Peygamî’nin Fîrûz Şâh-nâme’sinden Hareketle Halk Hikâyesi ve Çeşitleri

Yıl 2023, Sayı: 37, 808 - 820, 21.12.2023

Halis Aydın

https://doi.org/10.29000/rumelide.1405801

Öz

Fîrûz-nâme, İran edebiyatının 15. yüzyılda yaşamış önemli hikâye anlatıcılarından birisi olan Peygamî mahlaslı Mevlânâ Şeyh Hacı Muhammed tarafından Dârâb-nâme ismiyle kaleme alınmış Antik İran coğrafyasının özelliklerini taşıyan sahip bir halk hikâyesidir. Eser, kendi döneminde oldukça popüler olmuş 16. Yüzyılın önemli devlet adamlarından Celâl-zâde Sâlih Çelebi tarafından Türkçeye de tercüme edilmiştir. Fars edebiyatında Sebk-i Avam denilen mahalli bir üslup bağlamında yazılan eser Fars nesrinin önemli eserleri arasında gösterilmektedir. Hikâye özelde Aynü’l-hayât ve Fîrûz Şâh arasındaki aşk hikâyesini anlatırken genelde ise olağanüstü olayları ihtiva eden bir serüven hikâyesidir. Eserde yer alan cin, peri ve ayyârî hikâyeler hikâyenin muhtevasını genişletmiştir. Birçok araştırmacı, bu hikâyeyi Aristotales’in edebî türler teorisi çerçevesinde incelemeye çalışmıştır. Bu bakış açısına göre İran halk hikâyeleri, tarihi oldukça eskiye dayanan bir hikâye anlatma geleneğinden esinlenen bağımsız bir edebî tür olarak doğmuştur. Bu edebiyat geleneğinde anlatıcı, anlatımında her zaman farklı bakış açıları ve farklı edebî kategorileri kullanır. Bu çalışmada Fîrûz-nâme hikâyesi ilk olarak edebî türler teorisi bağlamında daha sonra da eski Fars hikâyeciliği poetikası açısından incelenmeye çalışılmıştır. Makalede ilk olarak hikâyenin özeti verilmiş ve ardından Aristo’nun edebî türler teorisi hakkında teorik bilgiler kaleme alınmıştır. Çalışmanın devamında Fars hikâyeciliğinin poetikası ve Fîrûz-nâme hakkında yapılan çalışmaların geçmişi verilmiştir. Son olarak makalenin başlığında vadedilen inceleme yapılmaya çalışılmıştır. Bu bölümde orijinal metinden referanslar alınarak yazılan teorik bilgilerin teyidi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hikâye, Edebî Türler Teorisi, Farsça Hikâye Anlatma Geleneği, Bakış Açısı, Fîrûz-nâme

Kaynakça

• Akderin, F (2020). Poetika-Şiir Sanatı Üzerine. İstanbul: Say Yayınları.
• Aydın, Halis (2022). Celâl-zâde Sâlih Çelebi’nin Kıssa-i Fîrûz Şâh Tercümesi (İnceleme-Tenkitli Metin), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Kütahya.
• Akhot, A (1371). Hikâyenin Grameri. İntişârât-ı İsfehan.
• Babek, A (1370). Metnin Yapısı ve Yorumlanması. İntişârât-ı Tahran.
• Darem, M (1381). “Edebî Türler.” Şehid Beheşti Üniversitesi Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi, S. 33, s. 75-96.
• Dubrow, H (1389). Edebî Tür (Çev: Farzana Taheri). İntişârât-ı Tahran.
• Ghasemipour, K (1379). “Şekil ve Tür: Edebî Türler Teorisi Çerçevesinde Bir Tarışma.” Edebiyat Eleştirisi, C.3, S.10, s. 64-89.
• Hanaway, W (1974). Love and war, New York: Delmar.
• Hanaway, W (1990). “Bîgâmî”, Encyclopedia Iranica, V.4, London and New York.
• Hanaway, W (1999). “Fîrûzşâh-nâme”, Encyclopedia Iranica, V. IX, Colombia.
• Hasanabadi, M (1381). “Semek-i Ayyâr Efsane mi, Destan mı?” Meşhed Beşeri Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 40, S. 3, s. 37-56.
• İ, Afshar. ve M, Afshari (1388). Fîrûzşâh-nâme Cilt 3. İntişârât-ı Tahran.
• Jakobson, R (1381). Dilbilim ve Edebiyat Eleştirisi (Çev: Hossein Pâyande), İntişârât-ı Tahran/ Ney.
• Kedkeni, Ş ve Muhammed, R (1352). “Edebî Türler ve Fars Şiiri.” Bilgelik Dergisi, C. 2, S.5, s.96-119.
• Kedkeni, Ş ve Muhammed, R (1380). “Fars Edebiyatında Hikâyeci Anlatma Sanatının İlkeleri: Şehriyari’nin Tezi, s. 351-360. İntişârât-ı Tahran.
• Kedkeni, Ş ve Muhammed, R (1381). “Tırazü’l-Ahbar’a Bir Bakış, Baharistan Mektubu.” S. 1, s. 109-122.
• Mahcûb, M.C (1384). İran Halk Edebiyatı: Hasan Zülfikârî’nin Çabasıyla. İntişârât-ı Tahran/ Çeşme.
• Makaryk, İ (1384). Modern Edebiyat Teorileri Ansiklopedisi (Çev: Mehran Muhacir ve Muhammed Nabawi). İntişârât-ı Tahran/ Âgâh.
• Minorski, V (1337). Vis ü Ramin: Part Aşk Hikâyesi, Muhammed Cafer Mahcûb’un Yorumuyla, s. 389-440, İntişârât-ı Tahran.
• Mîrsâdıkî, C (1383). Hikâye ve Edebiyat. İntişârât-ı Tahran/ Mehr.
• Mîrsâdıkî, C (1388). Hikâye Unsurları. İntişârât-ı Tahran/ Suhen.
• Mîrsâdıkî, C (1466). Kurgu Edebiyatı. İntişârât-ı Tahran/ Mahor.
• Peygamî, M (1339). Dârâb-nâme-i Cild-i Evvel: Tashih, Mukaddime ve Zebihullah Safâ’nın Notları. Tahran: Kitap Çeviri ve Yayıncılık Şirketi.
• Peygamî, M (1341). Dârâb-nâme-i Cild-i Düvüm: Tashih, Mukaddime ve Zebihullah Safâ’nın Notları. Tahran: Kitap Çeviri ve Yayıncılık Şirketi.
• Propp, V (1368). Masalların Morfolojisi (Çev: Feriddun Bedrei). İntişârât-ı Tahran.
• Propp, V (1371). Masalların Tarihsel Kökenleri (Çev: Feridun Bedrei). İntişârât-ı Tahran.
• Purnamdarian, T (1386). “Fars Şiirinde Edebî Türler.” Kum Üniversitesi Beşeri Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Dergisi, C.1 , S.3, s. 7-22.
• Rezmcu, H (1374). Fars Dilinde Edebî Türler ve Eserler. İntişârât-ı Meşhed: Astan Quds Razavi.
• Sadıkî, A.E (1382). “Vâmık u Azra Hikâyesi ve Yunani Kökeni.” S. 4, s. 4-16.
• Safâ, Z (1369). İran’da Edebiyat Tarihi Cilt 4. İntişârât-ı Tahran/ Firdevs.
• Sîrûs, Ş (1373). Edebî Türler. İntişârât-ı Tahran.
• Tafazzoli, A (1376). İslam Öncesi İran Edebiyatının Tarihi. İntişârât-ı Tahran.
• Wellek, R (1374). Yeni Eleştiri Tarihi Cilt 2, (Çev: Sa’îd Erbâb Şîrânî), İntişârât-ı Tahran/ Nilüfer.
• Wellek, R ve Warren, A (1373). Edebiyat Teorisi (Çev: Ziya Mowahhed ve Parviz Mohajer), İntişârât-ı Tahran Tahran: Bilimsel ve Kültürel Yayıncılık.
• Zarrinkoob, A (1333). “Halk Efsaneleri.” Sokhon Dergisi, Sayı: 12, s. 918-926.
• Zarshanas, Z (1384). Antik İran’da Anlatı Edebî Mirası. İntişârât-ı Tahran: Kültürel Araştırma Ofisi.
• Zekavati, A (1387). İran Halk Hikâyeleri. İntişârât-ı Tahran.