Epik tiyatroda merak duygusunun kırılması

Yıl 2023, Sayı: 35, 423 - 438, 21.08.2023

Arif Yılmaz Fatih Bayram

https://doi.org/10.29000/rumelide.1342128

Öz

Merak duygusunun kırılması, epik tiyatronun en önemli ayırıcı özelliklerinden biridir. Çünkü epik tiyatroda seyirciden, olayların nasıl ilerleyeceğini merak etmesi istenmez. Burada Dramatik tiyatrodan farklı bir durum olduğu hemen dikkat çeker. Epik tiyatro anlayışında izleyicinin kendini oyunun akışına kaptırmaması önem arz eder. Merak duygusunun kırılmasının önemi de bu noktada ortaya çıkmaktadır. Brecht tiyatrosunun bu konudaki tutumunu daha iyi anlama adına olayların nasıl devam edeceğiyle alakalı merakın ortadan kaldırılmak istenmesinin nedeninin ve bunun için uygulanan tekniklerin tespiti oldukça mühimdir. Bu doğrultuda yapılan eser incelemeleri sonucunda epik tiyatroda seyircinin ilgisini olay akışından içeriğe yöneltmek için bazı merak kırıcı tekniklerin kullanıldığı gözlemlenmiştir. Bunların neler olduğunun, oyunlarda ne şekilde kullanıldıklarının belirlenmesi ve değerlendirmesi çalışmamızın amacını oluşturmaktadır. Tiyatromuzun bir dönem Brecht’in etkisi altında kaldığı gerçeğinden hareketle ilgili hususların saptanması için Türk epik oyunları esas alındı. İlgili oyunlar incelendi ve eserlerde bu maksatla kullanılan teknikler tarama yöntemiyle tespit edilip değerlendirildi. Araştırmamız sonucunda, Türk epik oyunlarında giriş bölümü, ara oyun, epizot başlıkları, anlatıcı, projeksiyon-afiş benzeri araç gereçler, tarihselleştirme, enstrümantal müzik, şarkı ve koronun bu doğrultuda kullanıldığı belirlendi. Bu tespitlerin yanında geleneksel tiyatromuzun eserlere bu yönde katkı sağlamış olması da dikkate değerdir. Hem epik hem de geleneksel tiyatronun etkisiyle bu tekniklerin uygulanması ile seyircinin oyunla özdeşleşmesinin önüne geçilmektedir. Toplum sorunlarına duyarlı bu tiyatro anlayışında böylece problemlerin çözümüne ilişkin izleyicide yeni düşüncelerin açığa çıkması istenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Epik tiyatro, Türkiye’de epik tiyatro, Tiyatroda merak, Epik tiyatroda merak, Merak kırma teknikleri

Kaynakça

• Altıkulaç, R. (2003). Oktay Arayıcı’nın Oyunlarında İroni Çeşitlemesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bilkent Üniversitesi, Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• And, M. (2004). Başlangıcından 1983’e Türk Tiyatro Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aristotales (2014). Poetika (S.Rıfat, Çev.). İstanbul: Can Yayınları.
• Benjamin, W. (1984). Brecht’i Anlamak. İstanbul: Metis Yayınları.
• Brecht, B. (1993). Tiyatro İçin Küçük Organon. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• Brecht, B. (2011). Epik Tiyatro (K. Şipal, Çev.). İstanbul: Agora Yayınevi.
• Çağan, S. (2018). Bütün Oyunları. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• Çelik, Y. (2010). Epik Tiyatro Neden ve Nasıl Yabancılaştırır?. Sanat Dergisi, 2, 117-127.
• Çelik, Y. & Şen, Y. (2010). Epik Tiyatroda Müzik; Oyun İçin mi, Oyuna Karşı mı?. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 5, 29-35.
• Dinç, A. (2021). Haldun Taner’in Epik Tiyatrosunda Müzik. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Dinç, A. (2021). Karl Marx’ın Yabancılaşma Kavramının Epik Tiyatro Müziğine Etkisi. DTCF Dergisi, 61(2), 774-788.
• Doğan, A. (2009), Türk Tiyatrosunda Brecht Etkisi. Turkish Studies, 4(1), 409-422.
• Ekinci, G. (2019). Geleneksel Türk Tiyatrosunun Biçimsel Özelliklerinin Haldun Taner’in Oyunlarında Değerlendirilmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Isparta.
• Erkoç, G. (1995). Çok Partili Dönemde Tiyatro Ortamı ve Kimlik Arayışı. Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 12(12), 17-25.
• Fuat, M. (1984). Tiyatro Tarihi. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Gençtürk, K. (2009). Bertolt Brecht’in Tiyatro Oyunlarında Tarihsellik. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Haliç Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Göktaş, E. (2004). Vasıf Öngören’in Tiyatro Dünyası. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• Gürel, Z. (1991). Haldun Taner’in Keşanlı Ali Destanı Üzerine. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6, 307-323.
• Gürtunca, M. İ. (2018). Türkiye’de Kabare Tiyatrosunun Başlangıcı, Gelişimi ve Bugünü. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Haliç Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Horzum, E. (2019). Brecht’in Epik Tiyatro Kavramı Üzerinden Vasıf Öngören’in Asiye Nasıl Kurtulur Oyununa Bir Reji Defteri Önermesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Aydın Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,İstanbul.
• İri, E. C. (2020). Dostlar Tiyatrosu’nun Yeniden Üretimi Abdülcanbaz’da Yabancılaştırma. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, 23(12), 223-258.
• İri, E. C. (2017). Vasıf Öngören’in Asiye Nasıl Kurtulur Oyunu Üzerine Epik Tiyatro Bağlamında Bir İnceleme. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, 17, 132-150.
• Kesting, M. (1985). Tarihte ve Çağımızda Epik Tiyatro. İstanbul: Adam Yayınları.
• Nutku, Ö. (1976). Yaşayan Tiyatro. İstanbul: Çağdaş Yayınları.
• Nutku, Ö. (2015). Bertold Brecht ve Epik Tiyatro. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Oktay, A. (1986). Toplumcu Gerçekçiliğin Kaynakları. İstanbul: BFS Bilim Felsefe Sanat Yayınları.
• Onay, Y. (2007). Toplu Oyunları-1. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• Onur, A. (2005). Bertold Brecht ve Epik Tiyatro (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Öngören, V. (2014). Bütün Oyunları. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• Özakman, T. (1999). Toplu Oyunları-2. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• Özmen, Ö. (2012, 26 Temmuz). Epik Tiyatronun Öncüsü: Bertolt Brecht ve Cesaret Ana. Erişim adresi: https://www.tiyatrodunyasi.com/makaledetay.asp?makaleno=2129
• Öztürk, A. (2012). Sanat-Siyaset İlişkisi Açısından Vasıf Öngören’in “Oyun Nasıl Oynanmalı” Metnine Bakış. Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölümü Dergisi, 21(2), 1-16.
• Pala, B. Ç. (2009). Oktay Arayıcı’nın Oyunlarında Geleneksel Tiyatronun ve Epik Tiyatronun İzleri Bir Reji Çalışması “Rumuz Goncagül”. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Pekman, Y. (2001). Çağdaş Türk Tiyatrosunda Geleneksellik. (Yayınlanmış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Pekman, Y. (2012). Haldun Taner Tiyatrosunda "Yabancılaştırma". Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölümü Dergisi, 7, 16-39.
• Polat, E. (2019). Türkiye’de Epik Tiyatronun Tarihsel Gelişimi ve Bu Bağlamda Vasıf Öngören’in Zengin Mutfağı Oyununun Sahne Tasarımı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul.
• Sabuncu, B. (2014). İşçi Babası Ömer Ağa ile Küçükhanımın Şoförü Recep. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• Sözeri, C. (2019). Epik Tiyatronun Y (yabancılaştırma) Efekti Üzerinden Franz Kafka’nın Dava Adlı Romanının Tiyatro Oyununa Uyarlanma Sürecinin İncelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul.
• Sümer, D. (2013). Ali Ayşe’yi Seviyo. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• Şener, S. (2006). Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi. Ankara: Dost Yayınevi.
• Taner, H. (2021). Eşeğin Gölgesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Taner, H. (2019). Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Taner, H. (2020). Keşanlı Ali Destanı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Taner, H. (1966). Zilli Zarife. Devlet Tiyatroları Arşivi.
• Töre, E. (2016). Geleneksel Türk Tiyatrosu. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Turan, A. (2014). Haldun Taner’in Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım ve Eşeğin Gölgesi Oyunlarının Bertolt Brecht’in Üç Kuruşluk Opera ve Sezuan’ın İyi İnsanı Oyunları ile Karakter Öğesi Bakımından Karşılaştırılması. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Haliç Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Turgay, N.Ö. & Bozkurt Katıkçı, K. (2018). Epik Tiyatroda Müzik. İdil Dergisi, 52(7), 1601-1608.
• Yalçın, E. (2013). 1960-80 Dönemi Toplumcu Tiyatromuzda Görülen Biçim Sorunsalı: Toplumcu Tiyatro Yazarlarımız Üzerine Eleştirel Bir İnceleme. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Zeybek, H. (2007). Düğün ya da Davul. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.