Adına heykel dikilen edebiyatçılar ve ikonik bir tartışma örneği: “Kimin heykelini dikmeliyiz?”

Yıl 2023, Sayı: Ö13, 416 - 437, 23.10.2023

İbrahim Öztürkçü

https://doi.org/10.29000/rumelide.1379178

Öz

Toplumun duygu ve düşüncelerine tercüman, gençliğe örnek olma ve onlara millî ülküyü aşılama noktasında şair ve yazarlar, bir milletin tanınmış ve önde gelen şahsiyetleridir. Tarihî, sembol kişileri toplumun hafızasına nakşetmenin ve sürekli hatırlatmanın yollarından biri de heykellerinin yapılmasıdır. Heykel sanatı, kültürel bellek temsilcileri olan edebiyatçılara ölümsüzlük aşılama eğilimlerinin bir tezahürüdür. Resim gibi heykel sanatına da mesafeli duran İslam dininin emirleri gereği Osmanlı’da pek sıcak bakılmayan büst/anıt/heykel geleneği, Cumhuriyet’in kurulmasıyla birlikte canlanmış, tarihî, siyasî ve edebî şahsiyetlerin heykellerinin dikilmesine müsamaha gösterilmiştir. Farklı tarihlerde birçok resmî ve sivil kurum, halkevi, halkodası, vakıf ve dernekler, edebiyatçıların heykellerinin dikilmesine ön ayak olmuşlardır. Bu teşebbüsler zaman zaman dinî referanslı tartışmaları da beraberinde getirmiştir. Yeni Türk Edebiyatında adına ilk heykel dikme teşebbüsü Tevfik Fikret için olurken zamanla Nâmık Kemal, Ziya Gökalp, Mehmet Âkif, Ahmet Rasim, Ahmet Haşim, Süleyman Nazif, Nâzım Hikmet gibi Türk edebiyatının önemli yazarları için de heykeller dikilmiştir. 1939 yılında İkdam gazetesinde yapılan bir anket, kamuoyunda kimlerin heykellerinin yapılmasına sıcak bakıldığını ortaya koymuş ve bu anketten Nâmık Kemal birinci çıkmıştır. Günümüze ulaşıncaya kadar birçok şair ve yazarın heykeli, doğup büyüdükleri semt ile vefat ettikleri kentlere dikilirken kimileri de sembolik anlam ifade ettiği için Galatasaray Lisesi gibi çalıştıkları kurumun bahçesine dikilmiştir. Bu makalede Türk edebiyatında yazarlar için heykel dikme teşebbüsleri, bu faaliyetlerin matbuatta algılanış biçimleri, heykel üzerine yapılmış anket ve tartışmalar üzerinden ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yeni Türk Edebiyatı, heykel sanatı, ikonik, anket, İkdam gazetesi

Kaynakça

• CCA, HR.İD..1840-11/12 (16 Haziran 1872/4 Temmuz 1872).
• CCA, Fon 30-10-0-0/ 3-16-5 (26 Haziran 1927).
• CCA, Fon 506/ 42821-193061-53/54/56 (19 Kasım 1927).
• CCA, Fon 30-18-1-2/ 20-39-14 (7 Haziran 1931).
• (1968). Onuncu Ölüm Yıldönümünde Yahya Kemal. İstanbul: Yahya Kemal’i Sevenler Cemiyeti Yayınları.
• Abdulkadiroğlu, A.- Abdulkadiroğlu, N. (1987). Mehmed Âkif Ersoy’un Makaleleri (Sırat-ı Müstakim ve Sebilü’r-Reşad’ Mecmualarında Çıkan). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Ahmet Mithat Efendi. (2014). Beşir Fuat. (Haz. Bahar Dervişcemaloğlu). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Anar, T. (2018). Sonsuzluğun Yüzleri: İkinci Yeni Şiirinde Görsel Sanatlar, İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Berk, N.- Gezer, H. (1973). 50 Yılın Türk Resim ve Heykeli. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Defne, Z. Ö. (1968). “Bahçedeki Büst”, Tevfik Fikret. İstanbul: Yenilik Basımevi.
• Karaosmanoğlu,Y. K. (1934). Ahmet Haşim, Ankara: Hâkimiyeti Milliye Matbaası.
• Kuzucu, K. (2018). Kahramanı Yaratmak: İttihadcıların Alemdar Mustafa Paşa’yı Hatırlaması. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Lechat, H. (1945). Yunan Heykeli. Çev. Ahmet Hamdi Tanpınar-Zühtü Müritoğlu. İstanbul: Cumhuriyet Matbaası
• Lütfullah, A. (1337). Üstâz Cenab Şahabeddin Bey’e Cevâb. İstanbul: Necm-i İstanbul Matbaası.
• Okay, O. (2008). Beşir Fuad: İlk Türk Pozitivist ve Natüralisti. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Sâmi, Ş. (1310/1898). Kâmûs-ı Fransevî (Dictionnaire Français-Turc ). İstanbul: Mihrân Matbaası.
• (2011). Sessiz Yaşadım, Matbuatta Mehmet Âkif (1936-1940). Haz. İsmail Kara-Fulya İbanoğlu. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Yayınları.
• Şekerci, O. (1996). İslâm’da Resim ve Heykel. İstanbul: Nûn Yayıncılık.
• Tanpınar, A. H. (1995). Beş Şehir. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tuğlacı, P. (1971). 20. Yüzyıl Ansiklopedik Türkçe Sözlük-II. İstanbul: Pars Yayınevi.
• Turani, A. (1979). Dünya Sanat Tarihi (Resim-Heykel-Mimarî. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• (1326/1910). Midhat Paşa’nın Heykeli Hakkında. Sırât-ı Müstakîm, (100), s. 380.
• (1339-1923). İsmet Paşa’nın Heykeli. İkdâm, (9423), s. 1.
• (1339-1923). “İsmet Paşa Âbidesi”, İkdâm, (9490), s. 1.
• (1341). Reîs-i Cumhur Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretleri Heykelinin Temel Taşı Konma Merasimi. İstanbul Şehremaneti Mecmuası, (I), S. 12, s. 426.
• (1926). Havâdis ve İ’lân Kısımları. Servet-i Fünûn, (1573), s. 321, 324-325, 338.
• (1926). Gazi Paşa’nın Heykeli. İstanbul Şehremaneti Mecmuası, S. 26, s. 65.
• (1926). Gazi Paşa’nın Heykeli. Milliyet, (30), s. 3.
• (1929). İlk Heykel. Cumhuriyet, (1718), s. 1.
• (1930). Nâmık Kemal: Ankara Türk Ocağı’nda Büyük Şair İçin Bir Müze Yapılacak. Cumhuriyet, (158), s. 2.
• (1931). Nedim Heykeli İçin. Resimli Uyanış Servet-i Fünûn, (70), S. 1828-143, s.199.
• (1931). Tevfik Fikret’in Büstü. Resimli Uyanış Servet-i Fünûn, (71), S. 1846-161, s. 68-69.
• (1931). Tevfik Fikret’in Heykeli Dikilirken. Vakit, (5015), s. 1-2.
• (1931). Gazi Abideleri: İzmir’de Dikilecek Heykel İkmal Edilmek Üzere. Cumhuriyet, (2529), s. 4.
• (1932). İzmir’de Gazi Heykelinin Küşat Resminden İntibalar. Cumhuriyet, (2556), s. 5.
• (1932). Ahmet Rasim’in Heykeli. Cumhuriyet, (3047), s. 2.
• (1934). Heykeli Yapıldıktan Sonra. Milliyet, (2843), s. 7.
• (1939). Şair Âkif’in Anıtı. Vakit, (7554), s. 2.
• (12 İkincikânun 1939). Kimlerin Heykelini Dikmeliyiz? İkdam, (1), s. 3.
• (13 İkincikânun 1939). Kimlerin Heykelini Dikmeliyiz? İkdam, (2), s. 1.
• (15 İkincikânun 1939). Kârilerimizin Anketimize Verdiği Cevaplar. İkdam, (4), s. 1, 3.
• (15 İkincikânun 1939). Kimlerin Heykelini Dikmeliyiz? İkdam, (4), s. 3.
• (16 İkincikânun 1939). Kimlerin Heykelini Dikmeliyiz? İkdam, (5), s. 1, 7.
• (17 İkincikânun 1939). Kimlerin Heykelini Dikmeliyiz? İkdam, (6), s. 7.
• (18 İkincikânun 1939). Kimlerin Heykelini Dikmeliyiz? İkdam, (7), s. 7.
• (19 İkincikânun 1939). Kimlerin Heykelini Dikmeliyiz? İkdam, (8), s. 7.
• (20 İkincikânun 1939). Kimlerin Heykelini Dikmeliyiz? İkdam, (9), s. 7.
• (21 İkincikânun 1939). Kimlerin Heykelini Dikmeliyiz? İkdam, (10), s. 7.
• (22 İkincikânun 1939). Kimlerin Heykelini Dikmeliyiz? İkdam, (11), s. 7.
• (23 İkincikânun 1939). Hüseyin Cahit, Mithat Paşa’nın Heykelini Dikmeliyiz Fikrinde. İkdam, (12), s. 1.
• (24 İkincikânun 1939). Bürhan Toprak, Yunus Emre’nin Heykelini Dikelim Cevabını Verdi. İkdam, (13), s. 1, 3.
• (25 İkincikânun 1939). Doktor Âkil Muhtar Son Devir Adamlarının Heykelini İstiyor. İkdam, (14), s. 1, 3.
• (25 İkincikânun 1939). R. Galip Hakkında Bir Temenni. İkdam, (14), s. 7.
• (26 İkincikânun 1939). Bir Heykeltıraşımızın Dikkate Değer Fikirleri. İkdam, (15), s. 1, 3.
• (29 İkincikânun 1939). Kimlerin Heykelini Dikmeliyiz? İkdam, (18), s. 1.
• (29 İkincikânun 1939). Kimlerin Heykelini Dikmeliyiz? İkdam, (18), s. 7.
• (30 İkincikânun 1939). Kimlerin Heykelini Dikmeliyiz? İkdam, (19), s. 7.
• (31 İkincikânun 1939). Kimlerin Heykelini Dikmeliyiz? İkdam, (20), s. 7.
• (14 Şubat 1939). Kimlerin Heykelini Dikmeliyiz? İkdam, (31), s. 6.
• (15 Şubat 1939). Kimlerin Heykelini Dikmeliyiz? İkdam, (32), s. 3.
• (7 Mart 1939). Anketimizin Neticesi. İkdam, (52), s. 3.
• (13 Mart 1939). Anketimizde Kazananlar: Hediyeleri Bugün Tevzi Ediyoruz. İkdam, (58), s. 1, 3.
• (1945). Aylık Ansiklopedi, S. 9, s. 268.
• (10 Haziran 1946). Şinasi’nin Heykeli Dün Açıldı. Vakit, (10198), s. 2.
• (18 Haziran 1946). Şinasi’nin Heykeli Dün Açıldı. Vakit, (10206), s. 2.
• (1949). Kıbrıs’ta Nâmık Kemal’in Heykeli Dikilecek. Son Posta, (1142), s. 1, 7.
• (1950). Nâmık Kemal Heykelinin Alçıdan Etüdünün Bir Detayı. Yeni İstanbul, (38), s. 4.
• (1950). Nâmık Kemal Heykelinin Alçıdan Etüdünün Bir Detayı. Yeni İstanbul, (38), s. 4.
• (1950). Fatih Heykeli İçin Bir Anket Açıldı. Yeni İstanbul, (188), s. 2.
• (6 Ekim 1951). Şinasi’nin Büstü Çalındı. Yeni Sabah, (4881), s. 1, 5.
• (7 Ekim 1951). Şinasi’nin Çalınan Büstü Bulundu. Yeni Sabah, (4882), s. 1, 7.
• (7 Ekim 1951). Şinasi’nin Büstünü Çalanlar Ele Geçti. Milliyet, (504), s. 1, 7.
• (10 Ocak 1969). Süleyman Nazif’in Büstü Yapıldı. Cumhuriyet, (15968), s. 5.
• (10 Mart 1970). Yıldız Akademisi Olaylı Açıldı. Cumhuriyet, (16384), s. 1, 7.
• (10 Mart 1970). Adıvar’ı Anma Töreni Sırasında Olay Çıktı. Cumhuriyet, (16384), s. 5.
• (13 Mart 1970). Öğrenciler Yine Boykotta. Cumhuriyet, (16387), s. 1, 7.
• (14 Mart 1970). Halide Edip Adıvar’ın Büstü Açıldıktan Üç Gün Sonra Dinamitlendi. Cumhuriyet, (16388), s. 1, 7.
• (17 Mart 1970). Adıvar’ın Büstüne Yapılan Tecavüz Protesto Ediliyor. Cumhuriyet, (16391), s. 5.
• (18 Mart 1970). Adıvar’ın Dün Tekrar Konan Büstünü 3 Bekçi Bekliyor. Cumhuriyet, (16392), s. 1.
• (18 Mart 1970). Halide Edip’in Büstü Tekrar Açıldı. Milliyet, (8014), s. 1.
• (Ocak 1977). 1976 Yılı Sanat Olayları. Türk Edebiyatı, (39), s. 45.
• (Eylül 1992). Adapazarı’nda Sait Faik Parkı. Türk Dili, (32), s. 62.
• (17 Ekim 2000). Necati Cumalı’nın Büstü Dikiliyor. Cumhuriyet, (27404), s. 15.
• (29 Nisan 2007). Can Baba Yeniden İzmirlilerle. Cumhuriyet, ( 29789), s. 14.
• Akbal, O. (1988). Orhan Veli Beykoz’a Bakıyor. Cumhuriyet, (23074), s. 2, 13.
• Aykaç, F. A. (1938). Yurt Dışında 4: İki Heykel Vesilesi(y)le. Cumhuriyet, (5142), s. 3.
• Baban, C. (1970). Halide Edip Adıvar. Cumhuriyet, (16384), s. 2.
• Birgen, M. (1938). Nâmık Kemal’in Hatırasını Taziz Münasebeti(y)le. Son Posta, (2997), s. 2.
• Can, N. (2008). Şiir Fabrikası Durdu. Varlık, (1215), s. 31.
• Çelebi, M. (2008). “Osman Gazi’nin Heykeli Hakkında Bazı Notlar”, Prof. Dr. Necmi Ülker Armağanı. İzmir: Meta Basım.
• Eren, A. A. (15 Şubat 1939). Bizde İlk Heykel Bahsi. Yarım Ay, (96), 3.
• Ergin, O. (1950). Türkiye’de Dikilen İlk Heykel. Tarih Dünyası, (14), 586-589.
• Ersoy, M. Â. (1326). Hasbihâl. Sırât-ı Müstakîm, (102), s. 403.
• Eyüboğlu, B. R. (1954). Abide Yerine Heykel. Cumhuriyet, (10649), s. 2.
• Gezgin, H. S. (1943). “Fatih’in Heykeli Meselesi”, Vakit, (9121), s. 3.
• Gezgin, H. S. (20 Haziran 1946). Biz de Unutacağız!”, Vakit, (10208), s. 2.
• Hergünsel, C. (Ağustos 1984). Sabancı: Sait Faik’in de, Yaşar Kemal’in de Büstlerini Yaptıracağım. Sanat Olayı, (27), s. 20-22.
• Kaynardağ, A. (1993). Görele’deki Hasan Âli Yücel Kültür Merkezi. Cumhuriyet, (24859), s. 2.
• Kemal, M. (1988). Orhan Veli’nin Heykeli. Cumhuriyet, (22993), s. 8.
• Kuntay, M. C. (1945). 300 Yıl Anılmayan Dâhi: Şekspir. Son Posta, ( 5466), 5.
• Kuntay, M. C. (1946). İki Eksik. Son Posta, (5592), s. 1.
• Kuntay, M. C. (1950). Bir Heykeller Listesi. Son Posta, (1682), s. 1, 3.
• Kuntay, M. C. (1955). Galatasaray Dün Alabildiğine Güzeldi. Son Posta, (5637-3245), s. 7.
• Miskioğlu, A. (1992). Sait Faik Üstüne Adapazarı Konuşması’ndan. Türk Dili, (32), s. 1.
• Mithat, S. (1953). Eski Yunanlılarda Heykeltıraşlık San’atı. Son Posta, (2534), 5.
• Necâ, M. (1326/1910). Midhat Paşa’nın Heykeline Dair Fetvâ Sûreti. Sırât-ı Müstakîm, (129), s. 406.
• Ortaç, Y. Z. (1939). Bir Mesele. İkdam, (3), s. 2.
• Özkırım, O. (6 Ekim 1951). Bahtsız Şinasi. Milliyet, (503), s. 2.
• Renda, G. (2002). Osmanlılarda Heykel. Sanat Dünyamız, (82), 139-145.
• Safa, P. (1937). Müslimanlıkta Resim ve Heykel Yasağı. Cumhuriyet, (4806), s. 3.
• Sağman, A. R. (1942). Fatih’in Heykelini Nereye Dikmeliyiz? Tasvir-i Efkâr, (5150-793), s. 2, 4.
• Selekler, H. M. (1930). Nâmık Kemal. Resimli Uyanış Servet-i Fünûn, (69), S. 1792-107, s. 39.
• Şerif, İ. (1330). İslamiyet Heykel Rekzine Müsâiddir. İctihâd, (96), s. 2157-2158.
• Talu, E. E. (1953). Nâmık Kemal’in Heykeli. Son Posta, (2500), s. 2.
• (2001). Bakanlık Nazm’ın heykelini dikecek. Hürriyet gazetesi.
• https://www.hurriyet.com.tr/gundem/bakanlik-nazimin-heykelini-dikecek-35945 (Erişim: 31.08.2023, saat: 16.10).
• Koç, M. G. (2014). Ne çektin be Halide Onbaşı. Hürriyet gazetesi.
• https://www.hurriyet.com.tr/yerel-haberler/ankara/ne-cektin-be-halide-onbasi-27771272 (Erişim: 31.08.2023, saat: 15.50).
• Berk, N.- Gezer, H. (1973). 50 Yılın Türk Resim ve Heykeli. İstanbul: İş Bankası Yayınları.