İçerik, anlam, kavram, konsept etrafında yeni bir anlam modeli denemesi

Yıl 2023, Sayı: 36, 1461 - 1473, 21.10.2023

Ümmügülsüm Dohman

https://doi.org/10.29000/rumelide.1369181

Öz

Eski Hint ve Yunan dönemlerinden itibaren anlam konusu araştırılmış ve anlama dair çeşitli düşünceler öne sürülmüştür. Anlam sadece kendi adıyla anılan anlambilim çerçevesinde değil felsefe, mantık, psikoloji, antropoloji gibi bilim dallarınca da incelenmiştir. Anlamın etrafı; anlam, anlamın doğası, anlamın anlamı nedir, gibi sorularla çevrilmiştir. Anlamın tanımına dair tartışmalar ise devam etmektedir. Anlam üzerine gerçekleştirilen tanımlar incelendiğinde içerik, anlam, kavram ve konsept tanımlarının birbiriyle karıştığı, kesiştiği ve bütünleştiği görülmektedir. Bununla birlikte yabancı dillerden Türkçeye kazandırılan anlam teriminin yabancı dillerdeki içeriğiyle örtüşmemesi sorunuyla karşılaşılmaktadır. Terim karmaşasından hareketle C. K. Ogden ve I. A. Richards’ın ünlü modeli olan anlam üçgeninin geliştirilebilir yönlerinin olup olmadığı sorusu bu araştırmayı yapmaya teşvik etmiştir. Bu çalışmada öncelikle içerik, anlam, kavram ve konsept terimleri üzerinde durulmakta, içeriği/anlamı tespit etmeye yönelik oluşturulan modellerden Ogden ve Richards’ın anlam üçgenine odaklanılmakta ve bu model üzerine geliştirilen çalışmalar değerlendirilmektedir. Çalışmanın amacı elde edilen bulgular temelinde yeni bir anlam modeli hazırlamaktır. Bu çerçevede çalışmada anlam onbirgeni modeli öne sürülmüştür. Araştırma yöntemi olarak betimleme ve karşılaştırma yöntemleri kullanılmıştır. Çalışmanın içerik, anlam, kavram ve konsept terimlerinin birbiriyle benzeyen ve ayrılan yönlerinin belirlenmesine ve anlama ulaşılmasına yönelik yaklaşımların geliştirilmesine katkı sağlayacağı ümit edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Anlam, anlam üçgeni, anlam onbirgeni, içerik, konsept

Kaynakça

• Ahmanova, O. S., Melçuk, İ. A. Paduyeva, E. V. & Frumkina, P. M. (1961). “Nekotorıye Voprosı Semantiki v Sovremennom Yazıkoznanii” (O. S. Ahmanova Ed.). O Toçnıh Metodah İssledovaniya Yazıka. Moskva: İzdatelstvo Moskovskogo Universiteta.
• Aksan, D. (1978). Anlambilimi ve Türk Anlambilimi (2 b.). Ankara: Erol Ofset Matbaacılık.
• Aksan, D. (1982). Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim. (Cilt III). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Aksan, D. (2006). Dil, Şu Büyülü Düzen (2 b.). Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Askoldov, S. A. (1997). “Kontsept i Slovo”. Russkaya Slovesnosti. Ot Teori Slovesnosti k Strukture Teksta. Antologiya (V. P. Neroznak Ed.). Moskva: Akademiya, 1997, 267-279.
• Bloomfield, L. (1973). Language. (İlk baskı 1933). London.
• Bulahovskiy, L. A. (1954). Vvedeniye v Yazıkoznaniye. Çast II (2 b.). Moskva: Uçpedgiz.
• Dohman, Ümmügülsüm. 2022. “Kuramsal Yönleriyle Bilişsel Dilbilim”. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23/43: 1235-1259. https://doi.org/10.21550/sosbilder.1037676
• Grünberg, T. (2019). Anlam Kavramı Üzerine Bir Deneme. (İlk baskı 1978) İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Hengirmen, M. (2009). Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü (3 b.). Ankara: Engin Yayınevi.
• Kikleviç, A. K. (2021). “Semantiçeskiy Kvadrat”. Kognitivnıye İsledovaniya Yazıka. Znaki Yazıka i Smıslı Kulturı. Sbornik Nauçnıh Trudov, Posvyaşçennıy Pamyatnomu Yubileyu Veroniki Nikolayevnı Teliya. 2/45, Moskva-Tambov, 57-70.
• Kozan, O. (2013). “Kültürdilbilim Nedir?”. Kültürdilbilim Temel Kavramlar ve Sorunlar (O. Kozan Ed.). Ankara: Gazi Kitabevi, 1-9.
• Krasnıh, V. V. (2003). “Svoy” sredi “Çujih”: Mif ili Realnost? Moskva: İTDGK “Gnosiz”.
• Krongauz M. A. (2005). Semantika (2 b.). Moskva: İzdatelskiy Tsentr.
• Kubryakova, E. S. (2004). “Ob Ustanovkah Kognitivnoy Nauki i Aktulanıh Problemah Kognitivnoy Lingvistiki”. Voprosı Kognitivnoy Lingvistiki, (1), 6-17.
• Leontyev, A. N. (1994). Filosofiya Psihologii (A. A. Leontyev & D. A. Leontyev Eds.). Moskva: İzdatelstvo Moskovskogo Universiteta.
• Lihaçev, D. S. (1997). “Kontseptosfera Russkogo Yazıka”. Russkaya Slovesnost. Ot Teorii Slovesnosti k Strukture Teksta. Antologiya (V. P. Neroznak Ed.). Moskva: Akademiya, 280-287.
• Maslova, V. A. (2005). Kognitivnaya Lingvistika: Uçebnoye Posobiye (2 b.). Minsk: TetraSistems.
• Nikitin, M. V. (2007). Kurs Lingvi stiçeskoy Semantiki. St. Petersburg.
• Ogden, C. K., Richards, I. A. (1946). The Meaning of Meaning (7 ed.). New York: A Harwest Book.
• Özer, S. (2015). “Türkçede Anlam ve Kavram Terimleri Üzerine / Ogden Ve Richards'ın Üçgenine Yeniden Bakmak”. International Journal of Language Academy, Volume 3/1 Spring, 142-158.
• Popova, Z. D., Sternin, İ. A. (2007). Kognitivnaya Lingvistika. Moskva: AST: Vostok-Zapad.
• Saussure, F. De. (1998). Genel Dilbilim Dersleri (3 b.). (Kitabın orijinali 1916’da yayımlandı). (Çev. B. Vardar). İstanbul: Multilingual.
• Stepanov, Yu. S. (1966). Osnovı Yazıkoznaniya. Moskva: Proşveşçeniye.
• Stepanov, Yu. S. (1975). Osnovı Obşçego Yazıkoznaniya (2 b.). Moskva: Proşveşçeniye.
• Stepanov, Yu. S. (2004). Konstantı: Slovar Russkoy Kulturı (3 b.). Moskva: Akademiçeskiy Proyekt.
• Şanjarhan, B. (2011). “Semantik Üçgen Etrafındaki Düşünceler” (Çev. E. Atmaca). Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6/4 Fall, 367-372.
• Şanjarhan, B. (2014). “Ot Semantiçeskogo Treugolnika k Genetiçeskomu Rombu”. Voprosı Kognitivnoy Lingvistiki, 1, 125-134.
• Toklu, O. (2003). Dilbilime Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual.
• Yevgenyeva, A. P. (1999). Slovar Russkogo Yazıka. Moskva: Russkiy Yazık. Erişim Tarihi:19.11.2021. http://feb-web.ru/feb/mas/mas-abc/16/ma329026.htm?cmd=0&istext=1
• Yüceol Özezen, M. (2020). “Türkiye Türkçesinde Ara-Orta Kavramlarının Dilbilgiselleşmesi”. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 5/1, 108-135.
• Zalevskaya, A. A. (2007). Vvedeniye v Psiholingvistiku. (2 b.). Moskva: Rossiyskiy Gosudarstvennıy Gumanitarnıy Universitet.