Kazak Türkçesinde çiçek adlarında alt anlamlılık

Yıl 2023, Sayı: Ö13, 211 - 243, 23.10.2023

Esra Yavuz Acar , Ahmet Büyükakkaş

https://doi.org/10.29000/rumelide.1379148

Öz

Çalışmada ele alınan alt anlamlılık, bir sözcüğün daha geniş anlama sahip bir sözcük ile ilişkisini ifade eder. Bu ilişki, daha genel olan bir üst sözcüğe karşılık geldiği anlamına gelir. Alt anlamlılık, dilbilimsel kuralların yanı sıra sosyal ve kültürel faktörler tarafından da etkilenir. Çalışmanın amacı, çiçek adlarının alt anlamlılık ilişkilerini anlamak ve bu ilişkiler sayesinde bu adların daha iyi anlaşılmasını sağlamaktır. Çalışmada, çiçek adlarının alt anlamlılık ilişkileri ve yapısal-kökensel özellikleri incelenmiştir. Bu incelemeyle çiçek adlarının farklı anlamları ile ilişkilerini ortaya çıkarmaya ve bu adların nasıl sınıflandırılabileceğine dair farklı bir yol çizilmeye çalışılmıştır. Ayrıca, çiçek adlarının oluşumunda hem dilbilimsel hem de kültürel ögelerin etkisi vurgulanmaya, bu adların kültürler arasında farklı anlamlara sahip olabileceği ve bu anlamların kültürel bağlamda nasıl değerlendirilebileceği üzerinde durulmaya çalışılmıştır. Çalışmanın konusunu oluşturan çiçek kavramları alt anlamlılık açısından incelendiğinde Kazakistan’ın uçsuz bucaksız bozkırlarında binlerce farklı çiçeğe rastlamak mümkündür. Bu, Kazak Türkçesinde çiçek kavramının hiyerarşik düzeninin belirlenmesinde sayısız çıkarımı ortaya koymaktadır. Bu çiçek adlarının hepsini incelemek mümkün olmadığından sadece bir kısmı çalışmaya dâhil edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kazak Türkçesi, alt anlamlılık, dilbilim, çiçek adları

Kaynakça

• Abdrahmanova, G. G., Zilyayeva, R. A. (1979). Tatar tělěněñ añlatmalı süzlěgě. Tom 2. Kazan: Tatarstan Kitap Näşriyatı.
• Ahmet’yanov, R. G. (2015). Etimologiçeskiy slovar’ tatarskogo yazıka. Tom 2. Kazan: İzdatel’stvo “Magarif-Bakıt”.
• Arda, Z. C., Obruk, T. (2013). Almanca Türkçe, Türkçe-Almanca universal sözlük. Ankara: Engin Yayınevi.
• Barrière, C. (2004). Knowledge-rich contexts discovery. Seventeenth Canadian Conference on Artificial Intelligence, 187–201. London, Ontario: CSCSI.
• Baskakov, N. A. (1963). Nogaysko-russkiy slovar’. Moskva: Gosudarstvennoye İzdatel’stvo İnostrannıh i Natsional’nıh Slovarey.
• Baskakov, N. A. (1964). Russko-altayskiy slovar’. Moskva: İzdatel’svo “Sovetskaya Entsiklopediya”.
• Baytop, T. (2007). Türkçe bitki adları sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Britten, J, Holland, R. (1886). A dictionary of english plant-names. London: Trübner & Co.
• Budagov, L. (1869). Sravnitel’nıy slovar’ turetsko-tatarskih nareçiy so vklyuçeniem upotrebitel’neyşih slovar’ arabskih i persidskih i s perevodom na russkiy yazık. Tom I: Sankpeterburg: Tipografiya İmpiratorskoy Akademii Nauk.
• Budagov, L. (1871). Sravnitel’nıy slovar’ turetsko-tatarskih nareçiy so vklyuçeniem upotrebitel’neyşih slovar’ arabskih i persidskih i s perevodom na russkiy yazık. Tom II: Sankpeterburg: Tipografiya İmpiratorskoy Akademii Nauk.
• Bu’choz, P.-J. (1771). Dictionnaire universel des plantes, arbres et arbustes de la france. Tome IV. Paris: Chez J. P. Costard.
• Bussmann, H. (1996). Routledge dictionary of language and linguistics. London: Routledge.
• Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Clauson, Sir G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century turkish. London: Oxford at the Clarendon Press.
• Coombes, A. J. (2012). The a to z of plant names: A quick reference guide to 4000 garden plants. Portland-London: Timber Press.
• Cruse, D. A. (1986). Lexical semantics. New York: Cambridge University Press.
• Crystal, D. (2008). A dictionary of linguistics and phonetics. Australia: Blackwell Publishing.
• Çağbayır, Y. (2007). Orhun yazıtlarından günümüze Türkiye Türkçesinin sözvarlığı Ötüken Türkçe sözlük. Cilt 1-5. İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Devellioğlu, F. (2006). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat (Eski ve yeni harflerle). Ankara: Aydın Kitabevi.
• Eckmann, J. (2003). Çağatayca el kitabı (Çev. Günay Karaağaç). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basım Evi. s. 410.
• Gabain, A V. (1988). Eski Türkçenin grameri (Çev. Mehmet Akalın). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi.
• Gledhill, D. (2008). The names of plants. Cambridge: Cambridge University Press.
• Goody, J. (2010). Çiçeklerin kültürü. (Çev. Mehmet Beşikçi). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Griffiths, P. (2006). An introduction to english semantics and pragmatics. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Greimas, A. J. (1966). Semântica estrutural. Paris: Librairie Larousse.
• Hacıyev, V. C., Qasımova, T. E. (2008). Azәrbaycan florasının lüğәti. Bakı: Elm.
• Hofmann, T. R. (1993). Realms of meaning: An ıntroduction to semantics. London: Routledge.
• İmer, K., Kocaman, A. ve Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Januzaqov, T. (2008). Qazaq tiliniñ tüsindirme sözdigi. Almatı: Dayk-Press.
• Qaliyev, B. (1988). Qazaq tilindegi ösimdik atawları. Almatı: Qazaq SSR-iniñ “Ğılım” Baspası.
• Qaliyev, B. (2014). Qazaq tiliniñ tüsindirme sözdigi. Almatı: Memlekettik Tildi Damıtuw İnstitutı.
• Kanar, M. (2016). Büyük Farsça-Türkçe sözlük. İstanbul: Say Yayınları.
• Qoshjonov, M. Q. (Red.) (1984). Russko-uzbekskiy slovar’. Tom II. Taşkent: Glavnaya Redaktsiya Uzbekskoy Sovetskoy Entsiklopedii.
• Leech, G. (1985). Semantics the study meaning. Harmondsworth: Penguin Books.
• Lyons, J. (1963). Structural Semantics: An analysis of part of the vocabulary of Plato. Oxford: Basil Blackwell.
• Lyons, J. (1968). Introduction to theoretical linguistics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Medvekova, T. F. (Red.) (1958). Başkirsko-russkiy slovar’. Moskva: Gosudarstvennoye İzdatel’stvo İnostrannıh i Natsional’nıh Slovarey.
• Muxtar, Q.-M. (Ed.) (2011). Qazaq ädebiy tiliniñ sözdigi. C. 1-15. Almatı: Arıs Baspası.
• Murphy, M. L. (2003). Semantic relations and the lexicon. Cambridge: Cambridge University Press
• Murphy, M. L., Koskela, A. (2010). Key terms in semantics. London, New York: Continuum.
• Mustafayev, E. M., Şçerbinin, V. G. (1996). Russko-turetskiy slovar’. İstanbul: Multilingula Yayınları.
• Nadelyayev, V. M., Nasilov, D.M., Tenişev, E. R. ve Şçerbak, A. M (1969). Drevnetyurskiy slovar’. Leningrad: Leningradskoye Otdeleniye İzdatel’stva “Nauka”.
• Necipoviç Necip, E. (1995). Yeni Uygur Türkçesi sözlüğü (Çev.: İklil Kurban). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Pavet de Corturteille, M. (1870). Dictionnarie turk-oriental. Paris.
• Platon (2015). Kratylos (Çev. Furkan Akderin). İstanbul: Say Yayınları.
• Radlov, V. V. (1893). Opıt slovarya tyurskih nareçiy. Tom I, Çast I, Sankt Petersburg: İmperatorskaya Akademiya Nauk, s. 88.
• Radlov, V. V. (1911). Opıt slovarya tyurskih nareçiy. Tom IV, Çast 2, Sankt Petersburg: İmperatorskaya Akademiya Nauk, s. 1517.
• Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen wörterbucks der türksprachen. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
• Sahobiddinov, S. S. (1953). Slоvаr' mеstnıh i nаuçnıh nаzvаniy pоlеznıh i vrеdnıh rаstеniy srеdnеy аzii. Toshkent: O’zSSR Fanlar Akademiyası Nashriyoti.
• Sèdir, P. (1902). Les plantes magiques. Paris: Bibliothèque Chacornac.
• Sevortyan, E. V. (2000). Etimologiçeskiy slovar’ tyurkskih yazıkov: Obşçetyurkskie i mejtyurkskie leksiçeskie osnovı na bukvı “k”, “q”. Tom 6. Moskva: Nauka.
• Skvortsov, M.İ. (2012). Russko-çuvaşskiy slovar’, Tom 2. Şupaşkar: Çăvaş Kěneke İzdatel’svi.
• Sleptsova, P. A. (1972). Yakutsko-russkiy slovar’. Moskva: İzdatel’svo “Sovetskaya Entsiklopediya”.
• Syunçeva, H. İ., Urusbiyeva, İ. H. (1965). Russko-karaçayevo-balkarskiy slovar’. Moskva: İzdatel’svo “Sovetskaya Entsiklopediya”.
• Şumakova, E. V. (2013). Botanika jäne ösimdikter fiziologiyası. Mäskev: Akademiya Baspa Ortalığı.
• Tenişev, E. R. (1968). Tuvinsko-russkiy slovar’. Moskva: İzdatel’svo “Sovetskaya Entsiklopediya”.
• Tietze, A. (2016/1). Tarihî ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugati. C. 1. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Tietze, A. (2016/2). Tarihî ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugati. C. 2. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Tietze, A. (2016/3). Tarihî ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugati. C. 3. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi. s. 304.
• Tietze, A. (2016/4). Tarihî ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugati. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Tietze, A. (2018). Tarihî ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugati. C. 6. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi. s. 238.
• Tumanova, O. T. (1995). Latinsko-russkiy slovar’ nazvaniy rasteniy c ukazatelem russkih ekvivalentov. Moskva: Lorien.
• Usenbekova, A. E. (2020). Biologiya: tüsindirme sözdik. Almatı: Qazaq Universiteti.
• Useinov, S. M. (2007). Russko-krımskotatarsiy slovar’. Simferopol’: İzdatel’skiy Dom “Tezis”.
• Vambery A. (1862). Abuska. csagatajtörök szógyujtemény. Pest: Emich Gusztáv M. Akad, Nyomdász Betüivel,
• Wäli, N. (2013). Qazaq sözdigi. Almatı: Däwir Baspası.
• Yaylalı, Y. (2018). Klasik Fars ve Türk şiirinde çiçekler ve ağaçlar. İstanbul: Cantaş Yayınları, s. 148.
• Yudahin, K. K. (1957). Russko-Kırgızskiy slovar’. Moskva: Çet Jana Ulut Sözdüktörünün Mamlekettik Basması.
• Zilyayeva, R. A., Abdrahmanova, G. G., Timergalin, A. K. (1981). Tatar tělěněñ añlatmalı süzlěgě. Tom 3. Kazan: Tatarstan Kitap Näşriyatı.
• http://www.cnshb.ru/ (Erişim Tarihi: 12.05.2023-17.06.2023)
• https://www.etymonline.com (Erişim Tarihi: 12.05.2023-17.06.2023)