Türk Kültür Tarihinde Mecelle: Küllî Kaidelerinin Eğitim Açısından Analizi

Yıl 2023, Sayı: 36, 455 - 476, 21.10.2023

Hakan Özkan , Cavit Erdem

https://doi.org/10.29000/rumelide.1372370

Öz

Osmanlı Devleti, toplumsal hayatın düzeninde din, hukuk, ahlak ve örften yararlanmıştır. Türk hukuk ve kültür tarihinde önemli bir yeri olan Mecelle; içerisinde küllî kaidelerinin, usûl, borçlar ve eşya hukukunun yer aldığı, uygulamada yargıçlara yol gösteren, Osmanlı Devleti'nin ilk Medeni ve Medeni Usûl Kanunu olarak kabul edilmektedir. Din ile devletin, hukuk ile örfün, birey ile toplumun, eğitim ile ahlakın, medrese ile mektebin, teori ile pratiğin iç içe olduğu Osmanlı Devleti’nde modern hukuk metni olarak üretilen Mecelle’nin din, sosyoloji, hukuk, ahlak, eğitim ve öğretim boyutları da mevcuttur. Mecelle, kendi içerisinde bir felsefesi ve sistematiği bulunan, gelenekle modernliği içtihat yöntemiyle harmanlayan, genellikle dinin kaynaklarını referans alarak hukuk reformu ortaya koyan bir yenilenmenin sonucudur. Mecelle; hukuk, fıkıh ve usûlü fıkıh metni olarak incelenmiş olsa da kültür tarihi ve din eğitimi bağlamında, eğitim hedefleri, öğretim ilkeleri ve yöntemleri çerçevesinde değerlendirmesi yapılmamıştır. Çok boyutlu ve evrensel niteliği öne çıkan Mecelle’nin küllî kaidelerinin bu yönlerden analiz edilmesi din eğitimi alanında yapılan ilk çalışmadır. Nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizinin kullanıldığı bu çalışma din ile eğitimin, hukuk ile ahlakın, teori ile pratiğin, prensipler ile değerlerin, geçmiş ile geleceğin irtibatının kurulabileceği varsayımına dayanmaktadır. Bu çalışma neticesinde İslam, Türk ve dünya hukuk ve kültür tarihinde önemli bir yeri olan Mecelle’nin küllî kaidelerinin, eğitim hedefleriyle, öğretim ilke ve yöntemleriyle ilişkili olduğu, doğru düşünmenin kurallarını, usûl ve yöntemlerini gösteren ilkeler manzumesi olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, İslam ve Türk Hukuku, Mecelle, Küllî Kaideler, Eğitim Hedefleri, Öğretim İlke ve Yöntemleri

Kaynakça

• Abdurrahman, T. (2021). Dini Amel ve Aklın Yenilenmesi. (çev. Mehmet Emin Güleçyüz). Pınar Yayınları.
• Akgündüz, A. (1990). Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri. I-V cilt. Fey Vakfı Yayınları.
• Akseki, A. H. (1968). İslam Ahlakı. Üçdal Neşriyat.
• Altaş, N. ve Arıcı, İ. (2016). Din Eğitiminin Bilimselleşme Süreci. İçinde M. Köylü ve N. Altaş (Ed.), Din Eğitimi, Ensar Neşriyat.
• Ayasbeyoğlu, N. (1968). İslamiyet’in Eğitimimize Getirdiği Değerler ve K. Kerîm’in Eğitim ile İlgili Âyetlerinin Tahlili. MEB Yayınları.
• Aydın, M. (2011). Değerler, İşlevleri ve Ahlâk. Eğitime Bakış Dergisi, 19, 39-45.
• Aydın, M. A. (2001). Türk Hukuk Tarihi. Beta Yayınları.
• Aydın, M. A. (2003). Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (Cilt: 28, ss. 231-235). TDV Yayınları.
• Aydın, M. Z. (2015). Din Öğretiminde Yöntemler. Nobel Yayın Dağıtım.
• Ayhan, H. (1982). Eğitime Giriş ve İslamiyet’in Eğitimimize Getirdiği Değerler. Damla Yayınevi
• Baktır, M. (2001). Kaide. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (Cilt: 24, ss. 205-210). TDV Yayınları. M. (2008). İslâm Hukukunun Genel Prensipleri. Ekev Akademi Dergisi, 34, 203-210.
• Bardakoğlu, A. (2017). İslâm Işığında Müslümanlığımızla Yüzleşme. KURAMER Yayınları.
• Başarer, D. (2021). Mantıksal Düşünmeyi Geliştiren Etkinlik Örnekleri. Millî Eğitim, 50(231), 335-352.
• Bayraklı, B. (2002). İslam’da Eğitim. Bayraklı Yayınları.
• Bayraktar, M. F. (1987). İslam Eğitiminde Öğretmen-Öğrenci Münasebetleri. İFAV Yayınları.
• Belgesay, M. R. (1947). Mecelle’nin Küllî Kaideleri ve Yeni Hukukun Ana Prensipleri. İsmail Akgün Matbaası.
• Berki, A. H. (1962). İslam Şeriatında Kaza (Hüküm ve Hâkimlik) Tarihi ve İfta Müessesesi. Yargıçoğlu Matbaası.
• Berki, A. H. (1990). Açıklamalı Mecelle (Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye).Hikmet Yayınları.
• Bilhan, S. (1981). Din Eğitimin Amacı. İlahiyat Vakfı Yayınları.
• Bilhan, S. (1991). Eğitim Felsefesi, Kavram Çözümlemesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları.
• Buhârî, E. A. M. b. İ. (1987). el-Câmiu’s-Sahih. (thk. Mustafa Dib el-Boğa). Dâru İbn Kesir.
• Ceylan, M. (2021). Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’nin Hazırlanışı, Uygulanması ve Kapsamı. Adalet Dergisi, 66, 701-726.
• Çekin, A. (2013). Din ve Eğitimin Toplumsal Yönü Üzerine Değerlendirmeler. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2(2), 36-48.
• Demir, A. (2011). Mecelle ve Küllî Kaideler. Işık Akademi Yayınları.
• Develioğlu, F. (2001). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Aydın Kitabevi Yayınları.
• Ekinci, E. B. (2019). Mecelle Hakkında Değerlendirmeler. Adalet Dergisi, 62-63, 335-356.
• Ellek, H. (2014). Osmalı’da Kanunlaştırma Hareketleri ve Mecelle. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(6), 119-159.
• Erdem, S. (2005). Türkçede Mecelle Literatürü. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3(5), 673-722.
• Erdoğan, M. (1990). İslâm Hukukunda Ahkâmın Değişmesi. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Ergin, O. (1977). Türkiye Maarif Tarihi. Eser Matbaası.
• Ertürk, S. (1994). Eğitimde Program Geliştirme. Meteksan Baskı.
• Fersahoğlu, Y. (1998). Kur’an’da Zihin Eğitimi. Marifet Yayınları.
• Gencer, B. (2012). İslam’da Modernleşme (1839-1939). Doğu Batı Yayınları.
• Gökçe, F. (2000). Değişim Sürecinde Devlet ve Eğitim. Eylül Yayınları.
• Günay, H. M. (2010). Şüphe. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. (Cilt: 39, ss. 263-265). TDV Yayınları.
• Gür, A. R. (1993). Hukuk Tarihi ve Tefekkürü Bakımından Mecelle. Sebil Yayınları.
• Hökelekli, H. (2011). Ailede, Okulda, Toplumda Değerler Psikolojisi ve Eğitimi. Timaş Yayınları.
• İlhan, C. (2011). Günümüz Türkçesiyle Mecelle (Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye). Yetkin Yayınları.
• İnalcık, H. (1958). Osmanlı Hukukuna Giriş: Örfi-Sultani Hukuk ve Fatih’in Kanunları. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 13(2), 102-126.
• Karaman, H. (2008). Anahatlarıyla İslâm Hukuku 1. 2. 3. Ensar Neşriyat.
• Kaşıkçı, O. (1997). İslam ve Osmanlı Hukukunda Mecelle. Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Kızılabdullah, Y. (2015). Kavramsal Çerçeve: Eğitim, Öğretim ve Din. İçinde R. Doğan ve R. Ege (Ed.), Din Eğitimi El Kitabı. Grafiker Yayınları.
• Kızılkaya, N. (2013). Hanefi Mezhebi Bağlamında Küllî Kaideler. İz Yayıncılık.
• Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. (2014). (çev. H. Karaman vd.). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Lewis, B. (1984). Modern Türkiye'nin Doğuşu. (Çev. M. Kıratlı). Türk Tarih Kurumu.
• Mardin, Ş. (1991). Türk Modernleşmesi. İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2009). Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. İletişim Yayınları.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2018). Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı (İlkokul 4 ve Ortaokul 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar.
• Millî Eğitim Bakanlığı. 2023 Eğitim Vizyonu.
• Milli Eğitim Bakanlığı. Örnekleriyle Türkçe Sözlük. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Nesâî, E. A. A. b. Ş. (1986). Sünen-i Nesâî. (Thk. A. Ebu Gudde). Mektebetü’l-Matbuatti’l-İslamiyye.
• Onar, S. S. (1955). Osmanlı İmparatorluğunda İslam Hukukunun Bir Kısmının Codification'u Mecelle. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 20(1-4), 57-85.
• Örsten Esirgen, S. (2011). Osmanlı Devleti’nde Medeni Kanun Tartışmaları: Mecelle mi, Fransız Medeni Kanunu mu?. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 29(29), 31-48.
• Özel, A. (1989). el-'Alemgîriyye. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (Cilt: 2, ss. 365-366). TDV Yayınları.
• Öztan, B. (2009). Medeni Hukukun Temel Kavramları. Turhan Kitabevi.
• Russel, B. (1996). Eğitim Üzerine. (Çev. N. Bezel). Say Yayınları.
• Şener, A. (1970). İslâm Hukukunda Maslahat ve Mefsedet Anlayışı. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18, 105-106.
• Şentürk, R. (2017). İslam Dünyasında Modernleşme ve Toplumbilim Türkiye ve Mısır Örneği. İz yayınları.
• Şimşirgil, A. ve Ekinci, E. B. (2009). Ahmet Cevdet Paşa ve Mecelle. KTB Yayınları.
• Tavşancıl, E. ve Aslan, A. E. (2001). İçerik Analizi ve Uygulama Örnekleri: Sözel, Yazılı ve Diğer Materyaller İçin. Epsilon Yayınevi.
• Tezcan, M. (1997). Eğitim Sosyolojisi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
• Tirmizî, M. İ. b. M. (1998). Sünen-i Tirmizî. (Thk. Beşşar Avvâd Maruf). Dâru’l-Garbi’l-İslami.
• Tosun, C. (2005). Din Eğitimi Bilimine Giriş. Pegem Akademi Yayıncılık.
• Tuzcu, A. (2012). Kur'ân-ı Kerîm Açısından Mecelle'nin Küllî Kaideleri. (YÖK Tez Merkezi, Yüksek Lisans). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ülken, H. Z. (2001). Eğitim Felsefesi. Ülken Yayınları..
• Ültay, E. vd. (2021). Sosyal Bilimlerde Betimsel İçerik Analizi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 10, 188-201.
• Varış, F. (1978). Eğitim Bilimine Giriş. Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Yaman, A. (2014). Fıkhın Sosyolojik Yürürlüğü Bağlamında Fetvada Değişim. Diyanet İlmi Dergi, 50(2), 7-21.
• Yaman, E. (2012). Değerler Eğitimi: Eğitimde Yeni Ufuklar. Akçağ Yayınları.
• Yavuz, K. (1998). Günümüzde Din Eğitimi. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Yeşilyurt, E. (2020). Öğretmenin Pusulası: Genel Öğretim İlkeleri. EKEV Akademi Dergisi, 83, 267-284.
• Yıldırım, M. (2001). Mecelle'nin Küllî Kaideleri. İzmir İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Zerka, M. A. (2006). İslam Hukuku. Gündönümü Yayınları.
• Zeydan, A. (2008). İslam Hukuku’na Giriş. (Çev. Ali Şafak). Kayıhan Yayınları.