Medya ve çocuk bağlamında çizgi filmlerde yer alan şiddet içeriklerinin analizi

Yıl 2024, Sayı: Ö14, 771 - 793, 21.03.2024

Deniz Keba Ekinci

https://doi.org/10.29000/rumelide.1455135

Öz

Medya gündelik yaşantımızın önemli bir parçası haline gelmiştir. Teknolojik gelişmelerle birlikte hızla gelişen medya, toplum üzerindeki etkisini artırırken, reklamlar, çocuk programları ve özellikle çizgi filmler ile çocukların dünyasına girmektedir. Çocuklar izledikleri çizgi filmlerdeki karakterlerden, kahramanlardan, olaylardan ve konulardan etkilenmektedir. Medya özelinde televizyonun olumlu etkilerinin yanında olumsuz etkilerinden bahsetmek mümkündür. Günümüzün en önemli sorunlarından biri olan şiddet ve şiddet içerikli yayınlar çeşitli mesajlarla ve çizgi filmler aracılığıyla çocuklara iletilmekte, onların yaşamlarını önemli ölçüde etkilemektedir. Bu çalışmada tematik çocuk kanallarında yayınlanan çizgi filmlerde yer alan şiddet içeriklerinin belirlenmesi ve ortaya konması amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda, Kasım-Aralık 2023 dönemi boyunca Türkiye’de yayın yapan tematik çocuk kanallarından TRT Çocuk, Minika Çocuk, Minika Go ve Cartoon Network ‘de yayınlanan amaçlı örneklem yöntemi ile belirlenen toplam yirmi dört çizgi film nicel ve nitel olarak içerik analizi yöntemi ile incelenmiştir. Araştırma sonuçlarına göre; analiz edilen çizgi filmlerin metinlerinde fiziksel, sözel ve psikolojik şiddet öğeleri tespit edilmiş olup, en fazla sözel şiddet öğelerine rastlanmıştır. Çizgi filmlerin görsellerinde ise, en fazla psikolojik şiddet öğeleri tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çocuk, Medya ve Şiddet, Çizgi Film ve Şiddet, İletişim Araştırmaları, İçerik Analizi

Kaynakça

• Akyüz, E. (2013). Çocuğun Bilgi Edinme ve Zararlı Yayınlara Karşı Korunma Hakkı. I. Türkiye Çocuk ve Medya Kongresi Bildiriler Kitabı-1. (s.115-132). İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.
• Aral, N. ve Kadan G. (2019). “Çizgi Filmlerde Yer Alan Şiddet Öğelerinin İncelenmesi” ÇKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi/ Journal of Institute of Social Sciences Cilt/Volume: 10, Sayı/Number:1, 57-75
• Arık, A. (1992). Psikolojide Bilimsel Yöntem. İstanbul: İ.Ü Basımevi ve Film Merkezi Yayın No: 3708
• Ayrancı, Ü. ve Köşgeroğlu, N. ve Günay, Y. (2004). “Televizyonda Çocukların En Çok Seyrettikleri Saatlerde Gösterilen Filmlerdeki Şiddet Düzeyi”. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 5, 133-140.
• Atik, A. ve Ebren, Ö. (2015). “Çizgi Filmlerde Sempatik Şiddet Olgusu: Trt Çocuk Televizyonu Örneği.” Atatürk İletişim Dergisi, (8), 99-114. https://dergipark.org.tr/tr/pub/atauniiletisim/issue/33518/373937 (Erişim Tarihi: 12.01.2024).
• Aydemir, M. (2014). “Medyada Şiddettin Dönüşümüne Bilinçaltı Etki Yöntemleri ve Mutlu Şiddet İlişkisi”. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi 16. (Özel Sayı 1) 166-170.
• Aziz, A. (2008). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri ve Teknikleri. Nobel Yayınları
• Baltaş, Z. (2004). Şiddet Filmlerinde Çocuk Reklamları, I. Uluslararası Çocuk ve İletişim Konferansı, 88-97.
• Berelson, B. (1952). Content Analysis in Communication Research. New York: Free Press.
• Bilgin, N. (2000). İçerik Analizi. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 109
• Büyükbaykal G. (2007). “Televizyonun Çocuklar Üzerine Etkileri”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, s. 28
• Browne, K. D. ve Hamılton G, C. (2005). “The Influence of Violent Media on Children and Adolescents: A Public-Health Approach”. The Lancet, 365, s.702-710.
• Can, A. (1995). Okul Öncesi Çocuklara Yönelik Televizyon Programları İçinde Çizgi Filmlerin Çocukların Gelişimine ve İletişimine Yönelik Etkileri, Yayınlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Can, A. (1996). Çocuk ve Çizgi Film. Konya: Öz Eğitim Yayınları.
• Centerwal, B. S. (1992). “Television and Violence-The Scale of the Problem and Where to Go From Here”, Special Communication-Jama, (267):22: 3059-3060.
• Cesur, S. ve Paker, O. (2007). “Televizyon ve Çocuk: Çocukların TV Programlarına İlişkin Tercihleri.” Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 6(19), 106-125
• Conners-Burrow N.A ve McKelvey LM ve Fussell JJ.(2011). “Social Outcomes Associated with Media Viewing Habits of Low-income Preschool Children”. Early Educ Dev. (22):2: 256–273.
• Çaplı, B. (1996). Çocuk ve Televizyon . Yeni Türkiye, Sayı 12.
• Dağ, İ. ve Öktem, F. ve Yazıcı, K. ve Güvenç, G. ve Rezakı̇, M. ve Demı̇r, N.Ö. ve Özer, Ö. ve Özer, A. ve Tunçel, M. (2005). Televizyon Programlarındaki Şiddet İçeriğinin, Müstehcenliğin ve Mahremiyet İhlallerinin İzleyicilerin Ruh Sağlığı Üzerindeki Olumsuz Etkileri. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) Özel Çalışma Grubu Sonuç Raporu, Ankara.
• Doğan, A. ve Göker, G. (2012). “Tematik Televizyon ve Çocuk: İlköğretim Öğrencilerinin Televizyon İzleme Alışkanlıkları.” Milli Eğitim Dergisi, 194.
• Demı̇rkol, P. (2013). Televizyon Çocuk Programlarında Yer Alan Müziklerin Müzik Dersi Öğretim Programı Genel ve Özel Amaçları Açısından İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimler Enstitüsü, Güzel Sanatlar Eğitimi Ana Bilim Dalı
• Erdoğan İ. ve Alemdar, K. (2001). Televizyon Dünyaya Açılan Pencere Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi Yıllık:1999, 169-198
• Ertürk, Y.D. (2004). Çocukluk Çağı Gelişim Dönemlerine Göre Medya Kullanımı. Çocuk Hakları ve Medya. Mustafa Ruhu Şirin (Der.) İstanbul: Çocuk Vakfı
• Evinç, G.Ş., Akdemir, D., Özdemir, D.F. (2010). “ Medyada Şiddet Kültürü” Özer Ö (Ed.). içinde Şiddet, Çocuk ve Medya , 411-432, Konya: Literatürk
• Gentile, D. A., ve Anderson, C. A. (2006). Violent video games: Effects on youth and public policy implications. Handbook of children, culture, and violence, 225-246.

• Gerbner, G. (1994). Kültürel Mitolojimizi Düzeltmek: Televizyonun Küresel Pazarlama Stratejisi.Adaletin Ekolojisi, (40), s.40
• Güler, D.A. (1989). “Çocuk, Televizyon ve Çizgi Film”. A.Ö.F. İletişim Bilimleri Dergisi. Sayı: 2.
• Görmez, E. (2018). “Medya Okuryazarlığı Dersinin Çizgi Filmlerde Yer Alan Subliminal Mesajları Çözme Becerisine Etkisi Üzerine Bir Çalışma”. International Journal of Language Academy, 6(4): 97.
• Güz, H. (2007). Şiddet ve Gençliğin Şiddeti Algılaması. Çocuk Ve Ergene Yönelik Şiddetin Önlenmesi Sempozyumu, 15-16 Mayıs 2006 içinde. Ankara: AEM Kitap.
• Haktanır, G. (2009). Okul Öncesi Eğitime Giriş. Ankara: Anı yayıncılık.
• Huesmann LR. ve Malamuth NM. (1986). “Media Violence and Antisocial Behavior: An Overview”. J Soc Issue 42, 1-6
• İldeş, N. (2002). Radyo ve Televizyonlarda Şiddet ve İntihar Haberlerinin Sunumunun Toplum Üzerindeki Etkileri Sempozyumu. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• İlhan, V., Çetinkaya, Ç. (2013). “İlkokul Öğrencilerinin Tematik Çocuk Kanallarındaki Çizgi Filmleri İzleme Alışkanlıkları”, Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 2(1), 317-326.
• İnceoğlu, Y.(2000). Uluslararası Medyada Şiddet ve Çocuk-1, Barometre Gazetesi. s.14.
• İpek, C. (2007). Okullarda Şiddet Bağlamında ilköğretim programına konan medya okur-yazarlığı dersi, Adem Solak (Ed.) Okullarda Şiddet ve Çocuk Suçluluğu (235-262). Ankara: Hegem Yayınları
• İşsever, M.S. (2008). Çizgi Filmlerdeki Şiddetin İlkokul Öğrencileri İle İlişkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Kane, TR. Vd. (1977). “Humuours as s tool of social İnteraction” içinde It’s a funny thing, humuour, Chapman, Antony J. Ve Foot, Hugh , Pergamon Pres:13-16
• Krippendorff, K. (2003). Content Analysis: An Introduction to its Methodology. London: Sage Publications.
• Luther, C.A. ve Legg, J.B. (2010). “Gender differences in depictions of social and physical aggression in children’s television cartoons in the Us”. Journal of Children and Media. 4(2);191-205.
• Mahmood, T., Iftikhar U., ve Bhatti A.(2020). Impact of Violent Cartoons on the Behaviour of Children: A Case Study of South Punjab , Journal of Business and Social Review in Emerging Economies.Volume 8, Issue 2., 689-702.
• Miles, Matthew B. ve A. Michael Huberman (1994). Qualitative Data Analysis: An Expanded Sourcebook. Thousand Oaks, CA: Sage.
• Minika Çocuk (2024), https://www.minikacocuk.com.tr/hakkimizda, Erişim Tairihi:02.01.2024
• Mutlu, E.(1991). Televizyonu Anlamak. Ankara: Gündoğan Yayınları.

• Önder, A. ve Dağal, B. A. (2006). Okul Öncesi Çocukların Annelerinin ‘Benimle Oynar Mısın? Çocuk Programını Kalite Kriterlerine Göre Değerlendirmesi, II. Uluslararası Çocuk ve İletişim Kongresi: 171- 184.
• Özen Ö, ve Kartelli F. (2017). “Türkiye’de Yayın Yapan Çocuk Kanallarında Yayınlanan Çizgi Filmlerdeki Şiddet Olgusunun Analizi”. Marmara İletişim Dergisi. Sayı 27, 81-93
• Şenol D. ve Mazman İ. (2014). “Çocuğa Uygulanan Şiddet: Türkiye Özelinde Sosyolojik Bir Yaklaşım”, KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi 16 (26). 11-17
• Şeşen E. ve Ertürk K.Ö. (2018). Çizgi Filmlerdeki Şiddet İçeriğinin Çocuklar Üzerindeki Etkisi. Zeitschrift für die Welt der Türken. Vol.10. No.3 232-246
• Uluocak Ş.ve Gökulu G. ve Bilir O.ve Karacık N. E. ve Özbay D. (2014). Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Ve Kadına Yönelik Şiddet, Edirne: Paradigma Akademi.

• Utma, S. (2022). “Çocuk- Medya Etkileşiminde Çizgi Filmlerin Rolü: Medya Okuryazarlığı Çerçevesinde Bir Değerlendirme”. International Smart Journal. Vol.8-Issue:59
• Ünsal, A. (1996). Genişletilmiş Bir Şiddet Tipolojisi. Cogito, 6-7 Kış Bahar. Yapı Kredi Yayınları.
• Üstündağ A. ve Şenol F. B. (2021). “Çizgi Filmlerde Yer Alan Şiddet ve Korku Öğelerinin İncelenmesi: TRT Çocuk Kanalı Örneği” Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 12(1), 173-188.
• Rigel, N. (1995). Haber, Çocuk ve Şiddet. İstanbul: Der Yayınları.

• Tavşancıl E. ve Aslan E. (2001). Sözel, Yazılı ve Diğer Materyaller İçin İçerik Analizi ve Uygulama Örnekleri, İstanbul: Epsilon Yayınevi
• Trend, D. (2008). Medyada Şiddet Efsanesi, Bostacı G. (Ed.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
• Trt Çocuk (2024). https://www.trtcocuk.net.tr/sik-sorulan-sorular, Erişim Tarihi: 02.01.2024.
• RTÜK (2013). Türkiye’de Çocukların Medya Kullanma Alışkanlıkları Araştırması. https://www.rtuk.gov.tr/Media/FM/Birimler/Kamuoyu/2013%20Y%C4%B1l%C4%B1%20Ara%C5%9Ft%C4%B1rmalar%C4%B1_0110.pdf
• RTÜK (2018). Çocukların Yeni Medya Kullanım Alışkanlıkları ve Siber Zorbalık Araştırması. https://www.rtuk.gov.tr/Media/FM/Birimler/Kamuoyu/cocuklarin-yeni-medya-kullanimlari-ve-siber-zorbalik.pdf
• Yağlıcı, M. (2019). “Geleneksel Medyada Çocuk ve İletişim”, Kırık, A.M. (Ed.) İçinde, Medyada Çocuk, Suç ve Kahramanlık Olgusu, 109-148. Çizgi Kitabevi
• Yalçın, S. S. ve Tuğrul, B. ve Naçar, N. ve Tuncer, M. ve Yurdakök, K. (2002). “Factors That Affect Television Viewing Time in Preschool and Primary School Children”. Pediatrics International, 44, p.622-627.
• Yaşar, M. ve Paksoy, İ. (2011). “Çizgi Filmlerdeki Saldırgan İçerikli Görüntülerin, Çocukların Serbest Oyunları Sırasındaki Saldırganlık Düzeylerine Etkisi”. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 20, Sayı 2, s.279-298.
• Yıldız, C. (2016). “3-6 Yaş Çocuklarının Tercih Ettikleri Çizgi Filmlerdeki Şiddet İçeriklerinin Analizi.” Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(2), 698-716
• Zhao, J. ve Xıaomıng, H. (2004). “Parent-Child Co-Viewing of Television and Cognitive Development of The Chinese Child”. International Journal of Early Years Education, 12(1), p.63-77.
• Zimmerman, F. J. ve Christakis, D. A. (2005). “Children's television viewing and cognitive outcomes: a longitudinal analysis of national data”. Arch Pediatr Adolesc Med.159(7): 619-25.