Divan şiirinde âşığa nasihat edenler ve âşığın onlara verdiği cevap

Yıl 2024, Sayı: Ö14, 549 - 571, 21.03.2024

Hanzade Güzeloğlu

https://doi.org/10.29000/rumelide.1454528

Öz

Klasik Türk edebiyatının didaktik yönünü ön plana çıkaran nasihatname türündeki eserler dışında divanlarda nasihat içeren beyitlerin olduğu şiirler de mevcuttur. Özellikle gazellerin ana konusu olan aşk-maşûk-âşık etrafında oluşan beyitlerde âşıklık sıfatlarının anlatımı sırasında âşığa yapılan nasihatler söz konusudur. Âşık pozisyonunda olan şair dışında zâhid, sofu, nâsih, vâiz, hâce, âkil, fakih, molla, şeyh gibi aslında şiirde aynı tipi temsil edenler de âşığa nasihatta bulunmaktadırlar. Farklı bir hayat görüşünü temsil eden bu tiplerle âşığın dâima zıtlaşması söz konusudur. Özellikle zahid ile olan kişilik, hayat felsefesi, yaşayış tarzı ve davranış ayrılığı bakımından onunla çatışma halindedir. Bu makalede farklı yüzyıllara ait belli başlı divanlarda yer alan, âşığa nasihat niteliğindeki beyitler tespit edilerek âşığa nasihat edenler ve bunlara âşığın verdiği cevaplar; ayrıca şairin âşığa olan nasihatleri incelenmiştir. Âşığın kendisine nasihat edenlere verdiği cevaplara dikkat çekilmiştir. Çalışmada, nasihatin içeriği ve genel olarak nasihatname türüne değinildikten sonra divan şiirinde âşık tipi ve özellikleri, diğer tiplerle münâsebeti hakkında bilgi verilmiştir. Âşığa nasihat eden zâhid tipini temsil eden kişiler ve verdikleri nasihatler konusunda bir değerlendirme yapılmıştır. Âşığa nasihat edenlere onun verdiği cevaplar örneklendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

divan şiiri, nasihat, nâsih, vâiz, zahid, âşık tipi, aşk

Kaynakça

• Şentürk, A. A. (1995). “Klasik Osmanlı Edebiyatında Tipler”. Türkiyat Mecmuası. 15(5) DOI: 10.18345/tm.42131
• Akdoğan, Y. (t.y.). Ahmedî Divânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10591,ahmedidivaniyasarakdoganpdf.pdf?0
• Aksoyak, İ. H. (2014). Muhteva Yapısı (Âşık ve Maşuk). Eski Türk Edebiyatı El Kitabı (ed. M. İsen), 8. baskı, Grafiker Yayınları.
• Akün, Ö. F. (1994). “Divan Edebiyatı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, C. 9, s. 389-427.
• Akkuş, M. (2018). Nefî Dîvânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57741,nefi-divanipdf.pdf?0
• Albayrak, N. (1991). “Âşık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 3, s. 547-549.
• Arslan, M. (2018). Leylâ Hanım Dîvânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59881,leyla-hanim-divanipdf.pdf?0
• Bayak, C. (2017). Sehâbî Dîvânı (Metin-İnceleme). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55746,sehabi-divanipdf.pdf?0
• Çağrıcı, M. (2006). “Nasihat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 32, s. 408-409.
• Çavuşoğlu, M. (1971). Necatî Bey Divanının Tahlili. İstanbul.
• Çavuşoğlu, M. (2023). Taşlıcalı Yahyâ Bey Divânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/118586,taslicali-yahya-bey-divanipdf.pdf?0
• Çavuşoğlu, M.-Tanyeri, M. A. (2023). Hayretî Dîvan (Tenkitli Basım). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/118576,hayreti-divanipdf.pdf?0
• Çeltik, H. (1999). Rumeli Şairlerinde Reel Sevgili ve Aşık Tipi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi: Dr. Himmet Biray Özel Sayısı, s. 520-534.
• Devellioğlu, F. (1998). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, 15. baskı.
• Doğan, M. N. (2015). Fuzûlî Leylâ ve Mecnûn. 7. baskı, İstanbul: Yelkenli Yay.
• Doğan, M. N. (t.y.). Avnî (Fâtih) Divânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10595,avnfatihdivanimuhammednurdoganpdf.pdf?0
• Durdu, M. (2008). Türk Edebiyatında Nasihat. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek lisans tezi.
• Eren, A. (2016). “Klasik Türk Edebiyatında Müddei”, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 6 (3), Aralık, S. 607-614.
• Eren, A. (2016). “Klasik Türk Şiirinde Müddei”. Ordu Üniv. Sos. Bil. Araş. Dergisi, 6 (3), s. 607-614.
• Gültekin, İ. (2013). “Taşlıcalı Yahya Bey’in Divanı’nda Nasihatnâme Türünde Yazılmış Şiirler ve bu Şiirlerin Konuları, Dili ve Üslubuna Dair Bazı Hususiyetler”. Journal of Turkish Studies, sayı?, s.1525-1552.
• İsen, M. vd. (2002). Eski Türk Edebiyatı El Kitabı. Grafiker Yayınları.
• İsen, M. (1990). Usûlî Divanı. Akçağ Yayınları.
• Kaplan, M. (2008). Hayriyye-i Nâbî, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Kılıç, F. (2017). Âşık Çelebi Dîvânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55975,asik-celebi-divanipdf.pdf?0
• Kola, F. (2016). “Aşka Dair Bazı Tasavvurlar (16. yy. Divanlarındaki “Aşk” Redifli Gazellerden Hareketle). Journal of Turkish Languange and Literature, 2(2), S. 67-94. DOİ: 10.20322/lt.74112
• Kurnaz, C. (1987). Hayalî Bey Divanı Tahlili. Ankara.
• Küçük, S. (t.y.). Bâkî Dîvânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10596,bakidivanisabahattinkucukpdf.pdf?0
• Külekçi, N. (2011). Açıklamalar ve Örneklerle Edebî Sanatlar. Ankara: Akçağ.
• Levend, A. S. (1984). Divan Edebiyatında Remizler, Mazmunlar. İstanbul.
• Mollahaliloğlu, F.-M. Akkuş (2023). “XVI. yy. Dîvânlarında Aşk ve Aşığa Dair Nasihatler”. Danisname, 6 (Mart), S. 49-68.doi.org/10.5281/zenodo.7753221
• Öztürk, M. (2013). Klasik Türk Edebiyatında Babadan Oğula-Ebeveynden Çocuğa-Nasihat Geleneği. Akademik Bakış Dergisi, 39, s. 1-22.
• Pala, İ. (1995a). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. 3. baskı, Akçağ Yayınları.
• Pala, İ. (1995b). Divan şiiri antolojisi. Akçağ Yay.
• Pala, İ. (2006). “Nasihatnâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 32, s. 409-410.
• Sami, Ş. (1996). Kâmûs-ı Türkî. 7. baskı. Çağrı Yayınları.
• Sefercoğlu, N. (1990). Nev’î Divanının Tahlili. Ankara.
• Sucu, N. (2007). “Zahid- Sûfî Tipinin Kimliği, Divan Edebiyatındaki Yeri ve Sosyal Hayattaki Örnekleri”. İstem, 10, s. 229-253.
• Şentürk, A. A. (1995). Klasik Osmanlı Edebiyatında Tipler. Osmanlı Araştırmaları, 15(15), s. 333-413.
• Şentürk, A. A. (1996). Klâsik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Sûfî Yahut Zâhid Hakkında. İstanbul.
• Tarlan, A. N. (1964). Şeyhî Divanını Tetkik. İstanbul.
• Tarlan, A. N. (1970). Zâtî Divanı.
• Tarlan, A. N. (1992). Necatî Beg Divanı. Ankara.
• Tarlan, A. N. (2009). Fuzûlî Divanı Şerhi. 5. baskı, Akçağ Yayınları.
• Toparlı, R. (2000). Ahmet Vefik Paşa Lehçe-i Osmânî. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tural, G. (2015). Seba-yi Seyyâr. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Vanlı, M. (2015). Gevherî ve Âşık Ömer Divanlarında İdeal İnsanı Ortaya Koyma Bağlamında Nasihatler. 7. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi, s. 441-451.
• Yaman, M. (1990). Seyyid Nizamoğlu Hayatı, Eserleri, Divanı. Can Yayınları.
• Yekbaş, H. (2005). “Hüdâyi-i Kadîm Divânı (Edisyon Kritik-Metin- İnceleme)”. Yüksek lisans tezi, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yücel, B. (1995). Bâbür Dîvânı. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.