Tehlikeli Oyunlar’da Oyun Kavramının Psikanalitik Yaklaşımla İncelenmesi

Yıl 2024, Sayı: 38, 522 - 534, 21.02.2024

Fatma Serbes , Didem Ardalı Büyükarman

https://doi.org/10.29000/rumelide.1439679

Öz

Bu makalede Oğuz Atay’ın Tehlikeli Oyunlar (1973) anlatısında oyun kavramı psikanalitik bakış açısıyla incelenmiştir. Anlatının ana karakteri Hikmet Benol ve Hikmet’in psikolojik oyunları, oyun, oyun kurma/yazma ediminin incelenmesinde Eric Berne’in 1960’larda ortaya koyduğu Transaksiyonel Analiz kuramı ve Stephan Karpman’ın Drama Üçgeni kuramından yararlanılmıştır. Hikmet karakterinin kişiler arası ilişkilerinde ve metnin kurgusunda oyunun işlevi açıklanmıştır. İnsan psikolojisini bireyin sosyal ilişkileri ve kişiler arası etkileşimiyle açıklayan Transaksiyonel Analiz kuramının ego durumları, temas iletisi, psikolojik oyun kavramları ve Stephan Karpman’ın Transaksiyonel Analiz’de ortaya koyduğu drama üçgeni teorisi bağlamında Hikmet Benol’un sosyal ilişkileri incelenmiştir. Tehlikeli Oyunlar; küçük burjuva hayatından bir gecekonduya/üç katlı ahşap bir eve yerleşen Hikmet Benol’un kendi iç dünyasına çekilip gerçek kendiliğini arayış ve hesaplaşma sürecinin hikâyesidir. Metinde süreğen bir neyin gerçek neyin düş olduğunun belirsizliğiyle birlikte Hikmet’in kurduğu oyunlarla bir hesaplaşma-yaratma ediminin eş zamanlı işlendiği bir anlatım vardır. Hikmet dış dünyada kendisine dayatılan oyunlarda başarısız olmuş ve kendi dünyasında kendi oyununu kurmaya yönelmiştir. Oyun, hem bir yazma/yaratma edimi olarak narsist bir yatırım nesnesi hem de kurmacanın inşa edildiği yapı olarak yer alır. Oyun ve yazma edimi metinde farklı temsiller gösterir. Hikmet’in varoluş mücadelesinin, kurban rolünü sürdürüşüne rağmen dirimselliğinin, kendisiyle hesaplaşmasının, hayatı savunma biçiminin, narsist yatırımının temsili olarak yer alır.

Anahtar Kelimeler

oyun, transaksiyonel analiz, ego durumu, psikolojik oyun, drama üçgeni

Kaynakça

• Akkoyun, F. (2011). Psikolojide İşlemsel Çözümleme Yaklaşımı Transaksiyonel Analiz. İstanbul: Nobel.
• Atay, O. (2016). Tehlikeli Oyunlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Atay, O. (2019). Günlük. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Berne, E. (1976). Hayat Denen Oyun. (S. Sargut, Çev.). İstanbul: Mert Yayıncılık.
• Berne, E. (2023). İnsanların Oynadıkları Oyunlar. (H. Ü. Haktanır, Çev.). İstanbul: Diyojen Yayıncılık.
• Dickinson, Kelly A. & Pincus, Aaron L. (2003). Interpersonel Analysis of Grandiose of Vulnarable Narcissism. Journal of Personality Disorders. 17(3), 188-207.
• DSM-5 (2013). Desk Reference to the Diagnostic Criteria from DSM-5. American Psychiatric Association. Arlington
• Ecevit, Y. (2007). Oğuz Atay’ın Tehlikeli Oyunlarında Üstkurmaca. H. İnci (Der.). Oğuz Atay’a Armağan Türk Edebiyatının “Oyun/Bozan”ı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Forrest, L. (2008). The Three Faces of Vitim-An Owerview of the Victim Triangle. https://www.lynneforrest.com/articles/2008/06/the-faces-of-victim/
• Gülnar, M. (2020). Oyun Kavramı Işığında “Tehlikeli Oyunlar” Romanı Üzerine Bir İnceleme. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Karpman, S. (1968). Fairy Tales and Scpript Drama Analysis. Transactional Analysis bulletin . 7 (26), 39-43.
• Karpman, S. (2019). Script Drama Analysis II. International Journal of Transactional Analysis. 10 (1), 21-39.
• Solomon, C. (2003). Transactional Analysis Theory: the basic. Transactional Analysis Journal. 33 (1), 15-22.
• Stuthridge, J. & Sills C. (2017). Psikolojik Oyunlar ve Özneler Arası Süreçler. M. Şahin (Der.). Modern Psikoterapide Transaksiyonel Analiz. İstanbul: Nobel Kitap.
• Şahin, S. (2013). Modernizmin Oyunu Oyunun Modernizmi Tanpınar’da Oyun. İstanbul: Kapı.
• Yavaş, S. (2018). Oğuz Atay’ın Roman ve Öykülerinin Psikanalitik Açıdan İncelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adıyaman.