Arap edebiyatında Tabakât geleneği: İbn Ma‘sûm el-Medenî’nin Sulâfetu’l-Asr adlı eseri çerçevesinde bir inceleme

Yıl 2023, Sayı: 36, 1024 - 1041, 21.10.2023

Abdullah Gümüşsoy

https://doi.org/10.29000/rumelide.1369140

Öz

Hicrî II. Yüzyıldan itibaren Arap Dili ve Edebiyatı alanında başlayan tedvin çalışmalarıyla fıkıh, hadis, tefsir, tarih vb. çeşitli ilim dallarında olduğu gibi edebî alanlarda da önemli eserler yazılmıştır. Farklı ilmî disiplinlere özgü eserler yazarak dönemlerinde ayırıcı nitelikleriyle öne çıkmış ve ilmi birikimlerini ispatlamış âlim, şair, sanatkâr ve ediplerin hayatlarına dair bilgileri kronolojik olarak veya künyeye veya coğrafî bölgelere taksim ederek ya da başka birtakım kriterlere göre derlenmiş tabakât adı altında biyografik eserlerden oluşan telif geleneği yaygınlaşarak gelişim göstermiştir. Bu araştırmada XVII. yüzyılda yaşamış önemli bir Arap edebiyatçısı ve şairi olan İbn Ma‘sûm el-Medenî’nin bahsi geçen telif geleneğinde kaleme aldığı Sulâfetu’l-Asr adlı eseri bağlamında şairin ilmî kişiliğinin yanı sıra söz konusu alana dair katkısı ve eserinin rolü ele alınmıştır. Makale giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Arap Edebiyatı’nda önemli bir yeri olan tabakât türü telif geleneğinin doğuşu ve gelişim süreci hakkında özet bilgiler sunulacaktır. Birinci bölümde İbn Ma‘sûm el-Medenî’nin hayatı, ilmî kişiliği ve eserleri hakkında bilgiler sunulacaktır. İkinci ve son bölümde ise İbn Ma‘sûm el-Medenî’nin “Sulâfetu’l-Asr” adlı eserinin içeriği, örnekler eşliğinde yöntem ve üslûbu, ilmî değeri, Arap Dili ve Edebiyatına söz konusu sahada sağlamış olduğu katkıları incelenecektir. Yine bu bölümde, müellifin eserine yaşadıkları şehir ve coğrafî bölgelere göre tasnif ederek aldığı şairlerin isimleri, araştırmacılara rehberlik yapabileceği düşüncesiyle liste halinde sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Arap Edebiyatı, Tabakât, Biyaografi, İbn Ma‘sûm, Şair

Kaynakça

• Bûşiye, M. Ş. M. (2012), Kutubu’t-Tabakât: Zuhûruhâ ve Devruhâ ve Muhtevâhâ ve Hasâisuhâ, Tunus, Dâru’l-Manzûme.
• el-Bağdâdî, A. (1997), Hizânetu’l-edeb, thk. Abdusselâm Hârûn, Kâhire, Mektebetu’l-Hancî.
• el-Bağdâdî, İ. P. (1982), Hediyyetu’l-Ârifîn, Beyrut, Dâru’l-Fikr.
• el-Cumahî, İbn Sellâm. (2001), Tabakâtu fuḥûli’ş-şu‘arâ’, thk. Mahmud Muhammed Şakir, Beyrut, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Durmuş, İ. (2010), “Tabakât”, DİA, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı.
• Ergin, M. M. (2004), İbn Ma‘sûm el-Medenî Şâiran, Dimeşk, Dâru’l-Beyrûtî.
• el-Hânsârî, M. B. (1391), Ravdâtu’l-Cennât, thk. Esedullah İsmâiliyyân, Tahran, Matbaatu’l-Hayderiyye.
• el-Huzâ‘î, D. (1962), Dîvânu Di’bil, Necef, Matbaatu’l-Âdâb.
• el-Huseynî, G. A. Â. (2015), Subhatu’l-Mercân fî Êsêri Hindistan, thk. Muhammed Sa‘îd et-Tarîhî, Beyrut, Dâru’r-râfidîn.
• İbn Kuteybe. (2007), eş-Şi‘r ve’ş- şu‘arâ’, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Kâhire. Dâru’l-Meârif.
• İbn Manzûr. (1994), Lisânu’l-Arab, Beyrut, Dâru Sâdır.
• İbn Ma‘sûm. (1988), Sülvetu’l-Ğarîb, thk. Şâkir Hâdi Şükür, Beyrut, ‘Âlemu’l-Kutub.
• (1988), Dîvânu İbn Ma‘sûm, thk. Şâkir Hâdî Şükür, Beyrut, ‘Âlemu’l-Kutub.
• (1906), Sulâfetu’l-Asr, Tahran, el-Mektebetu’l-Murtazaviyye.
• (1968), Envâru’r-Rabi‘, thk. Şâkir Hâdî Şükür, Necef, Matbaatu’n-Nu‘mân.
• (1983), ed-Deracâtu’r-Rafî‘a fî Tabakâti’l-İmâmiyye mine’ş-Şî‘a, thk. Muhammed Sâdık Bahru’l-Ulûm, Beyrut, Müessesetu’l-Vefâ.
• (2006), Rihletu İbn Ma‘sûm, thk. Şâkir Hâdî Şükür, Beyrut, ed-Dâru’l-‘Arabiyye li’l-Mevsû‘ât.
• İbnu’l-Mu‘tez, Ebu’l-Abbâs Abdullah b. Muhammed, (1976), Tabakâtu’ş- şu‘arâ’il-muhdesîn, thk. Abdussettâr Ahmed Ferâc, Kâhire, Dâru’l-Meârif.
• el-İsfahânî, M. A. (1980), Riyâdu’l-Ulemâ, thk. Seyyid Ahmed el-Huseynî, Kum, Matbaatu’l-Hiyâm.
• el-Kummî, A. (2005), Sefînetu’l-Bihâr ve Medînetu’l-Hukmi ve’l-Êsêr, Meşhed, Mecme‘u’l-Buhûsi’l İslâmiyye.
• el-Kureşî, E. Z. (2013), Cemheretü eş‘âri’l-‘Arab, thk. Salâhuddîn el-Hevvârî, Beyrut, el-Mektebetu’l-‘Asriyye.
• el-Muhibbî, M. E. (t.s.), Hulâsatu’l-Eser fî ‘ayâni’l-karni’l-hâdî ‘aşer, Beyrut, Dâru Sâdır.
• en-Necefî, A. (1994), el-Ğadîru fî’l-Kitâbi ve’s-Sünneti ve’l-Edebi, Beyrut, Muessesetu’l-A‘lamî.
• Öz, M. (1999), “İbn Ma‘sûm”, DİA, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı.
• Sezgin, F. (1991), G.A.S. / Târîhu’t-Turâs el-‘Arabî, M. Fehmi Hicâzî, Suudî Arabistan, İdâretu’s-Sekâfe ve’n-Neşr bi’l-Câmi‘a.
• Subaşı, D. A. (2021), “Arap Edebiyatında Tabakât Türünün Gelişimi”, AÜ Dil ve Tarih-Coğrafya Fak. Doğu Dilleri Dergisi, c. VI, s. 40.
• Zeydan, C. (ts.) Tarîhu âdâbi’l- luğati’l-Arabiyye, Kâhire, Dâru’l-Hilâl.
• Ziriklî. (1980), el-A‘lâm, Beyrut, Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn.