Criticism of Faik Reşad's Works Named 'Târîh-i Edebiyyât-ı Osmâniye' and 'Latîfî's Tezkiretü'ş-Şuara'

Yıl 2024, Sayı: 40, 234 - 252, 25.06.2024

Mehmet Ünal

https://doi.org/10.29000/rumelide.1502188

Öz

One of the topics covered under the heading of biographical sources in Islamic literature is tezkires, which provide information about poets. Tezkires and literary histories are the main sources for researchers interested in our history and literature. Literary histories are important in terms of reflecting the works of poets and writers and the society in which they lived. Literary works are a reflection of the social, cultural and political background of the period. It is especially necessary to focus meticulously on works that do not reflect the spirit of the period and to examine these works from a critical point of view. In this study, a comparative criticism of Faik Reşad's Târîh-i Edebiyyât-ı 'Osmâniyye was made with Latîfî's Tezkiretü'ş-Şuarâ. Faik Reşad made frequent use of Latîfî’s tezkire. Sometimes he saved the text and made changes. In Faik Reşad, after giving information about the life of the poets, their literary personality is given and finally examples of their works are presented. Faik Reşad did not include in his work the stories showing the Ottoman sultans, viziers, sheikhs, kadis, women poets, that is, the general society as immoral, corrupt and cruel with stories of unknown origin, which is the style of some tezkires. While biographical information about the poets is scarce, information about their private lives is given ample space. The criticism in both works is based on AhmedPaşa, Süleymân Çelebi, MihrîHatun and Nesîmî. The evaluations will be based on the biographical information of the poets, their literary personalities, and the narrative invidences. There are contradictions in the two works we have analyzed. Instead of simplistic and unsystematic approaches, scholars have to determine the authenticity of sources and narratives. For this, researchers should subject the texts they examine to internal and external criticism and resort to stylistic analysis.

Anahtar Kelimeler

Islamic Literature, Latîfî, Faik Reşad, Tezkire, Literary History, Source Criticism

Faik Reşad’ın ‘Târîh-i Edebiyyât-ı Osmâniye’ ve Latîfî’nin ‘Tezkiretü’ş-Şuarâ’ Adlı Eserinin Tenkidi

Öz

Klasik Türk edebiyatının biyografik kaynaklar başlığı altında ele alınan konularından biri de şairler ve eserleri hakkında bilgi veren tezkirelerdir. Tezkireler ve edebiyat tarihleri, tarihimize ve edebiyatımıza ilgi duyan araştırmacılar için başvurulacak temel kaynaklardandır. Edebiyat tarihleri, şairlerin ve yazarların eserlerinin, içinde bulundukları toplumu yansıtmaları açısından önemlidir. Edebî eserler, dönemin sosyal, kültürel ve siyasi zemininin bir yansımasıdır. Özellikle dönemin ruhunu yansıtmayan eserler üzerinde titizlikle durmak ve bu eserleri eleştirel bir bakış açısıyla incelemek gereklidir. Bu çalışmada, Faik Reşad’ın Târîh-i Edebiyyât-ı Osmâniyye adlı eserinin Latîfî’nin Tezkiretü’ş-şuarâ adlı eseriyle mukayeseli tenkidi yapılmıştır. Faik Reşad, Latîfî’nin tezkiresinden sıkça istifade etmiştir. Bazen metin üzerinde tasarruf edip değişiklikler yapmıştır. Faik Reşad’da şairlerin hayatı hakkında bilgi verildikten sonra edebî kişiliği verilmiş ve son olarak şairlerin eserlerinden örnekler sunulmuştur. Bazı tezkirelerin üslubu olan Osmanlı padişahlarını, vezirleri, şeyhleri, kadıları, kadın şairleri yani toplumun genelini kaynağı belli olmayan hikâyelerle ahlaksız, rüşvetçi ve zalim olarak gösteren hikâyelere Faik Reşad eserinde yer vermemiştir. Şairler hakkında biyografik bilgilerin yanında özel hayatlarıyla ilgili bilgilere geniş yer verildiği görülmektedir. Her iki eserdeki tenkit; ulema sınıfından Ahmed Paşa, vaiz/imam Süleymân Çelebi, kadın şairlerden Mihrî Hatun ve mutasavvıf şairlerden Nesîmî üzerinden yapılmıştır. Değerlendirmeler şairlerin biyografik bilgileri, edebî kişilikleri ve anlatımda yer alan istidradlar üzerinden yürütülecektir.

Anahtar Kelimeler

İslam Edebiyatı, Latîfî, Faik Reşad, Tezkire, Edebiyat Tarihi, Kaynak Tenkidi

Kaynakça

• Açıkgöz, Burak Fatih (2012). “İlk Osmanlı Edebiyat Tarihleri ve Tarihçileri Hakkında Bazı Değerlendirmeler”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 27, 1-8.
• Canım, Rıdvan (2000). Latîfî, Tezkiretü’ş-Şuarâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Ceyhan, Adem (2023). Türk Kültüründe Mevlit Geleneği, “Mevlid Sahibi Süleyman Çelebi’nin Hayatı ve Eserleri Hakkında Bilgi Veren Biyografik ve Tarihî Kaynaklar Üzerine Tenkidî Bir İnceleme”. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Devellioğlu, Ferit (1999). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitabevi, 1999.
• Durmuş, İsmail (2001). “İstidrad”. İslam Ansiklopedisi. 23/401-402. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Gibb, E. J. Wilkinson (1999). Osmanlı Şiir Tarihi 3-5. Ankara: Akçağ Yayınları.
• İsen, Mustafa vd. (2012).Eski Türk Edebiyatının Kaynaklarından Şair Tezkireleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• İsen, Mustafa (1994). Künhü’l Ahbar’ın Tezkire Kısmı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• İsen, Mustafa (1999). Latîfî Tezkiresi. Ankara: Akçağ Yayınları
• Kılıç, Filiz (1998). Şair ve Eser Üzerine Değerlendirmeler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kocabıyık, Halil İbrahim (2018). “Ebû Hayyân’ın el-Bahru’l-Muhît Tefsirinde Teşbih Sanatı”, Bilecik Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3/1.
• Kocabıyık, Halil İbrahim (2022). “Arap dilinde ifadelerin sanatlı kullanımı: Fesâhat”, Rumeli DE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 31.
• Kortantamer, Tunca (1993). Eski Türk Edebiyatı Makaleler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Levend, Agah Sırrı (1988). Türk Edebiyatı Tarihi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Pektaş, Mehmet (2012). “Latîfî Tezkiresinde Edebî Sanatlar ve Edebî Sanatlarla İlgili Değerlendirmeler”,Turkish Studies (Elektronik) 7/3, 2157-2175.
• Reşad, Faik (1911). Târîh-i Edebiyât-ı Osmâniye. İstanbul: Zerafet Matbaası.
• Seymen, Emine (2008). Sehi Bey ve Latifi Tezkirelerinde İstidrad, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi
• Yıldırım, Yusuf (2019). “Kırık Ayna Yahut Osmanlı Aydınlarında Nesimî Tasavvuru”. Nesîmî Kitabı. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.