. & Akaydın, Ş. (2015). Türkçe öğretmeni adaylarının bilgilendirici ve öyküleyici metinleri özetleme becerileri. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, ÖS-II, 141-156.
• *Kuşdemir, Y. & Uzun, E. B. (2018). Özetlemeye yönelik tutum ölçeğinin geliştirilmesi: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(71), 271-285.
• *Kuşdemir, Y., Düşünsel, C. M., & Çelik, M. (2018). İlkokul öğrencilerinin özetleme becerilerinin incelenmesi. Journal of Human Sciences, 15(2), 893-910. doi:10.14687/jhs.v15i2.5208
• LaBerge, D., & Samuels, S. J. Toward a theory of automatic information processing in reading. Cognitive Psychology, 1974, 6, 293-323.
• Lemaire, B., Mandin, S., Dessus,P., & Denhière, G. 2005. Computational cognitive models of summarization assessment skills. In Proceedings of the 27th Annual Conference of the Cognitive Science Society (CogSci' 2005), B. G. Bara, L. Barsalou and M. Bucciarelli, Ed.Mahwah: Erlbaum, pp. 1266–1271.
• Linderholm, T. & van den Broek, P. (2002). The effects of reading purpose and working memory capacity on the processing of expository text. Journal of Educational Psychology, 94, 778-784
• Lorch, R.F. & van Den Broek, P. (1997). Understrstanding reading comprehension: Current and future contributions of cognitive science. Contemporary Educational Psychology, (22). 213-246.
• Maden, A. (2020). Yabancı dil olarak Türkçe söz varlığını zenginleştirme ile ilgili makalelerin analizi. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 7(5), 583-596.
• Maden, S. (2021). Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi ders kitapları ile ilgili lisansüstü tezlerin analizi . Kuram ve Uygulamada Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 90-102. Doi: 10.48066/kusob.876092
• *Mandal, A. E. (2020). Özet çıkarma, seçerek yazma ve dikte yöntemlerinin ortaokul türkçe dersinde öğrencilerin yazma becerilerine etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi.
• McNamara, D.S. Kintsch, E; Songer, N.B. & Kintsch, W. (1996). Are good text always better? ınteractions of text coherence, background knowledge, and levels of under standing in learning from text. Cognition and Instruction, 14.
• MEB (2019). Türkçe dersi öğretim programı (İlkokul ve ortaokul 1,2,3,4,5,6,7 ve 8. sınıflar). Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• Miles, M. B. &Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook. Sage.
• Newell, G. E., Van der Heide, J., & Wilson, M. (2013). Best practice in teaching informative writing from sources. In S. Graham, C. A. MacArthur, & J. Fitzgerald (Eds.), Best practices in writing instruction (pp. 141–165). Guilford Press.
• *Okur, S. (2011). Türkçe ve sınıf öğretmeni adaylarının Türkçe dersi öğretim araçlarındaki okuma metinlerini özetleme becerileri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• *Özçakmak, H. (2015). Türkçe öğretmeni adaylarının not alarak dinlemede özetleme stratejilerini kullanma becerileri [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• *Özdil, Ş. (2019). İlkokul 4. sınıf öğrencilerinin metin özetleme becerilerinin geliştirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Uşak Üniversitesi.
• Palincsar, A. M., & Brown, A. L. (1984). Reciprocal teaching of comprehension-fostering and comprehension-monitoring activities. Cognition and Instruction, 1(2), 117–175.
• Pershing, J. L. (2002). Using document analysis in analyzing and evaluating performance. Performance Improvement, 41(1), 36-42.
• Pečjak, S., & Pirc, T. (2018). Developing summarizing skills in 4th grade students: ıntervention programme effects: Intervention programme effects. International Electronic Journal of Elementary Education, 10(5), 571–581.
• Read, S., Landon‐Hays, M., & Martin‐Rivas, A. (2014). Gradually releasing responsibility to students writing persuasive text. The Reading Teacher, 67(6), 469-477.
• Rose, M. S. (2001). In defence of summarization. College of The Bahamas Research Journal, 10, 29-34. https://doi.org/10.15362/ijbs.v10i0.38
• Rinehart, S.D. & Thomas, K. F. (1993). Summarization ability and text recall by novice studiers. Reading Research and Instruction, 32(4), 24-32,
• Rumelhart, D. E. (1977). Understanding and summarizing brief stories. In D. LaBerge & S. J. Samuels (Eds.), Basic processes in reading: Perception and comprehension. Hillsdale, N.J.: Erlbaum.
• Saddler, B., Asaro-Saddler, K., Moeyaert, M., & Ellis-Robinson, T. (2017). Effects of a summarizing strategy on written summaries of children with emotional and behavioral disorders. Remedial and Special Education, 38(2), 87–97. https://doi.org/10.1177/0741932516669051
• Sak, R., Şahin Sak, İ. T., Öneren Şendil, Ç., & Nas, E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227-250. http://doi.org/10.33400/kuje.843306
• Sanders, T. J. M., Spooren, W. P. M., & Noordman, L. G. M. (1992). Toward a taxonomy of coherence relations. Discourse Processes, 15(1), 1–35. http://doi.org/10.1080/01638539209544800
• Seidenberg, M.S. (1989). Word recognation and naming: A computational model and its implications. In W. D. Marlsen-Wilson (Ed.), Lexical representation and process (pp. 52-69). Cambridge, MA: MIT Press.
• Singer, M., & Ritchot, K. F. M. (1996). The role of working memory capacity and knowledge access in text inference processing. Memory & Cognition, 24(6), 733–743. https://doi.org/10.3758/BF03201098
• Singer, M., & O'Connell, G. (2003). Robust inference processes in expository text comprehension. European Journal of Cognitive Psychology, 15(4), 607-631
• *Sulak, S. E. & Arslan, Ş. (2017). İlkokul 4. sınıf öğrencilerinin özetleme stratejisini kullanma düzeyinin incelenmesi. Sınırsız Eğitim ve Araştırma Dergisi, 2(1), 63 – 77.
• *Susar Kırmızı, F. (2010). İlköğretim 4. sınıf Türkçe öğretiminde çoklu zekâ kuramına dayalı işbirlikli öğrenme yönteminin özetleme stratejisi üzerindeki etkileri. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6, 99-108.
• *Susar Kırmızı, F. ve Akkaya, N. (2011). İlköğretimde özetleme stratejilerinin kullanımına ilişkin nitel bir araştırma. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41, 267- 277.
• *Sümer, H. M., & Turna, C. (2018). İşiten ve işitme yetersizliği olan öğrencilerin özetleme becerileri açısından incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 19(3), 531-551. doi: 10.21565/ozelegitimdergisi.348310
• *Şahin, İ. (2012). İlköğretim 5. sınıf öğrencilerinin hikâye edici metinlerde özetleme ve ana fikir bulma becerileri üzerinde hikâye haritalarının etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Akdeniz Üniversitesi.
• *Şapçı, D. (2018). İlkokul öğrencilerinin bilgilendirici metinleri anlama ve özetleme becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kırıkkale Üniversitesi.
• *Taşdemir, G. G. & Çağlayan Dilber, N. (2021). Öğretmen adaylarının dinlediklerini özetleme becerileri. Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 6(2),178-195.
• *Taşdemir, G. G. (2019). Öğretmen adaylarının dinlediklerini özetleme becerileri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi.
• *Tavşanlı, Ö. F. (2014). Grafik örgütleyicilerin ilköğretim 4. sınıf öğrencilerinin bilgilendirici metinleri çözümleme ve özetleme başarıları üzerine etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Akdeniz Üniversitesi.
• *Tavşanlı, Ö. F. & Seban, D. (2015). Grafik örgütleyicilerin ilköğretim 4. sınıf öğrencilerinin bilgilendirici metinleri çözümleme ve özetleme başarıları üzerine etkisi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 43, 85-93.
• Tavşanlı, Ö. F., & Kaldırım, A. (2020). Türkiye'de süreç temelli yazma yaklaşımı: Bir tematik analiz çalışması. Cumhuriyet International Journal of Education, 9(1), 108-138.http://dx.doi.org/10.30703/cije.543600
• Tok, M. & Potur, Ö. (2015) Yazma eğitimi alanında yapılan akademik çalışmaların eğilimleri (2010-2014 Yılları). Ana Dili Eğitimi Dergisi, 3(4), 1-25.
• *Tok, Ş. ve Beyazıt, N. (2007). İlköğretim 3. sınıf Türkçe dersinde özetleme ve not alma stratejilerinin okuduğunu anlama ve kalıcılık üzerindeki etkileri. Eğitim Araştırmaları, 28, 113-122.
• Topçu, F. K. (2021). Türkçe eğitimi alanında yapılmış dijital öğrenme tezlerinin incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 9(4), 1338-1359.
• Trabasso, T., & Bouchard, E. (2002). Teaching readers how to comprehend text strategically. In C. C. Block, and M. Pressley (Eds.), Comprehension instruction: Research-based best practices. New York, NY: Guilford Press.
• *Ulaş, M.M. & Yılmaz, M. (2021). Ortaokul öğrencilerinin özet çıkarmada yaşadıkları sorunlara ilişkin Türkçe öğretmenlerinin görüşleri. Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences, 7(40), 1031-1036.
• Uysal, A., & Zorpuzan, S. (2021). Yabancılara Türkçe öğretiminde yazma becerisinin öğretimi üzerine bir değerlendirme. Aydın TÖMER Dil Dergisi, 6(2), 251-283.
• *Uzun, O (2018). Seçici dinleme stratejisinin iki dilli 5. sınıf öğrencilerinin not alma ve özet çıkarma becerilerine etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Westby, C., Culatta, B., Lawrence, B., & Hall-Kenyon, K. (2010). Summarizing expository texts. Topics in Language Disorders, 30, 275–287.
• Wormeli, R. (2004). Summarization in any subject: 50 techniques to improve student learning. Association for Supervision and Curriculum Development.
• van Dijk, T. A., & Kintsch,W.(1983). Strategies of discourse comprehension. NewYork: Academic.
• van Oostendorp, H., & Goldman, S. R. (Eds.). (1999). The construction of mental representations during reading. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, Inc.
• Varışoğlu, B., Şahin, A. & Göktaş, Y. (2013). Türkçe eğitimi araştırmalarında eğilimler. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 13(3), 1767-1781.
• Vidal-Abarca, E., Martinez, G., & Gilabert, R. (2000).Twoprocedures to improve instructional text: Effects on memory and learning. Journal of Educational Psychology, 92, 1–10.
• Voss, J. F., & Silfies, L. N. (1996). Learning from history text: The interaction ofknowledge and comprehension skill with text structure. Cognition and Instruction, 14, 45–68.
• *Yazıcı Okuyan, H. & Gedikoğlu, Y. G. (2011). Öğretmenlerce üretilen yazılı özet metinlerin niteliksel özellikleri. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 1007-1020.
• *Yenen Avcı, Y. (2019). 5. sınıf öğrencilerinin özetleme becerileri üzerine bir araştırma. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 21, 110-123.
• Zwaan, R. A. (1994). Effect of Genre Expectations of Text Comprehension. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition, 20, 920–933.