Письмо адмирала Чаталджалы Хасан-паши русскому царю Михаилу Фёодоровичу, 1627 г. (транскрипция и анализ)

Yıl 2022, Sayı: 7, 1 - 18, 30.06.2022

Mahmut Halef Cevrioglu

https://doi.org/10.48068/rusad.1118441

Öz

Настоящее исследование посвящено анализу одного документа из османских архивов, делается попытка исправить его датировку и архивную аннотацию. Он находится среди материалов, копии которых были привезены из Российской Федерации и внесены в каталог с шифром YB(1). Автором этого документа (письма) является не Хафиз Али-паша, как утверждается в архивной аннотации. В статье утверждается, что письмо было написано Чаталкалы Хасан-пашой, адмиралом Османского флота. Отмечается также, что документ был создан не ранее 24 июня и не позже 4 июля 1627 года. Адмирал Хасан-паша был назначен командовать Очаковской кампанией летом 1627 года и должен был координировать действия морских и сухопутных сил Османской империи из балканских провинций. Его целью было построить крепость в устье Днепра. чтобы воспрепятствовать ежегодным набегам запорожских казаков, зависевших от Речи Посполитой, на османские черноморские поселения. В начале похода адмирал направил русскому царю Михаилу Федоровичу рассматриваемое автором статьи письмо об укреплении дружественных османско-русских отношений с просьбой не допустить выхода донских казаков к Черному морю против османов. Другими словами, в то время как османы пытались отбиться от запорожских казаков, строя крепости вокруг Днепра, османский адмирал просил, чтобы русский царь держал в узде донских казаков, которые номинально были его подданными. Письмо доставил Томас Кантакузенос, османский подданный, греческий купец, который продолжал семейную традицию в налаживании торговых и дипломатических связей между Россией и османами. В 1627 году ему было поручено отвезти в Москву, в которой он уже бывал с дипломатической миссией, письма султана Мурада IV и адмирала Хасан-паши. Письмо последнего русскому царю является хорошим примером военных и дипломатических усилий османов по защите от казачьей угрозы на Черном море в первой половине XVII века.

Anahtar Kelimeler

История России, Османская Империя, Причерноморье, Казаки, царь Михаил Федорович, адмирал Османского флота, Томас Кантакузенос

Admiral Çatalcalı Hasan Pasha’s Letter to the Russian Tsar Michael Feodorovich, 1627 (Transcription and Analysis)

Öz

Examining a document from the Ottoman archives, this study tries to correct the dating and summary provided by the archive for the document. The author of the document, which is present among the copies brought to the Ottoman archives from the Russian Federation and catalogued with the reference code YB(1) 1/3, is not any Hafız Ali Pasha as asserted by the summary. This study suggests that its author was Çatalcalı Hasan Pasha, the grand admiral of the Ottoman fleet at the time. Furthermore, it is argued that the date of the document should be fixed somewhere between 24 June and 4 July 1627. With regard to the content of the document, Admiral Hasan Pasha was appointed to command the Ochakov Campaign in summer 1627, where he was supposed to co-ordinate the Ottoman maritime and land forces from the Balkan provinces. His target was to build fortifications around the Dnepr River in order to obstruct the yearly raids against Ottoman Black Sea settlements by the Zaporozhian Cossacks that were dependent on the Polish-Lithuanian Commonwealth. While he set out for the campaign, he sent the Russian Tsar Michael Feodorevich the letter in question, requesting in general terms the reinforcement of amicable relations between the Ottomans and Muscovites, and with a demand from the Tsar that he prevent the Don Cossacks from taking to the Black Sea against the Ottomans. In other words, while the Ottomans tried to fend off the Zaporozhian Cossacks by building forts around the Dnepr, the Ottoman admiral demanded that the Russian Tsar keep in check the Don Cossacks that were nominally his subjects. Aside from the political content of the letter, the broker figure carrying it is also important: Thomas Cantacuzenos, a Greek Ottoman merchant who continued his family tradition in building commercial and diplomatic ties between the Muscovite State and the Ottomans. Having been previously sent on a diplomatic mission to Moscow, Thomas Cantacuzenos was once more specifically commissioned by the Ottomans in 1627 to carry to Moscow the letters by Sultan Murad IV and Admiral Hasan Pasha. The latter’s letter to the Tsar is a fine showcase of the military and diplomatic enterprises undertaken by the Ottomans in order to thwart the Cossack threat over the Black Sea in the first half of the seventeenth century.

Anahtar Kelimeler

Russian history, Ottoman Empire, Black Sea, Cossacks, Tsar Michael Feodorevich, Grand Admiral of the Ottoman Fleet, Thomas Cantacuzenos

Kaptan-ı Derya Çatalcalı Hasan Paşa’nın Rus Çarı Mihail Feodoroviç’e Mektubu, 1627 (Transkripsiyon-Tahlil)

Öz

Osmanlı arşivinden bir belgeyi tahlil eden mevcut çalışma öncelikle belgenin tarihlendirilmesi ve özetine dair bir düzeltme çabasındadır. Rusya Federasyonu’ndan kopyaları getirilen YB(1) tasnifindeki Osmanlıca belgeler arasında 1/3 numaralı bu mektubun yazarı, arşiv özetinde iddia edildiği üzere herhangi bir Hafız Ali Paşa değildir. Çalışmada mektubun dönemin Kaptan-ı Deryası Çatalcalı Hasan Paşa tarafından kaleme aldırıldığı gösterilmiştir. Ardından belgenin arşiv özetinde net olarak belirtilmeyen tarihinin, 24 Haziran-4 Temmuz 1627 arası olduğuna dikkat çekilmiştir. Kaptan-ı Derya Hasan Paşa 1627 yazında serdar olarak tayin edildiği Özi Seferi’nde aynı anda hem Osmanlı donanmasını hem de Balkanlar’daki kara kuvvetlerini komuta etmekteydi. Amacı, Lehistan’a bağlı Zaporog Kazaklarının her yıl denize inip Osmanlı kasabalarını yağmalamalarını engellemek için Dinyeper Nehri ağzına kale inşa ettirmekti. Sefere başladığı sırada Rus Çarı Mihail Feodoreviç’e, incelemeye aldığımız mektubunu yollamıştır. Genel itibariyle Osmanlı-Rus dostluğunun pekişmesini talep eden mektup, Çar Mihal Feodoreviç’ten Don Kazaklarının Karadeniz’e inişini engellemesini rica etmektedir. Kısaca Zaporog Kazak akınlarının kale inşasıyla engellenmeye çalışıldığı bir dönemde Osmanlı amirali, Rus Çarı’ndan kendine tabi olan Don Kazaklarını kontrol altında tutmasını talep etmektedir. Mektubun siyasi muhtevası yanı sıra, Rusya’ya taşınması sırasında karşılaştığımız aracı da önem arz etmektedir. Osmanlı tabiyetinde bir Rum tüccar olan Tomas Kantakuzenos, aile geleneğini devam ettirip Rusya ve Osmanlılar arasında ticari-diplomatik bağların tesisinde önemli rol oynamıştır. Daha önce de Rusya’ya diplomatik görevle yollanan Tomas Kantakuzenos, 1627’de tekrar hususi olarak görevlendirilmiş ve Kaptan-ı Derya Hasan Paşa’nın ve Sultan IV. Murad’ın mektuplarını Moskova’ya taşımıştır. Kaptan-ı Derya Hasan Paşa’nın yazdırdığı mektubun muhtevası, 17. yy ilk yarısında Karadeniz’in korunması için Osmanlıların kalkıştığı askeri ve diplomatik girişimleri özetler niteliktedir.

Anahtar Kelimeler

Rusya Tarihi, Osmanlı İmparatorluğu, Karadeniz, Kazaklar, Çar Mihail Feodoreviç, Kaptan-ı Derya, Tomas Kantakuzenos

Kaynakça

• Çijikova, Yuliya A. “Politiçeskaya Vlast’ na Donu v XVII-XVIII vv (Atamanıy Zimovih i Legkih Stanits).” İzvestiya Vuzov. Severo-Kavkazskiy Region. Obşestvennıye Nauki 1 (2007): 23-26.
• Davies, Brian. Warfare, State and Society on the Black Sea Steppe, 1500–1700. Londra ve New York: Routledge, 2007.
• Fisher, Alan. “Azov in the Sixteenth and Seventeenth Centuries.” Jahrbücher für Geschichte Osteuropas, Neue Folge, Bd. 21, H. 2 (1973): 161-174.
• Floria, Boris N.. “Foma Kantakuzin i yego rol’ v razvitii Russko-Osmanskih otnoşeniy v 20-30-h gg. XVII. v.” Rossiya i Hristianskiy Vostok - Vıypusk II-III (2004): 248-287.
• Guzenko, Y. Viys’kovo-Mors’ke Mıstetstvo Ukrains’kogo Kozatsva XVII-XVIII. St. Mikolaiv: Ilion, 2019.
• Hering, Gunnar. Ökumenisches Patriarchat und Europäische Politik 1620-1638. Wiesbaden: Franz Steiner, 1968.
• İnalcık, Halil. “The Question of the Closing of the Black Sea under the Ottomans.” Arkheion Pontou, 35 (1979): 74-110.
• İpçioğlu, Mehmet. “Bir Osmanlı Bütçesi Örneği: 1622 Tarihli Ruznamçe Defteri (XVII. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Kamu Ekonomisinin Tahlili Denemesi).” Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 1996.
• Karadeniz, Ümran ve Alpay Bizbirlik, “Azak Kalesi’nin İşgali ve İstirdadı (1637-1642).” Gazi Akademik Bakış, 14/27 (2020): 221-241.
• Kurat, Akdes Nimet. Türkiye ve İdil Boyu (1569 Astrahan Seferi, Ten-İdil Kanalı ve XVI-XVII. Yüzyıl Osmanlı-Rus Münasebetleri). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2011.
• Oborneva, Z. E. “Perevodçik Posol’skovo Prikaza Boris Bogomol’tsev (1627-1673 g.).” Drevniyaya Rus’. Voprosı Medievistiki, No 1, 71 (2018): 51-60.
• Oborneva, Z.E. “Perevodçiki s Greçeskogo Yazıka Posol’skogo Prikaza pervoy polovinıy XVII v.” Doktora Tezi, Rossiyskaya Akademiya Nauk, İnstitut Vsyeobşey İstorii, Moskva, 2018.
• Ostapchuk, Victor. “Five documents from the Topkapi Palace Archive on the Ottoman defense of the Black Sea against the Cossacks (1639).” Journal of Turkish Studies 11 (1987): 49-104.
• Ostapchuk, Victor. “The Ottoman Black Sea frontier and the relations of the Porte with the Polish-Lithuanian Commonwealth and Muscovy, 1622-1628.” Doktora tezi, Harvard University, 1989.
• Ostapchuk, Victor. “XVI. ve XVII. Yüzyıl Kazak Deniz Akınları Karşısında Osmanlı Karadeniz’i.” Başlangıçtan XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Türk Denizcilik Tarihi 1, Haz. İdris Bostan ve Salih Özbaran. İstanbul: Boyut, 2009: 241-254.
• Papademetriou, Tom. Render unto the Sultan: Power, Authority, and the Greek Orthodox Church in the Early Ottoman Centuries. Oxford: Oxford University Press, 2015.
• Semenova, L. E. “Moldaviya i Valahiya v Otnoşeniyah Stran Regiona s Osmanami (1618-1634 gg.)”, Osmanskaya İmperiya i Stranıy Tsentral’noy, Vostoçnoy i Yugo-vostoçnoy Evropıy v XVII v.: Çast’ I, Haz. G.G. Litavrin, L. E. Semenova, S. F. Oreşkova ve B. N. Florya, Rossiyskaya. Moskova: Akademiya Nauk, 1998: 115-127.
• Spuler, Bertold. “Europäische Diplomaten in Konstantinopel bis zum Frieden von Belgrad (1739)”, Jahrbücher für Geschichte Osteuropas, Jahrg. 1, H. 3 (1936): 383-440.
• Şapovalov, S. N. Oçerki İstorii Osmanskih Krepostey na Tamani i Azovskom Poberej’e Kubani v XV-XVII vv. Krasnodar: Hors, 2016.
• Yüksel, Sinan. “Don Kazalarının Azak’ı İşgalleri.” Tarih Araştırmaları Dergisi 30/49 (2011): 205-218.
• Zhyvachivskyi, Andrii. “The Governors of Kefe and Azak in Ottoman-Muscovite Relations in the Fifteenth-Seventeenth Centuries and the Issue of Titulature.” Acta Poloniae Historica 115 (2017): 211-234.