Ahmed Şevkî ve Mehmet Âkif Ersoy’un şiirinde sürgün: eş-Şevkiyyât ve Safahat’tan yansımalar

Yıl 2023, Sayı: 32, 1505 - 1521, 21.02.2023

Emad A. Abdelbaky Aly , İhsan Doğru

https://doi.org/10.29000/rumelide.1260111

Öz

Sürgün insanlığın yaşadığı acılardan biridir. Hz. Âdem’in cennetten dünyaya gönderilmesiyle başlayan ilk sürgün çağlar boyunca devam etmiş ve başa gelmesi istenilmeyen bu durum bazılarının kaderi olmuştur. Tarih boyunca bazı milletlerin, edebiyatçıların yerini yurdunu terk etmeye maruz kaldıkları bilinmektedir. Bazen yönetimle ters düşenlerin sürgünden daha ağır bir ceza olan idamla cezalandırıldıkları ve öldürüldükleri görülmektedir. Ancak bu kişileri öldürmek istemeyen yöneticiler sürgün yoluyla kendi yurtları ve halk arasındaki irtibatı koparmayı, etkilerini böylece azaltmayı tercih etmişlerdir. Bilhassa sömürgeciliğin Ortadoğu’da yerleşmesiyle bu sürgünlerin de bir kader olduğu görülmüştür. Bazen sömürge yöneticileri bazen de kendi yöneticileriyle aralarındaki ihtilaflardan ötürü devlet adamları, şair ve yazarların belirli yerlere sürüldüğü görülmektedir. Türk ve Arap şair ve yazarlarından pek çok kişi de bu sürgünlere maruz kalmıştır. İkisi aynı çağda yaşamış olan Ahmed Şevkî ve Mehmet Âkif Ersoy da bu sürgünü tatmış şairlerdendir. Ahmed Şevkî İngilizlerin talebiyle 1. Dünya Savaşı yıllarında İspanya’da, Mehmet Âkif ise 1925-1936 yılları arasında Mısır’da sürgün hayatı yaşamıştır. Mehmet Âkif, yönetimin resmi talebiyle gönderilmemiştir. Ancak yönetimle ters düşmesi ve takibata uğraması nedeniyle Mısır’a gitmeye mecbur olmuştur. Bu çalışmamızda her iki şairin divanında sürgün kavramının nasıl ele alındığı, ortak oldukları ve ayrıldıkları noktalara ışık tutulmuştur. Çalışmada iki şaire ait eş- Şevkiyyât ve Safahat adlı divanları taranmış ve çalışma alanı sürgünle ilgili beyitlerle sınırlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sürgün, Ahmet Şevkî, Mehmet Âkif Ersoy, Safahât, eş-Şevkiyyât

الـمَنْفَى في شِعر أحمَد شَوقي ومحمَّد عاكِف أرصوي: انعكاسات من الشوقيات والصفحات

Öz

المنفى مِن الآلام التي عاشها النَّاس، وقد استمر هذا الوضع غير المرغوب فيه عَلى مرِّ العصور وأَضحى قدرًا للبعض مُنذ المنفى الأوّل الذي عاشه سيدنا آدم -عليه السلام- عند خروجه مِن الجنة إلى الدنيا. ومِن المعروف –عبر التاريخ- أنَّ بعض الأدباء تعرّضوا لمغادرة أوطانهم، أحيانًا من يخالف حكّام الدولة يُعاقَب بالإعدام ويُقتَل وهي عقوبة أَشد مِن المنفى، إلا أنَّ الحكّام الذين لا يريدون إعدام أعدائهم يُفضِّلون قَطع الصِّلة بين المعارضين وبين شعبهم وأوطانهم مما يُقلِّل نفوذهم، خاصة مع بِداية مرحلة الاستِعمار في الشَّرق الأوسط لوحِظ أنَّ المنفى أصبح مَصيرًا محتومًا، وبسبب النّزاعات بين المستعمرين ورجال الدَّولة أَحيانًا أو المستعمرين والمقرِّبين منهم في أحيانٍ أخرى تم نفي رجال الدولة والشُّعراء والكتَّاب إلى أماكن معينة، وهكذا تَعرَّض العديد مِن الشعراء والأدباء سواء العرب أو الأتراك للمَنفى، والشَّاعران أحمد شوقي ومحمد عاكف أرصوي أيضًا اللذان عاشا في الفترة الزمنية نفسها مِن الشُّعراء الذين تعرضوا للمَنفى، حيث عاش أحمد شوقي في المنفى في إسبانيا خلال سنوات الحرب العالميَّة الأولى بناءً على أمر البريطانيين، أمَّا محمد عاكف أرصوي فقد عاش منفاه في مصر بين عامي 1925 – 1936. على أنَّ محمد عاكف أرصوي لم ينف بناء على أمرٍ رسميٍّ من إدارة الدولة إلا أنّه أُجبِر على الذهاب إلى مصر بسبب فكره المخالف وتعرّضه للاضطهاد. وهكذا في دراستنا هذه يتم إلقاء الضّوء على كيفية التعامل مع مَفهوم المنفى في ديوان الشَّاعرين؛ ونِقاط الالتقاء والاختلاف بينهما، من خلال تَتبُّع ما كتب في ديوان (الشّوقيات) وديوان (الصفحات). على أنّ الدراسة قد اقتصرت على الأبيات المتعلَّقة بالمنفى.

Anahtar Kelimeler

المنفى, أحمد شوقي, محمد عاكف أرصوي, الصفحات، الشوقيات

Kaynakça

• Acehan, A. (2007). Tanzimat Fermanı’ndan Bugüne Edebî Sürgün. TÜBAR. XXII –Güz.
• Aly, ‘İ. ‘A., Kadûm, M. M. (2021). el- Mekân Beyne’ş- Şi‘ri’l- ‘Arabî ve’ş-Şi‘ri’t- Turkî Dirâse fi’l-Binâ’I ve’l-‘Uslûb. İstanbul: Menşûrât Kitâbî.
• Ersoy, M.Â. (2010). Safahat. (Yay. Haz.) H.Ali Küçükakın. II. Baskı. Konya: Tablet Kitabevi.
• Dayf, Ş. (2010). Şevkî Şâ‘iru’l- ‘Asri’l- Hadîs. Kahire: el- Hey’eti’l- Misriyye el- ‘Âmme li’l-Kitâb.
• Doğru, İ. (2022). Mehmet Akif Ersoy'un 'Ne Eser Ne De Semer' Ve Ahmet Şevkî'nin ‘Eser’ Adlı Şiirlerinde İnsan Ve Eseri. (Yay. Haz.) Ayşe Erkmen, Mustafa Latif Emek, Kabulünün 101. Yılında İstiklâl Marşı ve Milli Şairimiz Mehmed Âkif Ersoy 2. Uluslararası Sempozyumu, 12 Mart 2022/İstanbul, Türkiye, Bildiriler içinde (130-138). İstanbul: İksad Yayınevi.
• Durdu, M. (2020). İsyanları Sebebiyle Bazı Arnavutların Anadolu'ya Sürgün Edilmelerine Dair Sosyo-Politik Bir İnceleme (1847-1851). Selçuk Ün. Sos. Bil. Ens. Der. 2020; (43): 410-427.
• Durukoğlu, S., Alkan, B. (2016). Türk Edebiyatının Sürgündeki Yazar Ve Şairleri. Akra Kültür Sanat Ve Edebiyat Dergisi, 2016 (S.9): 135-155. Düzdağ, M.E. (2020). Mehmed Âkif Mısır Hayatı ve Kur’ân Meâli. 6. Baskı. İstanbul: Gonca Yayınevi.
• el- Ezherî, E. M. (2001). Tehzîbu’l-Luga. Tahk. Muhammed Âvd Mur‘ib. Beyrut: Dâru’l-İhyâ’it-Turâsi’l- ‘Arabî.
• Fergan, E. E. (2011). Mehmet Âkif Hayatı, Eserleri ve Yetmiş Muharririn Yazıları. 2. Baskı. (Haz. Fahrettin Gün). İstanbul: Beyan Yayınları.
• Hugo, V. (2022). Nişanlıya Mektuplar 1820-1822. (A. Özgüner. Çev). I. Baskı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İbn Manzûr, C.E. (2005). Lisânu’l- ‘Arab. Tahk. ‘Âmir Ahmed Haydar. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l- ‘İlmiyye.
• el- Mu‘cemu’l- Vesît (2004). Mecma‘ el- Luga el- ‘Arabiyye. İstanbul: el- Mektebe el-İslâmiyye li’t-Tibâa ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘.
• Okay, M.O. (2008). Safahat. TDV İslam Ansiklopedisi içinde, (c.XXVIII, ss. 442-444). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Okay, M.O., Düzdağ, M.E. (2003). Mehmed Âkif Ersoy. TDV İslam Ansiklopedisi içinde, (c.XXVIII, ss. 432-439). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ritsos, Y. (2021). Sürgün Günlükleri. (1. Baskı). (A. Çokona, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sa‘îd, E. (2004). Te’emmulât Havle’l- Menfâ. Tahk. Sâir Dîb. Beyrut: Dâru’l-Âdâb.
• Salih, F. (2007). Ma‘nâ Edebi’l- Menfâ. Mecelletu’l- Kelime. Sayı: 10, Ekim, 2007. Erişim Tarihi: 05.10.2022, Erişim Adresi: http://www.alkalimah.net/Articles/Read/777
• Şaban, İ., Elhajhamed, A., (2017). Ahmed Şevki’nin Sürgün Yıllarında Yazdığı Şiirlerde Vatan Özlemi. VI. Uluslararası Doğu Dilleri ve Edebiyatları Sempozyumu (pp.36). İstanbul, Turkey.
• Şevkî, A. (1988). eş- Şevkiyyât, el- ‘Amâl eş-Şi‘riyye el-Kâmile. Beyrut: Dâru’l- ‘Avde.
• Toprak, M.F. (2014). Endülüs Şiirinde Mersiye. (1. Baskı). Ankara: Grafiker Yayınları.
• TDK. (2011). Sürgün. Türkçe Sözlük içinde. (11. Baskı, s.2185). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uylaş, S., (2007). Nikâdu l İltikâ fî Eş âri Kullun min Mehmed Âkif ve Ahmed Şevkî. Bulletin of Faculti of arts-University of Alexandria; Mecelletu Kulliyeti’l-Âdâb-Câmi‘atu’l-İskenderiye, 590-609.
• Ürün A.K. (2002). Ahmet Şevki ve Mehmet Âkif’te Ortak Unsurlar. Nüsha, Yıl:2, Sayı:7, Güz: 83-98.
• Yazıcı, H. 2008. Ahmet Şevki, İkbal ve Yahya Kemal’in Endülüs’e Bakış Açıları. Yahya Kemal Enstitüsü Mecmuası, vol.1, no.5, 275-279.
• Yazıcı, H. (2014). Mısırlı Bir Arap Şairi Ahmed Şevki ve Şiirlerinde Sultan II. Abdulhamid. İlmi Araştırmalar, 0 (4), 179-192. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/fsmiadeti/issue/6481/85726
• Web Siteleri:
• Emzîl, R. (2018, 8 Ocak). Tatvan ve Şefşâven.. Tuhaf Girnâtiyye. Erişim Adresi: https://www.aljazeera.net/blogs/2018/1/8/%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%A7%D9%86-%D9%88%D8%B4%D9%81%D8%B4%D8%A7%D9%88%D9%86-%D8%AA%D8%AD%D9%81-%D8%BA%D8%B1%D9%86%D8%A7%D8%B7%D9%8A%D8%A9
• UNHCR (2022, 9 Eylül). Refugee Data Finder. Erişim Adresi: https://www.unhcr.org/refugee-statistics/