Mircakıp Duvlatulı’nın hikâyelerinde eleştiri aracı olarak ironi

Yıl 2024, Sayı: 38, 500 - 521, 21.02.2024

Yılmaz Bacaklı

https://doi.org/10.29000/rumelide.1439669

Öz

Hikâye, edebî türler içerisinde en çok tercih edilen kadim türlerden biridir. Hikâye yazarı çevresinde olup bitenlere karşı kayıtsız kalamaz. Eserini oluştururken içerisinde yaşadığı topluma ait değerlerin perspektifini kullanır. Kimi hikâye örneklerinde olumlu anlatılara rastlanırken kimi örnekler de ise olumsuz durumların, düşüncelerin, davranışların veya yaşantıların anlatıldığını görmek mümkündür. Hatta aynı anlatı içerisinde hem olumlu hem de olumsuz durumların aktarıldığını görmek mümkündür. Kazak edebiyatında modern anlamdaki hikâye geleneğinin ilk ve önemli isimleri arasında yer alan Mircakıp Duvlatulı, yazı hayatı boyunca on iki hikâye kaleme alır. Hikâyelerinde gündelik hayatın tüm sıcaklığını görmek mümkündür. Onun hikâyelerinde olayların, durumların, düşüncelerin daha çok ironi tekniği üzerinden aktarıldığı ve okura olan bitenin dolaylı bir biçimde gösterildiği söylenebilir. İroninin bir toplumsal eleştiri aracı olarak kullanıldığı on bir hikâye bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Alegorik olarak kaleme alınan tek hikâyesi Akıl ve Rızık çalışmanın ilgi alanına girmemektedir. Duvlatulı hikâyelerinde, ironi sanatının söylenen ile olan arasında ortaya çıkardığı çarpıklıktan doğan söz kudretini çok yetkin bir biçimde kullanır. Özellikle XX. yüzyılın başlarında Kazak toplumunun siyasî, ilmî meseleleri ile değerlerine, toplumsal hayatına dönük eleştirilerini bu tekniği kullanarak kuvvetle ihsas ettirdiği değerlendirmesini yapmak mümkündür. Yazar bilinçli bir biçimde kullandığı ironi tekniği sayesinde okurunu sarsarak bilinçlendirmeyi ve olan bitene karşı gerekli tepkiyi vermesini sağlamaya çalışır.

Anahtar Kelimeler

Kazak Edebiyatı, Hikâye, Mircakıp Duvlatulı, Eleştiri, İroni

Kaynakça

• Altay, Y. (2022). Rahimcan Otarbayev’in Baş İsimli Romanında Yabancılaşma. Yüksek Lisans Tezi. Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Karabük.
• Arık, F. Ş. (1995). Eski̇ Türk Ceza Hukukuna Dair Notlar I-Suçlar ve Cezalar. Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 17, S. 28, s. 1-50.
• Aytaş, G. – vd. (2019). Edebiyat Bilgi ve Kuramları. Ankara: İldem Yayınları.
• Asılbekov, M. H. (2013). “XX. Yüzyılın Başında Kazakistan.” Eski Devirden Günümüze Kazakistan ve Kazaklar. (Çev. Abdulvahap Kara). s. 362-378. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Bacaklı, Y. (2017). Abay Kunanbayev’in ‘Nasihatler’ Adlı Eserinde Toplumsal Eleştiri Aracı Olarak İroni. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, C. 6, S. 2, s. 1137-1149.
• Bacaklı, Y. (2022). Sultanmahmut Torayğırov’un Şiirleri̇ Üzerine Bir İnceleme. Doktora Tezi. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
• Balci, O. -Ospanova, G. (Haz.). (2020). Mirjaqıp Duwlatov’un Türkçe-Rusça Sözlüğü: Türk Dili. İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Bennett, A. – Royle, N. (2016). Şu Edebiyat Denen Şey Okumak, Düşünmek, Yazmak. (Çev. Mukadder Erkan). İstanbul: Notos Kitap Yayıncılık.
• Bergson, H. (1997), Gülme. (Çev.: M. Şekip Tunç). İstanbul: MEB Yayınları.
• Çapraz, H. (2011). “Çarlık Rusyası’nın Türkistan’da Hâkimiyet Kurması”. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 24, s. 51-78.
• Doğan, D. M. (2014). Doğan Büyük Türkçe Sözlük. Ankara: Yazar yayınları.
• Duvlatulı, M. (2013). Mircakıp Duvlatulı - Ölender, Roman, Piyesa, Angimeler 1. (Haz. Gülnar Duvlatova, Sabiyra İymanbaeva). Almatı: Mektep Baspası.
• Eagleton, T. (2017). Edebiyat Kuramı Giriş. (Çev. Tuncay Birkan). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Gökalp, Z. (2019). Kitaplar 1. İstanbul: YKY
• Ismağulov, C. (2013). Mircakıp Duvlatulı – Ölender, Roman, Piyesa, Angimeler. (Haz. Gülnar Duvlatova – Sabira İmanbaeva). C. 1, s. 5-22. Almatı: Mektep Baspası.
• Ismağulov, C. (2013). Mircakıp Duvlatulı – Tüsiniktemeler. (Haz. Gülnar Duvlatova – Sabira İmanbaeva). C. 1, s. 327-364. Almatı: Mektep Baspası.
• İbragim, D. (2007). Âşık Paşa’nın Gari̇b-nâmesi̇’nden Hareketle Anadolu Türk Kültürü ve Kazak Kültürünün Çocuk Konusunda Karşılaştırılması. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. S. 17. s. 145-162.
• İnan, A. (1948). Eski̇ Türklerde ve Folklorda Ant. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. 6, S. 4, s. 279-290).
• İsmai̇lova, Z. - Altay, Y. (2020). Aşım Cakıpbekov’un “Biz Babasız Büyüdük” Hikâyesi ve II. Dünya Savaşı Dönemi Kırgızistan’ında Çocuk Olmak. trk Dergisi, C.1, S.1, s.28–39.
• Kapağan, E. - Bacaklı, Y. (2021). “Geçmişten Bugüne Kazak Edebiyatı” (Ed. Cengiz BUYAR). Kazakistan: Tarih-Toplum-Ekonomi-Siyaset. Bişkek: BYR Pu blishing House. s. 189-244.
• Kaplankıran, İ. (2017). “Kazakistan Cumhuriyetinde Eğitim Sisteminin Tarihî Seyri ve Günümüzdeki Yapısı.” Ana Dili Eğitimi Dergisi, C. 5, S. 1, s. 31-47.
• Kınacı, Cemile (2016) Kazak Edebiyatında İmaj ve Kimlik. Ankara: Bengü Yayınları.
• Klyashtorny, S. G. - Sultanov, T. İ. (2004), Kazakistan Türkün Üç Bin Yılı. (Çev. D. Ahsen Batur). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Kundakcı, M. (2019). “İlyas Esenberlin’in Gazap (Göçebeler III) Romanında Sınıf Çatışması”. (Ed. Mustafa Yiğitoğlu-Enver Kapağan) 2. Uluslararası İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Kongresi Bildiri Kitabı. (s. 898-909). İstanbul: Kitabî Yayınları.
• Mirzahmetov, M. (2012). Kazaklar Nasıl Ruslaştırılmaya Çalışıldı. (Akt. Z. Bağlan Özer-B. Tümen Somuncuoğlu). Çankırı: Çankırı Karatekin Üniversitesi ÇAVSAM.
• Nirun, N. (1994). Sistematik Sosyoloji Yönünden Aile ve Kültür. Ankara: AKM Yayınları.
• Ölçekçi, H. (2007). Kazakistan’da Sovyet İnsanı Oluşturma Süreci. Ankara: Birlik Yayıncılık.
• Özdemir, A. (2014). Kazak Edebiyatında Hikâye. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Özdemir, A. – Kerimbekova, B. (2019). Metinlerle Yeni Kazak Edebiyatı. İstanbul: Ferfir Yayıncılık.
• Özdenören, R. (2017). Edebiyat ve Hayat. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Özdenören, R. (2018). Yazı, İmge ve Gerçeklik. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Shadkam, Z. (2021). Sosyal Antropoloji̇ Yaklaşımlarına Göre Kazaklarda Akrabalık Kavramı. Milli Folklor, C. 17, S. 131, s. 113-22.
• Sashka, Z. (2015). XIX. Yüzyılda Kazak Aydınların Din ve Eğitim Görüşleri̇ ve Faaliyetleri. Yüksek LisansTezi. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Somuncuoğlu, B. T. (2006). Türkistan'da eğitim (1865-1917) ve Çarlık Rusya'sının Sosyo-Politik Açıdan Eğitime Yaklaşımı. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Topaloğu, A. (2014). Türkçe Sözlük – Güzel Türkçenin Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Usta, Ç. (2009). Mizah Dilinin Gizemi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Wellek, R. – Warren, Austin (2019). Edebiyat Teorisi. (Çev. Ö. Faruk Huyugüzel). İstanbul: Dergâh