Düstûr I. Tertip II. Cilt (s.1-219) bağlamında Türk hukuk dilindeki çokanlamlılık

Yıl 2023, Sayı: 35, 322 - 333, 21.08.2023

Hamza Havuz

https://doi.org/10.29000/rumelide.1346214

Öz

Türk dili, zamanla kendi temel dinamiklerine bağlı olarak gösterdiği doğal değişim ve zenginleşmenin yanı sıra, üreticisi olan toplumun temasta bulunduğu farklı dil, coğrafya, kültür ve inanç gibi etkenlere bağlı olarak da ayrıca gelişim göstermiştir. Hukuk dili bağlamında bu gelişimin önemli bir safhası İslamiyet’le birlikte başlar. Şeri hukukun Türk diline kazandırılmasında Arapça ve Farsça önemli bir rol oynar. İlgili hukuk kavramları, büyük ölçüde bu iki kaynak dilin söz varlığına dayanır. Tarihî süreçte Türk milletinin kendi öz değerleriyle olgunlaşıp yasalaşan örfî hukuk, İslamiyet’le birlikte şeri hukukla zenginleşir. Tanzimat Dönemi’ne gelindiğinde toplumun ihtiyaçları ve evrenselleşen temel hukuk anlayışına uyum sağlamak amacıyla, resepsiyonlara dayanan Batılı bir hukuk anlayışı inşa edilmeye başlanır. Fransızca bu noktada diğer Batı dillerinin arasında ilk sırayı alır. Türk dili Fransızca yerine, çoğunlukla, asırlarca omuz birliği yürüttüğü Arapça ve Farsçayı bu kez de başvuru dili olarak kullanır. Bir diğer başvurulan yöntem ise yabancı kavramların, Türk dilinin kendisinde var olan bazı sözcüklere yan anlamların yüklenmesine dayanır. Bu noktadan bakıldığında bazı isimlerdeki çokanlamlılık oldukça dikkat çekicidir. Benzer durum hukuk metnindeki bazı temel fiiller için de geçerlidir. Çalışmada, Düstûr’da öne çıktığı görülen bazı çokanlamlı sözcükler incelenmiş, temel kavramlarının yanı sıra, kazandıkları yan anlamlar da işaretlenerek Türk hukuk dilindeki işlevsellikleri tespit edilmiştir. Bu sayede de hukuk dili özelinde kavramların üretilmesi konusunda Türk dilinin genel eğilimi ayrıca çözümlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk hukuk dili, çokanlamlılık, Düstûr, dilbilim, anlambilim

Kaynakça

• Ahanov, K. (2008). Dil Biliminin Esasları. Murat Ceritoğlu (çev.) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Akkoyunlu Z. ve Ercilasun A. B. (2015). Kâşgarlı Mahmud Divânü Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksan, D. (2004). Dilbilim ve Türkçe yazıları. İstanbul: Multilingual.
• Aksan, D. (2006). Anlambilim Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi (4. Basım). Ankara: Engin Yayın Evi.
• Aksan, D. (2015). Her yönüyle dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Altay, Ş. (1963). Hukuk ve Sosyal Bilimler Sözlüğü. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Aydemir, İ. A. (2010). Türk Hukuk Dili Üzerine Araştırmalar I. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 58(2), 19-36.
• Aydın, M. A. (1994). “Düstur”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/48-49. Ankara: TDV Yayınları.
• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
• Çağbayır Y. (2007). Ötüken Türkçe Sözlük. İstanabul: Ötüken Neşriyat.
• Düstûr I. Tertip II. Cilt (1290). İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Ercilasun, A. B., & Akkoyunlu, Z. (2015). Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti't-Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İmer, K., & Kocaman, A., & Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Maksudi, S. (2017). Türk Hukuku Tarihi (F. Gedikli, A. Yörük and M. Kalıpçı, Trans.). İstanbul Hukuk Mecmuası, Ord. Prof. Sadri Maksudi Arsal’a Armağan Özel Sayısı (60. Ölüm Yıldönümü Vesilesiyle), 711-833.
• Ortega-Andrés, M., & Vicente, A. (2019). Polysemy and co-predication. Glossa: a journal of general linguistics, 4(1).
• Özbek, N. (1998). Türkçede söylem belirleyicileri. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 9, 37-47.
• Özdemir, H. (2021). Cumhuriyet Tarihi Boyunca Hukuk Dilindeki Değişmeler ve Gelişmeler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Pesina, S., & Latushkina, O. (2015). Polysemy and Cognition. Procedia-Social and behavioral sciences, 192, 486-490.
• Pethő, G. (2001). What is polysemy?–A survey of current research and results. Pragmatics and the flexibility of word meaning, 175-224.
• Taylor, J. (1995). Linguistic Categorization Prototypes in Linguistic Theory (2. Baskı). Oxford: Oxford University Press.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük (11. Baskı). Ankara: TDK.
• Türk Hukuk Kurumu (1991). Türk Hukuk Lûgatı (3. Baskı). Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Üçok, C., & Mumcu, A., & Bozkurt G. (2002). Türk Hukuk Tarihi. Ankara: Savaş Yayınevi.
• Vardar, B. (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü (2. Baskı). İstanbul: Multılıngual Yayınları.
• Vicente, A., & Falkum, I. (2017, July 27). Polysemy. Oxford Research Encyclopedia of Linguistics.