Söz anlam ilişkisi yönünden aralarında yakınlık bulunan bazı edebi sanatlar

Yıl 2023, Sayı: 37, 9232 - 934, 21.12.2023

Sadullah Tilkitaş

https://doi.org/10.29000/rumelide.1407520

Öz

Bedî‘ kavramı, hicri üçüncü asra kadar söz sanatları anlamında kullanılmış ve sonraki dönemde belâgat ilmi ile özdeşleşip bu ilim bünyesinde müstakil bir bölüm olmuştur. Sözü etkili bir şekilde kullanabilmek için şairler, beyitlerinde bir veya daha fazla edebî sanata yer vermişlerdir. Ayrıca onlar, az sözle çok şey ifade edebilme ve sözü güzelleştirme gayesiyle yeteneklerini ortaya koymuşlardır. Okuyucunun çeşitli söz sanatlarıyla bezenmiş bu beyitleri doğru bir şekilde anlayabilmesi için de edebî sanatları bilmesi gerekmektedir. Belâgat kaynaklarında yer alan söz sanatlarının bir kısmı birbirlerine oldukça yakınlık arz etmektedir. Bu da okuyucunun beyti doğru bir şekilde anlamasını güçleştirmektedir. Bir kısım Arap edebiyat eleştirmenleri bedî‘ sanatlarının nazım veya nesirde tekellüflü bir şekilde kullanımının eserin selametine halel getirebileceği ve bunun da eleştiri konusu olduğunu belirtmişlerdir. Bu bakımdan çalışmada belâgat kitaplarının bedî‘ bölümlerinde yer alan ve gerek lafız gerekse mana yönünden birbirlerine oldukça yakın özelliklere sahip olan bazı bedî‘ sanatların tanıtılması ve farklarına dikkat çekilmesi amaçlanmıştır. Böylece beyitlerin doğru bir şekilde anlaşılması ve okuyucuların konuya daha kolay hakim olması hedeflenmiştir. Çalışmada 19 sanat ele alınmış, sanatlar kısaca açıklanmış her biri için gerek âyet-i kerîm’e gerekse Arap şiirinden örnekler verilmiş, benzerlik veya farklılıklarına dikkat çekilmiştir. Ayrıca lafzî ve manevî sanatlar şeklinde bir başlıklandırma yapılmamış, sanatların birbirleri arasında yakınlık bulunması dikkate alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Belâgat, Bedî‘, Şiir, Lafız, Mana

Kaynakça

• Akdemir, H. (1999). Belâgat Terimleri Ansiklopedisi. İzmir: Nil Yayınları.
• Atik, A. (t.y.). ‘İlmü’l- Bedî‘. Beyrut: Dâru’n-Nehḍati’l- ‘Arabiyye.
• Aydın, M. (2018). Arap Dili Belâgatında Bedî‘ İlmi ve Sanatları. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Bulut, A. (2016). Bedî‘ İlmi. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Bulut, A. (2017). Belâgat: (Meânî, beyân, bedî‘). İstanbul: M.Ü İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Ebü’l-Alâ’ Maarrî, Ahmed b. Abdillâh b. Süleymân. (1992). Şerḥu Dîvâni Ebi’ṭ-Ṭayyib el-Mütenebbî (Muʿcizu Aḥmed) (Cilt. 1). Dâru’l-Maârif.
• el-Askerî, Ebû Hilâl el-Ḥasen b. Abdillâh. (1998). Kitâbü’ṣ-ṣınâateyn el-kitâbe ve’ş-şi’r. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Unsuriyye.
• el-Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. (1987). Es-Sıḥâḥ tâcü’l-luġa Ve ṣıḥâḥu’l-‘Arabiyye (Cilt 4). Daru’l-İlm lilmelâyin.
• el-Hâşimî, Ahmed b. İbrahim b. Musa. (t.y.). Cevâhiru’l-edeb fî edebiyyâti ve inşâi luġati’l-‘Arab (Cilt 1). Müessesetül’l-Maârif.
• el-Hillî, Safiyyüddîn Abdülazîz b. Serâyâ b. Alî. (t.y.). Divân. Dâru Sâdır.
• el-Hillî, Safiyyüddîn Abdülazîz b. Serâyâ b. Alî. (1992). Şerhu’l-kâfiyeti’l-bedîʿiyye fî ʿulûmi’l-Belâga ve mehâsini’l-Bedîʿ. Dâru Sâdır.
• el-Ḥumeydî, Abdurrahmân b. Aḥmed b. Ali. (t.y.). Menhu’s-semî‘ bi şerhi Temlîhi’l- bedî‘ bi medhi’ş-şefî‘ (Arabe). Real Biblioteca del Monasterio de San Lorenzo de El Escorial.
• el-Kazvînî, Celâlüddin Ebû Abdillâh Muhammed. (2003). el-Îḍâh fî ‘ulûmi’l-Belâġa. Dâru’l-Ceyl.
• el-Vaṭvâṭ, Reşidüddîn Muhammed b. Muhammed. (1945). Ḥedâiku’s-siḥr fi dekâiki’ş-şi‘r (İbrahim eş-Şevâribî, Çev.). Lecnetü’t-Te’lîf ve’t-Terceme ve’n-Neşr.
• Mevlüt Öztürk, Halis Dede, Mustafa İbiş, Halil İbrahim Kocabıyık, Yusuf Bildik, Ahmet Yıldız, Ramazan Bezci, & Orhan İyişenyürek. (2022). Arap Edebiyatının Gelişim Serüveni. Palet Yayınları.
• en-Nüveyrî, Şihabüddin Ahmed bin Abdilvehhab. (2002). Nihâyetü’l-ereb fi-fünûni’l-edeb (Cilt 5). Dâru’l-Kütübi ve’l-Vesāiḳ’l-Ḳavmiyye.
• es-Saîdî, Abdulmüteâl b. Abdilvehhâb. (2005). Buġyetü’l-îḍâḥ li’ Telḫîṣi’l-miftâḥ (Cilt 4). Mektebetü’l-Âdâb.
• es-Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî. (2003). Arûsu’l-efrâḥ fî şerḥi Telḫîsi’l-miftâḥ (2. bs, C. 2). el-Mektebetü’l-‘Asriyye.
• es-Süyûtî, Celâlüddin Abdurrahmân b. Ebî Bekr. (1995). Naẓmü’l-Bedîʿ fî medḥi ḫayri şefî‘. Dâru’l-Ḳalem.
• et-Teḥânevî, Muhammed A’lâ b. Ali. (1996). Keşşâfu ıstılâḥâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm (Cilt 2). Mektebetü Lübnan.
• Habenneka, Abdurrahmân Hasan el- Meydânî. (1996). El-Belâġatü’l-‛ Arabiyye ususuhâ ve‛ ‘ulûmuhâ ve funûnuhâ (Cilt 2). Dâru’l-Ḳalem.
• Hacımüftüoğlu, N. (1992). Bedî‘. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 5, ss. 320-322). TDV Yayınları.
• Hâmid Avnî. (t.y.). El-Menhecü’l-vâḍıh (Cilt 2). el-Mektebetü’l- Ezheriyye li’t-Türâs̱.
• İbiş, M. (2019). Tarihte Belâgat İlminin Karşılaştığı Harici Problemler. Social Sciences Studies Journal, 5(35), 2577-2585.
• İbn Abdirabbih, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. (h. 1404). El-ʿİḳdü’l-ferîd (Cilt 4). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Ebi’l-Isba‘, Zekiyyüddin Abdulazîm b. Abdulvâhid b. Zâfir el-Mısrî. (t.y.). Taḥrîru’t-taḥbîr fî ṣınāati’ş-şiʿri ve’n-nes̱r ve beyâni iʿcāzi’l-Ḳur’ân. Meclisü’l- ‘A’lâ li’ş-Şüûni’l-İslāmiyye.
• İbn Ḥicce, Takiyuddîn Ebû Bekir b. Abdillâh el-Ḥamevî. (2004). Ḫizânetü’l-edeb ve ġâyetü’l-ereb (Cilt 1). Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim. (1423). Eş-Şi‘r ve’ş-şu‘arâ (Cilt 1). Dâru’l-Hadîs.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed. (1414). Lisânü’l-ʿArab (Cilt 1). Dâru Sâdır.
• İbn Maʿsûm, Ṣadruddîn Alî b. Aḥmed el-Medenî. (1969). Envâru’r-rabî ‘fî envâ‘i’l-Bedî (Cilt 1). Matba‘atu’n-Nu ‘mân.
• İbn Münkız, Ebu’l-Muzaffer Usâme b. Mürşîd b. Ali el-Kinânî. (t.y.). El-Bedi’ fi’l-bedi’ fî naḳdi’ş-şi’r. Vizâratü’s-Sekāfe ve’l-İrşâd.
• İbn Sîde, (2000). El-Muḥkem ve’l-muḥîṭü’l-aʿẓam (Cilt 2). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbnü’l-Mukrî el-Yemenî, İsmâîl b. Ebî Bekr b. Abdillâh eş-Şâverî. (1957). Şerḥu’l-bedî’iyye (Edeb). Mektebetü Câmi’ati Riyâd.
• Kâtib Çelebi, Mustafa Abdullah Hacı Halife. (1941). Keşfü’ẓ-ẓunûn ʿan esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn (Cilt 1).
• Kocabıyık, H. İ. (2019). Ebû Hayyân ve El-Bahru’l-Muhît Adlı Tefsîri (II). Academic Platform Journal of Islamic Researches, 3(3), 378-388.
• Kocabiyik, H. İ. (2022). Arap dilinde ifadelerin sanatlı kullanımı: Fesâhat. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 31, 1115-1128.
• Reşîḳ el-Ḳayrevânî, Ebû Alî el-Ḥasen. (1981). El-ʿUmde fî meḥâsini’ş-şiʿr ve âdâbih (Cilt 2). Dâru’l-Ceyl.