Roman Jakobson’da dilin işlevleri ve işleyiş mekanizması

Yıl 2023, Sayı: 36, 326 - 339, 21.10.2023

Svıtlana Nesterova Coşkun

https://doi.org/10.29000/rumelide.1372353

Öz

Bu çalışma Roman Jakobson’un dilin işlevleri ve işleyiş prensipleri konusundaki fikirlerini incelemeyi amaçlamaktadır. Jakobson’da dil işlevleri, sözcenin iletim sürecinde dilin aktarım ve etki potansiyelini açıklayan bir kuramdır. Bu kuram dilin ve onun farklı birimlerinin işleyişinin analizinin yanı sıra, sözel söylem ve yazlı metin üretimi prensiplerini araştırır. Poetik dilin imkanını araştırmak üzere yola çıkan Jakobson, dili iki farklı perspektifle ele alır. Dili bir süreç olarak inceleyen Jakobson, bir yandan sözel etkinliğin zorunlu unsurlarını ve bunlara bağlı olan altı temel dil işlevini tespit eder. Diğer yandan, sözceyi bir yapı olarak ele alan düşünür, dilsel birimler arasındaki ilişkileri düzenleyen ilkeleri belirlemeye çalışır. Bu doğrultuda Jakobson, sözceyi oluşturma sürecinde benzerlik ve bitişiklik ilkelerine dayanan seçme ve birleştirme işlemlerinin etkili olduğunu ortaya koyar. Böylece Jakobson dilin çeşitli kullanım maksatları ile içsel süreçlerini hesaba katan bütünsel bir dil anlayışı geliştirir. Araştırmamızda öncellikle dilin Göndergesel, Duygusal, Poetik, Çağrı, Kanal Teyidi ve Metadil İşlevlerinin özellikleri, bağlı oldukları etkenler ve bunların gerçekleşmesini sağlayan dilsel araçlar analiz edilmiş ve güncel örneklerle desteklenmiştir. Ardından dilsel ifadenin şekillenmesinde etkili olduğu iddia edilen seçme ve birleştirme işlemleri yapısalcı kuram bağlamında değerlendirilmiştir. Özellikle “bitişiklik” kavramı üzerinde gerçekleştirdiğimiz analiz, bitişikliğin dilin sembolik parametresi ile dünyanın olgusal parametresi arasında korelasyonu sağlayarak, geçerli bağlamın oluşturulmasına hizmet ettiğini göstermiştir. Çalışmamız, Jakobson’un dil işlevleri kuramının dilin ve genel olarak insan varlığının anlaşılmasına katkıda bulunduğunu ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

Roman Jakobson, dil işlevleri, poetik işlev, şeçme, birleştirme, bitişiklik

Kaynakça

• Bai, Q., Dan, Q., Mu, Z. & Yang, M. (2019). A Systematic Review of Emoji: Current Research and Future Perspectives. Frontiers in Psichology, 10. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.02221.
• Baudrillard, J. (1981). Requiem for the Media. In For a Critique of the Political Economy of the Sign (164-185). (Trans. Ch. Levin, Trans.) St. Louis: Telos Press.
• Beyatlı, Yahya Kemâl (1974). Kendi Gök Kubbemiz. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Chomsky, N. (2002). Syntactic Structure. New York-Berlin: Mouton de Gruyter.
• Glanz, T. (2011). Jakobson's Formalism. In The Formal School and Modern Russian Literary Studies (102-121). Moscow: Languages of Slavic Cultures. (Гланц, Томаш (2011). Формализм Якобсона, Формальная школа и современное русское литературоведение (102-121). Москва: Языки славянских культур).
• Hébert, L. (2011). The Functions of Language. In L. Hébert (Ed.), Signo. Rimouski (Quebec). http://www.signosemio.com/jakobson/functions-of-language.asp.
• Hjelmslev, L. (1961). Prolegomena to a Theory of Language. (F. J. Whitfield, Trans.). Madison: University of Wisconsin Press.
• Ivanov, V. (1985). The linguistic path of Roman Jakobson R. Jakobson. In Selected Works (6-26). Moscow: Progress. (Иванов, В.(1985). Лингвистический путь Романа Якобсона Р. Якобсон Избранные работы (6-26). Москва: Прогресс).
• Jakobson, R. (1959). On Linguistic Aspects of Translation. In R. Brower (Ed.), On Translation (232-239) Cambridge : Harvard Univiversity Press.
• Jakobson, R. (1971a). Language in Relation to Other Communication Systems. In Word and Language, (Volume II, 697-708). Berlin-New York: De Gruyter Mouton. https://doi.org/10.1515/9783110873269.697 .
• Jakobson, R. (1972). Verbal communication. Scientific American, 227/3, 73-80.
• Jakobson, R. (1980). Metalanguage as a Linguistic Problem, In L. Matejka (Ed.), The Framework of Language (81-92). Ann Arbor: Michigan Studies in the Humanities.
• Jakobson, R. (1985). The Grammatical Buildup of Child Language. In Contributions to Comparative Mythology (Volume VII, 141-147). Berlin- Boston: De Gruyter Mouton.
• Jakobson, R. (1987a). “Linguistics and Poetics”, In K.Pomorska & S. Rudy (Ed.), Language in Literature (62-94). Cambridge-London: Belknap Press of Harvard Unıversity Press.
• Jacobson, R. (1987b). The latest Russian poetry. First Sketch. Approaching to Khlebnikov. In M.L. Gasparov (Ed.), Works on Poetics (272-316). Moscow: Progress. (Якобсон , Р. (1987). Новейшая русская поэзия. Набросок первый. Подступы к Хлебникову. Работы по поэтике (272-316). Москва: Прогресс).
• Jakobson R. (1987c). Marginal Notes on the Prose of the Poet Pasternak. In Works on Poetics (324–338). Moscow: Progress. (Якобсон, Р. (1987). Заметки о прозе поэта Пастернака. Работы по поэтике, Москва: Прогресс.
• Jakobson, R., Halle, M. (2002). Fundamentals of Language. Berlin-New York: Mouton de Gruyter.
• Jakobson, R. (2002). Two Aspects of Language and Two Types of Aphasic Disturbances. İn Fundamentals of Language (69-97). Berlin-New York: Mouton de Gruyter.
• Jakobson, R., C. Gunnar M. Fant, & Halle, M. (1961). Preliminaries to Speech Analysis: The Distinctive Features and Their Correlates. Cambridge: The MIT Press.
• Jakobson. R. (1962). Why "mama" and "papa”? In Selected Writings. Vol. I. The Hague : Mouton.
• Lanigan, Richard L. (1991, October 31 - November 3,). Roman Jakobson's Semiotic Theory of Communication [Oral presentation]. 77th Annual Meeting of the Speech Communication Association Atlanta, GA, USA. https://eric.ed.gov/?id=ED355570.
• Mevlânâ (2007). Mesnevî-i Ma’nevî. (A. Karaismailoğlu ve D.Örs, Çev.). Ankara: Akçağ.
• Saussure F. de (2001). Genel Dilbilim Dersleri. (B. Vardar, Çev.). İstanbul: Multilingual.