Bâkî’nin “incinür” redifli gazelinin şerhi ve yapısal yönden incelenmesi

Yıl 2023, Sayı: 36, 560 - 582, 21.10.2023

Mehmet Akın

https://doi.org/10.29000/rumelide.1369534

Öz

Bu çalışma 16. yüzyıl şairlerinden Bâkî’nin “incinür” redifli gazelinin şerhi ve yapısal incelenmesini konu almaktadır. Çalışma giriş, iki ana bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Giriş bölümünde şerh ve yapısal incelemeyle ilgili kısaca bilgi verilmiştir. I. bölümün başında gazelin çevriyazısı, dizini ve sözlüğü bulunmaktadır. Sözlük anlamı verilirken daha çok metnin bağlamı esas alınmıştır. Sözcüklerin mensup oldukları diller ve türleri kısaltmalarla gösterilmiştir. Daha sonra gazelin günümüz Türkçesine çevirisi ve şerhine yer verilmiştir. II. bölümde eserin yapısal incelemesi yapılmıştır. Yapısal incelemede önce biçim, kâfiye, redif, ölçü açısından şiir irdelenmiştir. Biçim incelemesinde Baki Divanı’nda kullanılan nazım şekillerinin oranı verilmiştir. Divandaki gazeller birim sayılarına, ölçüsüne, kâfiye ve rediflerine göre tetkik edilmiştir. Gazelde kullanılan redifin ve ölçünün şiirin anlamı üzerindeki tesiri yeri geldiğinde belirtilmiştir. Bâkî’nin ölçüyle ilgili tasarrufları gazel üzerinde gösterilmiştir. Sonra ünlü ve ünsüzlerin özelliklerine dikkat edilerek ses incelemesine değinilmiştir. Burada hangi ünlü ve ünsüzlerin fazla kullanıldığı, bunların şiirin anlamına ve ahengine sağladığı katkı belirtildi. Bir diğer başlıkta söz dizimi açısından gazel değerlendirilmiştir. Söz diziminde ögelerine ve cümle türlerine göre şiir incelenmiştir. Son kısımda ise anlamla ilgili tahliller söz konusudur. Gazel yapısal açıdan değerlendirilirken şekiller, tablolar ve grafiklerle istatistiki veriler gösterilmiştir. Şiirin yapı özellikleri ile anlamı arasında yeri geldiğinde ilgiler kurulmaya çalışılmıştır. Sonuç bölümde ise elde edilen veriler paylaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

yapısal inceleme, şerh, Bâkî, gazel

Kaynakça

• Açık Önkaş, N. (2010). Türkçe Eğitiminde Fonetik-Semantik İlişkili Şiiri Öğretimi, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (34), 80-97.
• Adıyaman, C. “Türkçede Ses ve Anlam İlişkisi Üzerine Bir İnceleme”, III. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı, İzmir, 2010, 17-26.
• Akın, M. (2016). Rusçuklu Hayrî’nin Belâgat’i İnceleme-Metin-Terimler Dizini (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İnönü Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Malatya.
• Akün, Ö.F. (1994), Divan Edebiyatı, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.9, İstanbul.
• Babacan, İ. (2012). Klasik Şiirin Sonbaharı Sebk-i Hindî (Hint Üslubu), Akçağ Yayınları (2. bsk.), Ankara.
• Beyatlı, Y.K. (1971). Edebiyata Dair, Baha Matbaası, İstanbul.
• Dilçin, C. (1991). "Fuzûlî'nin Bir Gazelinin Şerhi ve Yapısal Yöneden İncelenmesi", Türkoloji Dergisi, C.9 (1), Ankara.
• Dilçin, C. (2004). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları (7. bsk.), Ankara.
• Eren, A. (2010). Fuzûlî, Bâkî, Hayâlî ve Yahyâ Bey Divanı’ndan Hareketle Sevgili Eşiği, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3 (10), 272-285.
• Güneş, H. A. (2022). Klasik Öncesi Dönem Türk Şiirinde Astroloji, (Yayımlanmamış doktora tezi), İstanbul Medeniyet Üniversitesi.
• Hazar, M. (2020). Köken Bilime Uzanan “Türkçe Ses Anlam Eşlemesi” ile Yalın Türkçeye Doğru, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi (20), 281-293.
• Horata, O. (1998). Necati Bey'den Bâkî'ye Döne Döne, Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 7, 44-66.
• İpekten, H. (2014). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz (14. bsk.), Dergâh Yayınları, İstanbul.
• Gibb, E.J.W. (1999), Osmanlı Şiir Tarihi, C.1-3, (1.baskı), Akçağ Yay., Ankara.
• Kabaklı, A. (2008). Türk Edebiyatı I, Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları (14. baskı), İstanbul.
• Kâtip Çelebi (2007). Keşfü’z-Zunûn (çev. Rüştü Balcı), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, C.1., İstanbul.
• Korkmaz, Z. (2007). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları (2. bsk.), Ankara.
• Kortantamer, T. (1993). Eski Türk Edebiyatı Makâleler, Türk Şiirinde Ses Konusunda ve Ses Gelişmesinin Devamlılığı Üzerine Genel Düşünceler 1, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Kortantamer, T. (1994), Teori Zemininde Metin Şerhi Meselesi, Türk Dili ve Edebiyatı, (8), İzmir.
• Küçük, S., (2019). Bâkî ve Dîvânı, (4. bsk.), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Macit, M. (1996). Divan Şiirinde Ahenk Unsurları, Akçağ Yayınevi, Ankara.
• Macit, M. (1999), Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler (Haz. Mehmet Kalpaklı) Divan Şiirinde Ahenk Ritim Unsurları: Ritm, Yapı Kredi Yayınları (1.bsk.), İstanbul.
• Ögke A. (2007). "Mevlana’nın Mesnevi’sinde “Har (Eşek)” Metaforu, Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, 8 (18), 19-41.
• Özuygun, A. R. & Baysan, H. (2014). Şeyh Galib’in ‘‘Düştü’’ Redifli Gazelinin Şerhi ve Yapısalcılık Açısından İncelenmesi, EKEV Akademi Dergisi, (60), 321-338.
• Pala, İ. (2013). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü (23.bsk.), Kapı Yayınları, İstanbul.
• Selçuk, B. (2004). Ahenk Unsurları Bakımımdan Nef’î Dîvân’ının Tahlili, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Fırat Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Anadilim Dalı, Elâzığ.
• Şentürk, A. A. (1996). Klasik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Sûfî yahut Zâhid Hakkında (1. bsk.), Enderun Yayınları, İstanbul.
• Tarlan, A.N. (2018). Fuzûlî Divanı Şerhi (10.bsk.), Akçağ Yayınları, Ankara.
• Uludağ, S. (2012). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü (2.bsk.), Kabalcı Yayınları, İstanbul.
• Uyan, Ö. (2022). Şeyhülislam Yahya Divanı’ndaki İnşa (Emir, İstifham, Temenni, Nida) İfadelerinin Belagat İlmine Göre İncelenmesi (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İnönü Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Malatya.
• Üstüner, K. (2007). Divan Şiirinde Tasavvuf (14. ve 15. Yüzyıllar), (Yayımlanmış doktora tezi), Gazi Üniversitesi.
• Wellek, R., Warren A. (2013). Edebiyat Teorisi (2. bsk.), (Çev. Ömer Faruk Huyugüzel) Dergâh Yayınları, İstanbul.