Kırk Vezir Hikâyeleri’nde ikilemeler

Yıl 2022, Sayı: 31, 422 - 443, 21.12.2022

Celal Eryiğit

https://doi.org/10.29000/rumelide.1221876

Öz

Tarihi metinlerin ortaya çıkarılmasında Eski Anadolu Türkçesi verimli bir dönem olarak kabul edilir. Bu dönemde yazılan ve dil, kelime hazinesi, içerik, tür, konu, anlatım özelliği bakımından önemli eserlerden biri de Kırk Vezir Hikâyeleri’dir. Sade bir dil ile kaleme alınan bu eser, 15. yüzyılda yazılmıştır. Didaktik bir özelliğe sahiptir. Padişah ve diğer devlet yöneticilerine geçmişten hikâyeler anlatarak onları birçok konuda öğütlemeyi hedefleyen eser, bu yönüyle siyasetname özelliği taşır. Eserin söz varlığı açısından zengin unsurlar barındırması sebebiyle bu çalışmada araştırma konusu olarak ikilemeler seçilmiştir. Yurt içi ve dışında birçok nüshası bulunan çalışmanın British Library 1 7882 numaralı nüshası esas alınmıştır. Giriş bölümünde ikilemeler ile ilgili genel bilgi ve tanımlar verilmiştir. Kırk Vezir Hikâyeleri’nin konusu ve içeriği birinci bölümde tanıtılmıştır. İkinci bölümde metindeki ikilemeler tespit edilerek tekrar sayısı, anlamı, sayfa ve satır numaralarına göre sınıflandırılmıştır. Belirlenen ikilemeler anlam, köken ve yapı bakımından üç ana başlık altında incelenmiştir. Aynı kelimelerin tekrarıyla, eş, yakın, zıt anlamlı kelimelerin tekrarıyla ve yansıma kökenli kelimelerle yapılan ikilemeler anlam yönüyle irdelenmiştir. Eserde toplam 483 ikileme tespit edilmiştir. Türkçe, Arapça ve Farsça ikilemeler köken bakımından gruplara ayrılmıştır. Yapı bakımından ikilemeler ise basit, türemiş, birleşik ve fiilimsi özelliklerine göre tasnif edilmiştir. Sonuç bölümünde ikilemelerle ilgili genel değerlendirmede bulunulmuş, dikkat çekici özellikler belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kırk Vezir Hikâyeleri, İkileme, Eski Anadolu Türkçesi, Kırk Vezir Hikâyeleri, İkileme, Eski Anadolu Türkçesi

Reduplications in Kırk Vezir Hikâyeleri

Öz

Old Anatolian Turkish is considered to be a productive period in revealing historical texts. One of the important works written in this period in terms of language, vocabulary, content, genre, subject and expression is the Kırk Vezir Hikâyeleri. Written in a plain language, this work was written in the 15th century. It has a didactic feature. The work, which aims to advise the Sultan and other state administrators on many issues by telling stories from the past, has the feature of a policy book in this respect. Due to the fact that the work contains rich elements in terms of vocabulary, reduplications were chosen as the research topic in this study. The study, which has many copies in Turkey and abroad, is based on the British Library 1 7882 copy. In the introduction, general information and definitions about reduplications are given. The subject and content of the Kırk Vezir Hikâyeleri were introduced in the first chapter. In the second part, reduplications in the text were determined and classified according to the number of repetitions, meaning, page and line numbers. Identified reduplications were examined under three main headings in terms of meaning, origin and structure. The reduplications made with the repetition of the same words, the repetition of synonyms, close, antonyms and words with reflection origin were examined in terms of meaning. A total of 483 reduplications have been identified in the work. Turkish, Arabic and Persian reduplications are divided into groups in terms of origin. In terms of structure reduplications are classified according to their simple, derived, compound and gerundial characteristics. In the conclusion part, a general evaluation about reduplications has been made and remarkable features have been determined.

Anahtar Kelimeler

Kırk Vezir Hikâyeleri, İkileme, Eski Anadolu Türkçesi

Kaynakça

• Aksan, Y. (2001). Türkçede Zaman Anlatımı ve Kimi İkileme Yapıları. XV. Dilbilim Kurultayı, 24-25 Mayıs, 115-122.
• Alkaya, E. (2008). Orta ve Doğu Karadeniz Ağızlarında Görülen İkilemeler Üzerine Bir Değerlendirme. Turkish Studies. 3(3): 37-76.
• Birinci, A. (2012), Kırk Vezir Hikâyeleri(İnceleme-Metin-Sözlük). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Hatiboğlu, V. (1981). Türk Dilinde İkileme. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Kızıltan, M. (1991). Kırk Vezir Hikâyeleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Korkmaz, Z. (2010). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mazıoğlu, H. (1985). Divan Edebiyatında Hikâye. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Misalli Büyük Türkçe Sözlük, http://lugatim.com/
• Özkan, M. vd. (2017). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi. İstanbul: Akademik Kitaplar.
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri, Derleme Sözlüğü, https://sozluk.gov.tr/
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri, Güncel Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri, Tarama Sözlüğü, https://sozluk.gov.tr/
• Yastı M. (2007). Türkçe Deyimlerde Geçen İkilemelerin Ses ve Şekil Özellikleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 21: 51-87.
• Zülfikar, H. (1995). Türkçede Ses Yansımalı İkilemeler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.