Türkiye'de evlilik ve evlenme kültürü: geleneksel normlara halkbilim perspektifinden bir bakış

Yıl 2023, Sayı: 36, 730 - 753, 21.10.2023

Atila Kartal

https://doi.org/10.29000/rumelide.1372403

Öz

İnsan hayatının üç önemli geçiş dönemi olduğu kabul edilir. Türk kültüründe evlenme, kız isteme ile başlayan, gerdek sonrası uygulamalarla tamamlanan ve başlangıcından bitişine kadar birçok uygulama, inanç ve pratikler açısından zengin bir gelenektir. Toplumsal bir işleve de sahip olan evlenme törenleri etrafında her yaştan bireylerin bir araya getirilmesi suretiyle aralarındaki bağların kuvvetlenmesi, sağlam aile ve toplum yapısının oluşması, birlik ve beraberlik ruhunun kuvvetlenmesi gibi ortak değerler, inançlar, ritler, gelenekler, eğlenceler, müzikler, vb. unsurlarla geçmiş ve bugün arasında bağ oluşturulmaktadır. Kültürel ve folklorik değerler açısından renkli ve zengin örnekler taşıyan, bazı ritüellerin kökleri İslam öncesi Şamanist unsurlara kadar uzanan kimi düğün gelenekleri, günümüzde değişen coğrafya ve inanç sistemine göre farklı ilişkiler, yeni anlamlar üstlenerek varlığını sürdürmektedir. Tarih boyunca Türklerin farklı coğrafyalarda bulunmaları, çeşitli dinî inançları benimsemeleri, onların aile kurumuna karşı sahip olduğu değerleri, duygu ve düşünceleri temel bağlamda değiştirememiştir. Sanayileşme, hızlı şehirleşme ve akabinde sosyal ve kültürel ihtiyaçlar dikkate alınmadan ortaya çıkan kentleşme neticesinde pek çok düğün âdetinin sınırlı sürelere ve salonlara sığdırılmasına sebep olurken zengin ve renkli düğün geleneklerinin de azaldığı gözlemlenmektedir. Anadolu Türk düğünlerinde değişim ve dönüşümlerin olmasına rağmen çağdaş ve geleneksel özellikler birlikte muhafaza edilmeye devam etmektedir. Bu çalışmada nitel araştırma metotlarından doküman analizi kullanılarak betimsel bir değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Evlenme, düğün, inanç, ritüel, sembol

Kaynakça

• Akıntürk, T., & Ateş Karaman, D. (2011). Türk Medeni Hukuku Aile Hukuku (Cilt 2.). İstanbul: Beta Yayınları.
• Alpyıldız, E. (2020). Evlenme Geleneğine Müzik Davranışları Açısından Bakış: Gelin Ağlatma-Alma-İndirme Havaları Örneği. KSBD, 12(22), s. 267-277.
• Altun, I. (2004). Kandıra Türkmenlerinde Doğum, Evlenme ve Ölüm. Kocaeli: Yayıncı Yayınları.
• Artun, E. (2011). Türk Halkbilimi. Adana: Karahan Kitabevi.
• Atalay, B. (2103). Divanü Lügâti't-Türk Tercümesi (Cilt I-II-III). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ataman, S. (1992). Eski Türk Düğünleri ve Evlenme Rit'leri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Atnur, G. (2015). Kız İsteme. Aile Yazıları/8, (Ed. S. Sakaoğlu, M. Aça, & P. Ergun). s. 21-33. Ankara: T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Yayınları.
• Boratav, P. N. (1984). 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Bozkurt, N. (1993). Çadır. İslam Ansiklopedisi, 8.C., s. 158-162. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2021). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çolak, A. (2004). Anadolu'da Örf ve Âdetlerin Oluşması ve Meşrulaşmasında Rivayetleri Rolü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demirci, Y. Z. (1938). Anadolu’da Eski Düğün ve Evlenme Âdetleri/Folklor. İstanbul: Burhaneddin Matbaası.
• Ekici, M. (2016). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Emiroğlu, K., & Aydın, S. (2003). Antropoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Erdentuğ, N. (1970). Türkiye’nin Karadeniz Bölgesinde Evlenme Görenekleri ve Törenleri II. AÜDTCF Antropoloji Dergisi (5), s. 231-266.
• Ergin, M. (2004). Dede Korkut Kitabı I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erkul, A. (2002). Eski Türklerde Evlenme Gelenekleri. Türkler Ansiklopedisi, (Ed. H. Güzel, K. Çiçek, & S. Koca). 3.C., s. 90-106. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Gökalp, Z. (1976). Türk Medeniyeti Tarihi (Kültür Bakanlığı Ziya Gökalp Yayınları Serisi-8). (İ. A. Afşar, & K. Y. Kopraman, Dü.) İstanbul: Güneş Matbaacılık.
• Gökçe, B. (1978). Evlilik Kurumuna Sosyolojik Bir Yaklaşım. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (1), s. 7-21.
• Güleç, C. (2015). Thorstein Veblen ve Gösterişçi Tüketim Kavramı. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(38), s. 62-82.
• Güler, A. (1992). İlk Yazılı Türkçe Metinlerde Aile ve Unsurları. Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi 1, 69-81. Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları.
• Gürbüz, H. (2015). Nişan- Nikâh-Düğün. Aile Yazıları/8 (Ed. S. Sakaoğlu, M. Aça, & Ergun Pervin). s. 39-63. Ankara: T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Yayınları.
• İhtiyar Büyüktaş, T. (2019). Türk Halk Kültüründe Gelin. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Muğla: Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İnan, A. (2013). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kartal, A. (2017). Türk Kültürü İçinde Bozkır (Konya) Düğün Geleneğinin Değerlendirilmesi. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 36(36), s. 34-46. doi:10.17498/kdeniz.361328
• Koşay, H. Z. (1944). Türkiye Türk Düğünleri Üzerine Mukayeseli Malzeme. Ankara: T.C. Maarif Vekilliği Eski Eserler ve Müzeler Umum Müdürlüğü Yayınları.
• Ögel, B. (1988). Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Ögel, B. (2014). Türk Mitolojisi (Cilt II). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Öğüt Eker, G. (1998a). Karakeçili Türk Düğünü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öğüt Eker, G. (1998b). Türk Kültürü İçinde Geleneksel Bolu Evlenme Âdetlerinin Yeri. Millî Folklor (40), s. 15-30.
• Öğüt Eker, G. (2000). Türk Düğün Geleneği İçinde Karakeçili Türk Düğününün Ritüel Açıdan Değerlendirilmesi. Millî Folklor (46), s. 92-100.
• Öğüt Eker, G. (2018). Farklı Görme Biçimiyle Modern Dünya Ritüeli Olarak Yemek Kültürü: Sınanma/Erginlenme ve İntikam Alma Gizli İşlevleri. Millî Folklor (120), s. 170-183.
• Örnek, S. V. (2014). Türk Halkbilimi. Ankara: Bilgesu Yayınları.
• Özdemir, N. (2019). Kültür Ekonomisi ve Endüstrileri ile Kültürel Miras Yönetimi İlişkisi. Ed. N. Özdemir, & A. Öger, Kültürel Miras Yönetimi (s. 9-30). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Sezen, L. (2005). Türkiye'de Evlenme Biçimleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (27), s. 185-195.
• Sezer, B. (2006). Anadolu'da Düğün Gelenekleri. Türktarım (170 Temmuz-Ağustos), s. 52-55.
• Suprajitno, S. (2023). Here Comes the Style: Cultural Modernity in Chinese Indonesian Weddings. AHS-APRISH 2019 Proceedings of the fourth Asia-Pacific Research in Social Sciences and Humanities, Arts and Humanities Stream, s. 144–157. doi:10.2991/978-2-38476-058-9_13
• Şişman, B. (2017). Türk Kültüründe Evlilik (Geleneğin son Yüzyılı-Samsun Örneği). Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• Tatar, E. P. (2006). Antakya ve Çevresindeki Düğünlerin Sosyal/Kültürel Değişim ve Etkileşimleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hatay: Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Turner, V. (1966). The Ritual Process Structure and Anti-Structure (Seventh printing 1991 b.). Newyork: Cornell University Press.
• Türkçe Sözlük. (2011). 11. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkdoğan, O. (1992). Türk Ailesinin Genel Yapısı. Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi 1, 29-66. Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları.
• Uysal, Y. (2019). Adıyaman Halk Kültüründe Evlilik ve Evlenme Törenleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (46), s. 179-193.
• Uzun, M. (1991). Edebiyat, Kültür ve Sanat. İslam Ansiklopedisi, 4.C., 18-21. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ünal, A. (2015). Türk İslam Kültüründe Evlilik. Aile Yazıları/8 (Ed. S. Sakaoğlu, M. Aça, & P. Ergun). s. 3-10. Ankara: T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Yayınları.
• Yakıcı, A. (1991). Düğün Kelimesinin Kültürümüzdeki Yeri. Millî Folklor (11), s. 33-36.
• Yalman (Yalgın), A. R. (1977). Cenupta Türkmen Oymakları I, II. (S. Emir, Dü.) Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Yeşil, Y. (2012). Türk Dünyasında Geçiş Dönemi Ritüelleri ve Bu Ritüellerde İcra Edilen Türler. Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi.
• Yıldırım, Z. (2019). Dünden Bugüne Samsun-Çarşamba İlçesinde Geçiş Dönemleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yolcu, M. A. (2014). Türk Kültüründe Evliliğe Bağlı Tabu ve Kaçınmalar. Konya: Kömen Yayınları.
• TRT Haber: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Turkiye-Aile-Yapisi-Arastirmasi-2021-45813 (Erişim Tarihi: 24.02.2023)
• TUİK: https://www.trthaber.com/haber/turkiye/bakanliktan-aile-arastirmasi-kadinlar-icin-evlenme-yasi-25-29-yas-arasi-674111.html (Erişim Tarihi: 24.02.2023)
• HABERTÜRK:https://www.haberturk.com/agri-haberleri/70798519-bin-yillik-gelenekler-degisiklige-ugruyor e.t: 21.06.2022