Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Mahur Beste romanında medeniyet göstereni olarak erillik ve dişillik

Yıl 2023, Sayı: Ö13, 352 - 367, 23.10.2023

Ramazan Kandemir Enser

https://doi.org/10.29000/rumelide.1379168

Öz

Resmi olarak Tanzimat ile başlayan modernleşme süreci, kendisini tek hâkim güç olarak tanımlayan Osmanlı’nın Batı medeniyetinin bazı alanlarda kendisinden üstün olduğunu kabul etmesi anlamına da gelir. Batılılaşma süreci bir anlamda Osmanlı’nın öteki ile karşılaşması anlamına geldiği için pek çok kavram gibi Doğu ve Batı kavramları da yeniden tanımlanmıştır. Bu yeni tanımların yaygınlaşması da büyük oranda edebiyatımıza yeni giren roman türü aracılığıyla olmuştur. Tanzimat’la birlikte Doğu ve Batı medeniyeti sorunu Türk romanın ana izleklerinden biri olmuştur. Tanzimat’tan itibaren Doğu ve Batı kavramlarına simgesel anlamlar yüklendiğinde Doğu’nun erkek Batı’nın ise kadın cinsiyetiyle tasavvur edildiği görülmüştür. Batılılaşma kavramını romanlarında merkeze alan en önemli romancılarımızdan olan Ahmet Hamdi Tanpınar, her romanında Türk toplumunun önemli bir dönemini bu açısından ele alır. Toplumun kaderi ile roman kişilerinin bireysel yaşamını iç içe geçiren Tanpınar, bazı roman kişilerini Türk toplumunun ve ülkenin bir mikro kozmosu olarak da tasarlar. Bu çalışmada Tanpınar’ın ilk romanı olan Mahur Beste’nin önemli kişileri, erillik-dişillik kavramları açısından ele alınarak bu kişilerin medeniyetle simgesel ilgisi tespit edilmeye çalışılmıştır. Mahur Beste’de Doğu’nun baba ve oğul figürleriyle temsil edildiği ve baba figürünün temsil ettiği eril Doğu imajının yerini erginleşemeyen oğul simgesinde dişil bir görünüme bıraktığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Doğu, Batı, erillik, dişillik, medeniyet

Kaynakça

• Aydın, E. Ö. (2009). Dönüştürücü Liderlik ve Toplumsal Cinsiyet Rolleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Demiralp, O. (2002). Mahur Beste’nin Bitmemişliği. Bir Gül Bu Karanlıklarda: Tanpınar Üzerine Yazılar içinde. Hazl. A. Uçman, H. İnci (269-273). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Eagleton, T. (2014). Edebiyat Kuramı. Çev. Tuncay Birkan, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Enginün, İ. ve Kerman, Z. (2010). Günlüklerin Işığında Tanpınar’la Baş Başa. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Gürbilek, N. (2007). Kör Ayna, Kayıp Şark: Edebiyat ve Endişe. İstanbul: Metis Yayınları.
• Işın, E. (2002). Osmanlı İlmiye Sınıfının Romanı: Mahur Beste. Bir Gül Bu Karanlıklarda: Tanpınar Üzerine Yazılar içinde. Hazl. A. Uçman, H. İnci (593-604). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Kabacalı, A. (1995). Bedrettin Tuncel’e mektuplar. İstanbul: YKY.
• Kılıçbay, M. A. (1989). Tanzimat Neyi Tanzim Etti. Argos, S. 15, ss. 57-63.
• Koç, M. (2019). Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Romanlarında Babalar ve “Ödipal Krizlerin Eşiğindeki” Oğullar Üzerine Bir Yorum Denemesi. Marmara University Journal of Turkology/Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi 6/2 (2019), ss. 203-229.
• Kurtuluş, S. A. ve Kutanis, R. Ö. (2015). Dönüştürücü Liderlikte Hangisi Daha Etkili: Erillik Mi, Dişillik Mi?. Journal of Management and Economics Research, 13(2), 235-254.
• Oakley, A. (1985). Sex, Gender and Society, Reprinting with new introduction. Gower polishers, Temple Smith, London.
• Oğuzertem, S. (2oo2). Hasta Saatler, Bozuk Sıhhatler: Enstitü Sorununa Babasız Bir Yaklaşım. Bir Gül Bu Karanlıklarda: Tanpınar Üzerine Yazılar içinde. Hazl. A. Uçman, H. İnci (472-489). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Okay, O. (2017). Bir Hülya Adamının Romanı: Ahmet Hamdi Tanpınar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Parla, J. (2001). Don Kişot’tan Bugüne Roman. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Parla, J. (2014). Babalar ve Oğullar: Türk Romanının Epistemolojik Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şerefoğlu-Danış, Z. K. (2022). Hülyadan İbaret “Güzel Mahluk” mu, Vatan-Medeniyet Metaforu mu? Tanpınar’ın Kadın Kahramanları Bize Neyi İma Eder? Bir Ses Ormanı: Ahmet Hamdi Tanpınar Kitabı içinde. Edl. Turgay Anar vd. (113-142). İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (1996). Yaşadığım Gibi. Haz. Birol Emil. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2000). Huzur. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2008). Saatleri Ayarlama Enstitüsü. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2010). Mahur Beste. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2011). Sahnenin Dışındakiler. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yakut, H. (2012). Örgütsel Davranışta Kültürler Arası Etik Çalışmaları Üzerine Bir Eleştiri. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (15), 115-125.