Genel Hatlarıyla Fransız Çeviri Tarihine Yeniden Bakış - Yazınsal Çeviri Ve Çeviri Yaklaşımları

Yıl 2024, Sayı: Ö14, 1453 - 1470, 21.03.2024

Nazik Göktaş

https://doi.org/10.29000/rumelide.1456106

Öz

Bu çalışmanın amacı, çeviri etkinliklerinin en eski dönemlerden günümüze kadar geçirdiği evreleri genel, tarihsel ve bütünsel bir bakış açısı ile yeni veriler ışığında incelemektir. Bir başka söylemle 20 yıl önce yapılan bir çalışmayı güncellemektir. Özellikle Orta Çağ ve 20. yüzyılı kapsayan sürede, Fransa’ya dair çeviri tarihine yıllar sonra bir kez daha tarihsel açıdan bakmaktır. Çeviribilim alanının gelişimi boyunca çeviri tarihi ve çeviri kuramlarının içi içe geçtiği görülmektedir. Çeviri kuramsal yaklaşımların, çeviri kuramlarının en eski çeviri görüşleri ile gösterdiği benzerlikler araştırmacıların çeviri üzerine düşüncelerin tarihsel bakış açısıyla yapılması gerektiğini dile getirmelerini haklı çıkarmaktadır. Burada Fransız çeviri tarihinde adı geçen ve çeviribilime görece en çok katkıda bulunan isimler, onların çeviri anlayışları ve kuramları ele alınacaktır. Bu bağlamda çok geniş bir düzleme yayılan genel ve Fransız çeviri tarihi kapsamında çeviribilime katkıları söz konusu olduğunda Étienne Dolet, François de Malherbe, Claude Gaspard Bachet de Méziriac, Nicolas Perrot d’Ablancourt, Gaspard de Tende, Pierre-Daniel Huet, Antoine de Rivarol, François-René de Chateaubriand, Jean-Paul Vinay&Jean Darbelnet, Georges Mounin, Jean René Ladmiral, Danica Seleskovitch, Marianne Lederer, Jean Delisle, Antoine Berman, Efim Etkind, Henri Meschonnic, Léon Robel gibi daha pek çok isimle karşılaşmaktayız. Çalışmada, insanlık tarihine eşlik eden çeviri etkinliklerinden Antik dönemin başat eserlerini kapsayan edebiyat çevirilerinden Orta Çağ’daki kutsal çevirilere ve 20. yüzyıldaki makine çevirisine kadar geçen sürede gerek çeviri yapan gerek çeviri üzerine düşünen ve düşüncelerini dile getiren Fransız çevirmen, şair, yazar, düşünür, teolog, filolog, araştırmacı ve kuramcıların çeviriye, edebiyata, şiire, düz yazıya, şiir ve yazın çevirisine bakışları, yöntemleri, çeviri görüşleri, yaklaşımları, kuramları ve alana katkıları ele alınacaktır. Kısaca yüzyıllara göre Fransa’da çeviribilimin gelişimi takip edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Fransa, çeviribilim, çeviri tarihi, çeviri yaklaşımları, çeviri kuramları, Dolet, d’Ablancourt, Rivarol, Chateaubriand, Vinay&Darbelnet, Mounin, Ladmiral, Seleskovitch, Lederer, Delisle, Berman, Meschonnic, Etkind, Robel

Kaynakça

• Aksan, D. (2007). Her Yönüyle Dil. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksoy, N. B. (2002). Geçmişten Günümüze Yazın Çevirisi. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Arslan, N. (1996). Traductions des Culturèmes dans la Trilogie (Au- delà de la Montagne) de Yaşar Kemal et Analyse critique des Procédés de Traduction. (Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Fransız Dili ve Edebiyatı)
• Arslan, N. (2017). Recaizade Mahmut Ekrem'in Atala Çevirisini Biçimlendiren Kültürel ve Estetik Kaygılar. Bilig, bahar 2017, sayı: 81 s. 139-163.
• Ballard, M. (2007) De Ciceron à Benjamin, Traducteurs, traductions, réflexions. Presse Universitaires Septentrion. France
• Bay, F. Ö. (2013). Fransız Edebiyatından Yapılan İlk Çeviriler Üzerine Analitik Bir Uygulama (1860-1900). Hacettepe Üniversitesi, Doktora Tezi.
• Bayrav, S. (2001). Orta Çağ Fransız Edebiyatı Antoloji. İstanbul: Multilingual.
• Burke, P & Po-chia Hsia, R. (2012). Erken Modern Avrupa'da Kültürel Çeviri, Çeviren: Ferit Burak Aydar. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Chevrel, D’hulst ve Lombez. (2012). Histoire des traductions en langue française- XIXe siecle (1815- 1914). Lagrasse, Edition Verdier.
• Delisle, J. (2001). L’évaluation des traductions par l’historien, dans Meta, vol. 46, No 2, P. 209-226.
• Delisle, J. (2003). L'histoire de la Traduction: Son Importance en Traductologie, Son Enseignement au Moyen d'un Didacticiel Multimédia et Multilingue, Université d'Ottowa, 1-2.
• Delisle, J. (2011). Çeviri Yöntemleri İçin Söylem Çözümlemesi, Çev: J.U. Derkunt.
• Delisle, J. (2014). Entretien avec Jean Delisle. La recherche en traductologie au Canada: état des lieux, Translationes (Roumanie), no 6, 2014, p. 139-149.
• Demir, A. (1993). Avrupa Ülkelerinde ve Fransa'da Çevirinin Son Durumu. Hacettepe Üniversitesi Çeviribilim ve Uygulamaları, Sayı 10, 59-66.
• Demircan, Ö. (1988). Dünden Bugüne Türkiye'de Yabancı Dil. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Dick, E. (1910). La Traduction du "Paradis Perdu" de Chateaubriand. Revue d'Histoire Littéraire de la France, 17e Année, No. 4, Pressess Universitaires de France
• Dindar, S. (2020). Göstergelerarası Çeviride Yeniden Yazma ve Yeniden Yaratma Kavramları. Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Dotoli, G. (2010)Traduire en Français du Moyen Ȃge au XXIè siècle, Théories, pratique et philosophie de la Traduction. Hermann Éditeurs, Paris
• Dural, S.&Baytar, İ. (2021), Orta Çağ'da Fransa Neler Çeviriyordu? Tarih Okulu Dergisi (TOD)/Journal of History School (JOHS), Yıl:14, LII, 52, 1506-1522.
• Ece, A. (2008). Antoine Berman'ın Çeviriye Yaklaşımının "Çevirmenin Görevi"nden Yansıyan İzleri. Hacettepe Üniversitesi Çeviribilim Uygulamaları, Sayı 18, 111-121.
• Eser, O. (2009). Rönesans Düşüncesinin İlk Kurbanı, Bir Çevirmen Étienne Dolet, İdeolojik Çeviri Kararlarına Eleştirel Kuramın Tuttuğu Işık. http://turkoloji.cu.edu.tr/DILBILIM/oktay_eser_ronesans_etienne_dolet.pdf. adresinden alındı
• Gedik, Ü. (2020). Çeviride Dilbilimsel Odaklı Bir Yaklaşım: Stylistique Comparée Bağlamında Celal Al-İ Ahmed'in Okul Müdürü Adlı Eserinin İncelenmesi. Çeviribilim Üzerine Kuramsal Çalışmalar, Editörler : Esra Uluşahin & Emrah Eriş, s. 147-183, Nobel Bilim Eserler.
• Göktaş, N. (2005). Fransa'da Yazınsal Çeviri Yaklaşımları (Bir Tarihçelendirme Denemesi). Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 30, 51-62.
• Göktaş, N. (2013). Çeviride Anlam Yorumlayıcı Anlam Kuramı Işığında Bir Sorunsallaştırma ve Gerekçelendirme Denemesi. Frankofoni (25), s. 329-341, Ankara: Bizim Grup Basımevi.
• Göktaş, N. (2015). Batı’da Kadın Çevirmenler ve Çeviri Serüvenleri. Ürün Yayınları: Ankara.
• Meschonnic, H. (2017). "Henri Meschonnic, Fragments d'une critique du rythme/Henri Meshonnic, Bir Ritm Eleştirisinden Parçalar -1" Çev: Dr.Nazik GÖKTAŞ/Metin CENGİZ. ŞİİRDEN DERGİSİ, 7, 41-45.
• Meschonnic, H. (2017). "Meschonnic Henri. Fragments d une critique du rythme/Henri Meshonnic, Bir Ritm Eleştirisinden Parçalar -2" Çev: Nazik GÖKTAŞ/Metin CENGİZ. ŞİİRDEN DERGİSİ, 7, 38-44.
• Meschonnic, H. (2017). "Henri Meschonnic, Fragments d'une critique du rythme/Henri Meshonnic, Bir Ritm Eleştirisinden Parçalar -3" Çev: Dr.Nazik GÖKTAŞ/Metin CENGİZ. ŞİİRDEN DERGİSİ, 7, 36-41.
• Kershaw, S.P. (2018). Yunan Mitolojisi Rehber Kitabı, Çevirmen Şefik Turan. İstanbul: Salon Yayınları.
• Köksal, D. (2008). Çeviri Eğitimi Kuram ve Uygulama. Ankara: Nobel Yayın.
• Meschonnic H. (1974). Fragments d'une critique du rythme, Langue Française, Fait partie d'un numéro thématique : Poétique du vers français, Année 1974, 23, pp. 5-23.
• Meschonic H. (1982). Critique du Rythme. Anthropologie historique du langage, Lagrasse, Verdier.
• Mounin, G. (1963). Les problèmes théoriques de la traduction. France: Gallimard.
• Oséki-Dépré I. (1999). Théories et Pratiques de la Traduction Littéraire. Paris:Armand Collin.
• Odacıoğlu, M. C. (2019). Tarihsel Akışı İçerisinde Çeviri Süreci ve Çeviribilim. İstanbul: Aktif Yayınevi.
• Özcan, L. (2022). Kaynak odaklılığı yeniden okumak Antoine Berman ve çeviri anlayışı. RumeliDE Dil Ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi(28), 659-674. https://doi.org/10.29000/rumelide.1133925
• Özyön, A. (2014). Çeviri Sürecine Kaynak Metin Odaklı Yaklaşım. International Journal of Languages' Education and Teaching Volume 3, 18-24.
• Raková, Z. (2016). Çeviri Kuramları, Çevirmen Yusuf Polat. Ankara: Çevirmenin Yayını.
• Rey, A. (1996). Le Robert Micro Dictionnaire de Noms Propres. Paris.
• Rifat, M. (2021). Çeviriyi Düşünmek. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Sapiro, Gisèle (2008). Translatio. Le Marché de la Traduction en France à l'heure de la Mondialisation. Paris: CNRS Éditions. https://books.openedition.org/editionscnrs/9470, erişim tarihi 23.01.2024
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2019). Çevirinin ABC'Sİ. İstanbul : Say Yayınları .
• Tarakçıoğlu, A.Ö., Fidan, G. (2021). Çevirizm Çeviri Tarihi Üzerine Bir Deneme. İstanbul: Kopernik Kitap.
• Tunalı, G. (2006). Çevirmen Kimlikleri: Tarihsel, Dizgeci ve Eleştirel Bir Yaklaşım. Dokuz Eylül Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
• Van Hoof, H. (1991) Histoire de la Traduction en Occident. Editions Duculot, Paris.
• Vardar, B. (2005). Fransız Edebiyatı. İstanbul: Multilingual.
• Vural Kara, S. (2010). Tarihsel Değerlendirmeler Işığında Türkiye'de Çeviri Etkinliği. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 95-101.
• Yücel, F. (2016). Çevirinin Tarihi. İstanbul: Çeviribilim Yayınları.
• Zuber, R. (1994). Les «Belles Infidèles» et la Formation du Goût Classiques, Paris: Albin Michel.