Hoca Dehhânî’nin İdem” Redifli Gazelinde “Vâsûht Tarzı Aşk” veya Geleneğin Sorgulanması

Yıl 2023, Sayı: 37, 841 - 851, 21.12.2023

Fettah Kuzu

https://doi.org/10.29000/rumelide.1405803

Öz

Hoca Dehhânî, Klasik Türk edebiyatının kurucu şairlerindendir. Hayatı hakkında pek fazla bilgi bulunmayan bir şair olarak Hoca Dehhânî, son dönemde bir mecmuada tespit edilip neşredilen Divan’ı ile edebiyat araştırmacılarına ciddi bir araştırma malzemesi sunar. Hoca Dehhânî’nin şiirinde göze çarpan en önemli hususiyetlerden biri şiirlerindeki söz varlığının Türkçe unsurlar bakımından Arapça ve Farsçaya nazaran daha zengin olmasıdır. Şair bazı beyitlerinde görülen dikkat çekici biçimde külfetsiz ve rahat söyleyiş tarzıyla âdeta bir halk ozanı edasıyla konuşur. Onun şiirlerinde göze çarpan bir diğer önemli özellik de dile getirdiği her konuyu klasik Türk şiirinin temel ilke ve sınırlamaları çerçevesinde ele almayıp bazı şiirlerinde üzerinde durduğu duygu ve fikirleri geleneğe aykırı sayılabilecek biçimde işlemiş olmasıdır. Dehhânî, dönemi için oldukça özgün sayılabilecek ifadelerle meydana getirdiği bazı şiirlerinde söz konusu aykırı ve farklı söylemini açıkça ortaya koyar. Klasik şiirde ilk örneklerine XVI. ve XVII. yüzyıl Hint-İran sahası şairlerinin şiirlerinde rastlanan ve klasik şiirdeki alışılmış aşk ilişkisinin tam aksi bir tarzda sevgiliden vazgeçme veya onu terk etme noktasında gerçekleşen “vâsûht tarzı aşk”, XVII. yüzyıl Osmanlı sahasında da bazı şairlerin belli şiirlerinde kendini gösterir. Bu çalışmada, şairin “idem” redifli gazeli, genel anlamda şiirde yenilik arayışları ve özelde de bu yeniliğin bir tezahürü olarak doğup gelişmiş “vasûht tarzı aşk” bağlamında incelendi.

Anahtar Kelimeler

Hoca Dehhânî, Klasik Türk Şiiri, Şiirde Yenilik, Vâsûht, Aşk

Kaynakça

• Ahmed Gazâlî (2008). Âşıkların Hâlleri Sevânihu’l Uşşâk. (Çev., T. Koç ve M. Çetinkaya). Ankara: Hece Yayınları.
• Arı, Ramazan (2021). Âşık ile Sevgili İlişkisinde Öfkenin İki Yüzü: Gazap ve Sitem. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi. Yıl 9, Sayı: 27, 256-277.
• Aykanat, Timuçin (2013). Bâbür Şâh Şiirinde Görülen Somutlayıcı Anlatım Yolları Tarz-ı Vâsûht ve Aşka İlişkin Bazı Tespît ve Değerlendirmeler. Journal of Turkish Studies. C. 8, S. 4, 269-294.
• Babacan, İsrafil (2010). Şeyh Gâlib’in Gazellerinde “Vâsûht” Tarzı Aşkın İzleri. Türklük Bilimi Araştırmaları. Sayı: 28, 57-68.
• Bloom, Harold (2008). Etkilenme endişesi. (Çev., F.B. Aydar). İstanbul: Metis Yayınları.
• Girard, René (2001). Romantik Yalan ve Romansal Hakikat (Edebi Yapıda Ben ve Öteki). (Çev., A.E. İldem). İstanbul: Metis Yayınları
• Güleryüz, Ali (2008). Fars Edebiyatında Bir Ara Dönem Üslubu. Doğu Araştırmaları. Sayı: 2, 21 – 24.
• Ersoy, Ersen ve Ay, Ümran (2017). Hoca Dehhânî Divanı. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
• Bilkan, Ali Fuat (1997). Nâbî Dîvânı . Ankara: MEB Yayınları
• Akkuş, Metin (1993). Nef’î Dîvânı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Parlatır, İsmail (2006). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınevi.
• Taştan, Erdoğan (2019). Nedim’in şiirlerinde ‘Vâsûht’ tarzı aşkın izleri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. Sayı: 16, 445-459.