Women's Rights and Gender Equality in the Soviet Union

Yıl 2022, Sayı: 7, 19 - 52, 30.06.2022

Aynur Gök , Timuçin Kodaman

https://doi.org/10.48068/rusad.1125677

Öz

The Soviet experience sets a unique example in improving the gender equality on several counts. During the existence of the Soviet Union, the questions about the order and improvement of gender still create the current agenda of the academic studies. This study focuses on the historical experience of providing the gender equality and women’s right by means of presenting the observations of government policies, national legislation and execution of the Soviet era in the history of Russia. The study starts with a general perspective about the gender order and women’s status in the Russian society until the October Revolution of 1917 and creation and improvement of women’s movement with in the second half of 19th century and the beginning of 20th century. Then the policies about the women’s right and the gender equality, legal regulations and executions are broken into seperated historical stages. The first stage includes the period from the end of 1917 to the end of 1920. This stage presents the gender order of the Soviet society with the October Revolution. This period includes Bolshevik’s first government policy about women’s right and the gender equality. In this phase how the Soviet government formed the new gender with the revolution and procedures of solving women’s problems will be discussed. In the second stage which is from the end of 1920s to the mid 1950s, how the gender order tranformed under the Stalin regime is discussed. The third stage involves the period from the mid 1950s to the end of 1980s. It contains the period when the gender in Soviet was worn out and the subject of gender equality was reconsidered. This study will present the relation between the gender equality and political regime, society’s attitude and the changes in the status of women and gender. While evaluating the change in the idea of gender equality through the perspectives of the government policy, legal legislation and execution practice in the Soviet Union, the details related to political, legal, financial and social life will also be included.

Anahtar Kelimeler

Soviet Union, women’s issues, women’s rights, equality, discrimination, gender, gender policy, Russian gender order.

Sovyetler Birliği’nde Kadın Hakları ve Cinsiyet Eşitliği

Öz

Toplumsal cinsiyet eşitliğinin geliştirilmesinde Sovyet deneyimi, birçok açıdan benzersiz bir örnek teşkil etmektedir. Sovyetler Birliği’nin varlığı süresince toplumun cinsiyet düzeninin oluşumu ve gelişimi ile ilgili sorular, hâlen akademik çalışmaların güncel gündemini oluşturmaktadır. Bu çalışma, Rusya tarihinde Sovyet döneminin devlet politikası, ulusal mevzuat ve uygulama pratiğindeki gözlemler ortaya konulmak suretiyle kadın hakları ve kadın erkek eşitliğinin sağlanması konularında tarihsel deneyimine odaklanmaktadır. Çalışmaya, 1917 Ekim Devrimi’ne kadar Rus toplumunda cinsiyet düzeni ve kadınların statüsü ile birlikte XIX. yüzyılın ikinci yarısında ve XX. yüzyılın başlarında ulusal kadın hareketinin oluşumu ve gelişimi hakkında genel bir bakış sunularak giriş yapılmaktadır. Ardından Sovyetler Birliği’nin toplumsal cinsiyet politikaları, yasal düzenlemeleri ve uygulamaları ayrı ayrı tarihsel aşamalara ayrılmaktadır. Birinci aşama, 1917’nin sonundan 1920’lerin sonuna kadar devam eden süreci oluşturmaktadır. İlk aşama, 1917 Ekim Devrimi ile Sovyet toplumsal cinsiyet düzeninin kuruluşunu sunmaktadır. Bu dönem, 1917’de iktidara sahip olan Bolşeviklerin kadın haklarına ve kadın erkek eşitliğine ilişkin ilk devlet politikası deneyimini içermektedir. Burada Ekim Devrimi ile birlikte Sovyet devletinin yeni toplumsal cinsiyet düzenini nasıl yarattığı ve bu bağlamda kadın sorunlarını çözme yöntemleri ele alınacaktır. 1920’lerin sonuyla birlikte 1950’lerin ortasına kadar olan ikinci aşamada, toplumsal cinsiyet düzeninin Stalin rejiminde nasıl bir dönüşüm geçirdiği tartışılmaktadır. Üçüncü aşama ise 1950’lerin ortasından 1980’lerin sonuna denk gelmektedir ve toplumsal cinsiyet sorunlarının yeniden ele alındığı süreci kapsamaktadır. Çalışma, Sovyet döneminde toplumsal cinsiyet ve siyasal rejim arasındaki ilişkiyi, toplumun bir bütün olarak tutumunu ve bunlara bağlı olarak kadının statüsündeki ve toplumsal cinsiyet ilişkileri alanındaki değişimi ortaya koyacaktır. Sovyetler Birliği’nde devlet politikası, yasal mevzuat ve uygulama pratiği perspektifinden toplumsal cinsiyet düzeninin tarihsel evrimi değerlendirilirken söz konusu dönemlere ilişkin politik, yasal, iktisadi ve toplumsal hayata dair ayrıntılara da yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Sovyetler Birliği, kadın sorunları, kadın hakları, eşitlik, ayrımcılık, toplumsal cinsiyet, toplumsal cinsiyet politikası, Rus toplumsal cinsiyet düzeni.

Права Женщин и Гендерное Равенство в Советском Союзе

Öz

Советский опыт продвижения гендерного равенства во многом является уникальным примером. Вопросы формирования и развития гендерного порядка общества за период существования Советского Союза до сих пор составляют актуальную повестку академических исследований. Данное исследование посвящено историческому опыту обеспечения прав женщин и равноправия мужчин и женщин путем представления наблюдений в государственной политике, национальном законодательстве и имплементационной практике советского периода в истории России. Исследование начинается с представления обзора гендерного порядка и положения женщин в российском обществе до Октябрьской революции 1917 года и становления и развития национального женского движения во второй половине XIX века и начале ХХ века. Затем гендерная политика, правовые нормы и практика Советского Союза разбиваются на отдельные исторические этапы. Первый этап представляет собой процесс с конца 1917 до конца 1920-х гг. периода Октябрьской революции и становления советского гендерного порядка. К этому периоду, в отношении прав женщин и равноправия женщин и мужчин, относится первый опыт государственной политики большевиков, пришедших к власти в 1917 г. Здесь будет обсуждаться, как Советское государство создало новый гендерный порядок Октябрьской революцией и в этом контексте методы решения женских проблем. На втором этапе, с конца 1920-х до середины 1950-х годов, обсуждается, как трансформировался гендерный порядок при сталинском режиме. Третий этап, с середины 1950-х до конца 1980-х годов, охватывает процесс пересмотра гендерных вопросов. Исследование позволит выявить взаимосвязь пола и политического режима, отношение общества в целом, а также изменение положения женщин и гендерных отношений в советский период. При оценке исторической эволюции гендерного порядка с точки зрения государственной политики, законодательства и практики в Советском Союзе, также будут включены подробности политической, правовой, экономической и социальной жизни этих периодов.

Anahtar Kelimeler

Советский Союз, женские вопросы, права женщин, равноправие, дискриминация, гендер, гендерная политика, российский гендерный порядок.

Kaynakça

• Alferova, I.V. ‘Zhenskiy vopros’ v teorii i praktike bolshevizma. Bryansk: Kursiv, 2011.
• Aivazova, S. G. ‘İdeynıe istoki zhenskogo dvizheniia v Rossii.’ Obshestvennıe nauki i sovremennost, 4 (1991): 125-133.
• Aivazova, S.G. Russkie zhenshchiny v labirinte ravnopraviaa (Oçerki politiçeskoy teorii i istorii). M.: RİK Rusanova, 1998.
• Aivazova, S. G. Gendernoe ravenstvo v kontekste prav cheloveka. M.: Eslan. 2001.
• Bagmanova, E. Z. ‘Sotsialnoye polozhenie zhenshchin vo vtoroy polovine 1940-kh seredine 1960-kh gg.: na materialakh Tatarskoy ASSR.’ Dissertatsiya, In-t istorii im. Sh. Mardzhani AN RT., Kazan, 2009.
• Çhuykina, S. ‘Byt neotdelim ot politiki: Ofitsialnye i neofitsialnye normy polovoy morali v sovetskom obshchestve 1930-1980-kh godov.’ V kn.: V poiskakh seksualnosti, pod red. E.Zdravomyslova i A.Temkina, 99-128. SPb.: Dmitriy Bulanin, 2002.
• Chikalova, I. R. ‘I. Armand i A. Kollontay: feminizm, kommunizm i zhenskiy vopros v Rossii.’ V kn.: Zhenshchiny v istorii: vozmozhnost byt uvidennymi, gl. red. I.R. Chikalova, 241-251, Minsk: BGPU, 2002.
• ‘Dekret o grajdanskom brake, o detyah i o vedenii knig aktov sostoyaniya.’ Sobr. uzakoneniy i rasporyajeniy pravitelstva za 1917–1918 gg. M., Upravlenie delami Sovnarkoma SSSR (1942): 161-163.
• ‘Dekret o rastorjenii braka.’ Sobr. uzakoneniy i rasporyajeniy pravitelstva za 1917–1918 gg. M., Upravlenie delami Sovnarkoma SSSR (1942): 150-151.
• Farnsworth, B. B. ‘Bolshevism, the Woman Question, and Aleksandra Kollontai.’ The American Historical Review 81/2 (1976): 292-316.
• Goven, J. ‘Gender and modernism in a Stalinist state.’ Social Politics 9/1 (2002): 3-28.
• Gafizova, N. ‘Istoricheskii opyt vzaimodeystviia rossiiskogo i mezhdunarodnogo zhenskih dvizhenii v kontse XIX – nachale XX veka’. Dissertatsiya, Ivanovskii gosudarstvennii universitet, Ivanovo, 2000.
• Glukhova, M. ‘Izmenenie polozheniya zhenshchin v politike v Rossii naçhala XX veka do nashikh dney.’ Noveishiye i klassicheskiye metody issledovaniya sotsialnykh izmenenii, red. E. Bogomyagkova, 20-38. SPb: Skifiya-print, 2018.
• Gradskova, Yu. V. ‘Gendernaya ideologiya v Sovetskoy Rossii.’ V kn.: Vvedenie v gendernıe issledovaniya, pod obsh. red. I. V. Kostikova, 87-98. M.: Aspekt Press, 2005.
• Goldman V. Z. Zhenshchiny u prokhodnoy. Gendernıe otnosheniya v sovetskoy industrii (1917-1937 gg.). Per. V. Yu. Lobovskoy. M.: ROSSPEN, 2010.
• Hasdemir, T.A. ‘Sovyetler Birliği’nde Kadının Durumu.’ Amme İdaresi Dergisi 24/3 (1991): 81-98.
• Hasbulatova, O.A. Opyt i traditsii zhenskogo dvizheniia v Rossii (1860—1917). Ivanovo: Ivan. gos. un-t., 1994.
• Hasbulatova, O.A. Rossiyskaya gendernaya politika v XX stoletii: mify i realii. Ivanovo: Ivanovsk. gos. un-t., 2005.
• Hasbulatova, O.A. ‘Zhenskoe dvizhenie v Rossii kak faktor sotsialnogo progressa (1900-1917 gg.).’ Zhenshchina v rossiyskom obshchestve 2/83 (2017): 5-14.
• Hasbulatova, O. A. i Smirnova, I. N. ‘Evoliutsiia zhenskogo voprosa v rossiiskom obshchestve (1900-2020).’ Zhenshchina v rossiiskom obshchestve, 1 (2022): 3-21.
• Iukina, I. Russkiy feminizm kak vyzov sovremennosti. SPb.: Aleteiia, 2007.
• Ishakov, V. ‘Obshchestvenno-politicheskiye transformatsii v Rossii na rubezhe stoletiy: sotsialno-politicheskiye aspekty.’ Zhurnal Novaya Yevraziya, Problemy natsionalnoy strategii 1/2 (2010): 45-63.
• Kadıoğlu, S. 20. Yüzyıl ve Kadın, Batı Ülkelerinde Kadın Hareketleri. İstanbul: Gri Yayınevi, 2005.
• Kuprina, I. V. ‘Feministskoye dvizheniye v Rossii vo vtoroy polovine XIX - naçhale XX vv.’. Dissertatsiya, Moskovskiy gorodskoy pedagogicheskiy universitet, Moskva, 2000.
• ‘Kodeks zakonov ob aktakh grazhdanskogo sostoyaniya, brachnom, semeynom i opekunskom prave ot 16 sentyabrya 1918 goda.’ Sobraniye uzakoneniy RSFSR, 76-77, st. 818 (1918).
• ‘Kodeksa zakonov o trude R.S.F.S.R. izd. 1922 g.: Postanovleniye VTSIK ot 09.11.1922.’ Sobraniye uzakonenii RSFSR, 70, st. 903 (1922).
• ‘Kodeksa zakonov o brake, semye opeke: Postanovlenie VTSIK ot 19.11.1926.’ Sobraniye uzakonenii RSFSR, 82, st. 612 (1926).
• ‘Kodeks zakonov o trude RSFSR ot 09.12.1971.’ Vedomosti VS RSFSR, 50, st. 1007 (1971).
• Kollontai, A.M. Polozheniye zhenshchiny v evolyutsii khozyaystva. Moskva: Gos. izd-vo, 1922.
• Kollontai, A.M. ‘Revolyutsiya byta.’ Iskusstvo kino 6 (1991): 105-109.
• Kondakov, A. ‘An Essay on Feminist Thinking in Russia: To Be Born a Feminist.’ Oñati Socio-legal Series 2/7 (2012): 33-47.
• Left Voice. ‘‘No One is Handed Freedom on a Silver Platter’: Women and the Russian Revolution.’ (2017). Erişim tarihi: 19.07.2021, https://www.leftvoice.org/no-one-is-handed-freedom-on-a-silver-platter-women-and-the-russian-revolution/
• Lenin V.I. Razvitie kapitalizma v Rossii. M., Poli. sobr. soch. 1972.
• Maksimov, A.A. ‘Osobennosti pravovogo polozheniya zhenshchin v Sovetskoy Rossii.’ Vestnik Mezhdunarodnogo instituta ekonomiki i prava 2/23 (2016): 130-139.
• Mespoulet, M. ‘Women in Soviet society.’ CEFRES (2006): 1-8.
• Miroshnichenko, M.I. ‘Razvitie pervoy sovetskoy gendernoy modeli v pervoy polovine 1930-kh gg.’ Vestn. Yuzhno-Ural. gos. un-ta. Ser. Sotsialno-gumanitarnyye nauki 15/1 (2016): 21-26.
• Mirzəzadə, R.S. Gender: Cəmiyyət. İnsan hüququ. Siyasət (fəlsəfi, tarixi və siyasi-hüquqi istiqamətlər). Bakı: Adiloğlu, 2003.
• Newsholme, A. ve Kingsbury, J. A. Kızıl Tıp - Sovyet Rusya’da Toplumsallaştırılmış Sağlık. Çev. Selçuk Görmez, İstanbul: Yazılama Yayınları, 2015.
• Nechemias, C. ‘Women’s Participation: from Lenin to Gorbachev.’ In Russian Women in Politics and Society, edited by Wilma Rule, and Norma C. Noonan, 15-30. Westport, Connecticut and London: Greenwood Press. 1996.
• Osipovich, T. E. ‘Kommunizm, feminizm, osvobozhdeniye zhenshchin i Aleksandra Kollontay.’ Obshchestvennyye nauki i sovremennost 1 (1993): 174-186.
• Özbudun, S. Marksizm ve Kadın, Emek, Aşk, Aile. İstanbul: Tekin Yayınevi, 2015.
• Patrikeyeva, O.A. ‘Zhenskiye organizatsii Rossii nachala XX v.: bor'ba za politicheskoye ravnopraviye.’ Vestnik Leningradskogo gosudarstvennogo universiteta im. A.S. Pushkina 3 (2013): 18-28.
• Petrov, A. V. i Kokoreva, YU. V. ‘Vozniknoveniye zhenskogo obshchestvenno-politicheskogo dvizheniya v Rossii i yego rol' v stanovlenii pravovogo statusa zhenshchin v dorevolyutsionnyy period.’ Vestnik Nizhegorodskogo universiteta im. NI Lobachevskogo 3 (2008): 213-219.
• Pushkareva, N. L. ‘U istokov russkogo feminizma: skhodstva i otlichiya Rossii i Zapada.’ Ros. zhenshchiny i yevrop. kultura (2001): 79-84.
• Pushkareva, N.L. i Kazmina, O.E. ‘Brak v sovetskoy i postsovetskoy Rossii.’ V kn.: Semeynyye uzy. Modeli dlya sborki, pod red. S.A. Ushakina, 185-219. M.: Novoye literaturnoe obozreniye, 2004.
• Pushkareva, N. L. ‘Seksualnost v chastnoy zhizni russkoy zhenshchiny (X-XX vv.): vliyaniye pravoslavnogo i etakraticheskogo gendernykh poryadkov.’ Zhenshchina v rossiyskom obshchestve 2 (2008): 3-17.
• Pushkareva, N. L. ‘Gendernaya sistema Sovetskoy Rossii i sudby rossiyanok.’ Novoe literaturnoe obozreniye 117/5 (2012): 8-23.
• Pushkareva, N. L. i Pushkareva, I. M. ‘Dva veka zhenskogo dvizheniya v Rossii i yego sovremennoye sostoyaniye.’ Zhenshchina v rossiyskom obshchestve 2 (2021): 17-27.
• Rabzhaeva, M. ‘Istoriko-sotsialnyi analiz semeinoi politiki v Rossii XX veka.’ Sotsiologicheskie issledovaniya 6 (2004): 89-97.
• Rizvanova, M. ‘Sovyet Sonrası Orta Asya'da Kadın: İmaj ve Gerçeklik.’ Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2012.
• Saber, K. A. ‘Sravnitelnaya kharakteristika realizatsii prav zhenshchin v Rossiyskoy Federatsii i Irake: konstitutsionno-pravovoy analiz.’ Dissertatsiya, Yeletskiy gosudarstvennıy universitet im. İ.A. Bunina, Yelets, 2014.
• Salogub, YA.L. i Frolov, V.V. ‘Kodeks zakonov ob aktakh grazhdanskogo sostoyaniya, brachnom, semeynom i opekunskom prave 1918 g. kak etap bolshevistskogo eksperimenta v pravovom regulirovanii semeyno-brachnıkh otnosheniy. Istoriografiya. Istoçhniki.’ Vestnik Volzhskogo universiteta imeni V.N. Tatishcheva 4, tom 2 (2017): 5-17.
• Savchuk, A. A. ‘Byla li seksualnaya revolyutsiya v Rossii v 1920-e gg.? K postanovke problemy.’ Istoriya povsednevnosti 3/5 (2017): 22-39.
• Smith, S. Kadınlar ve Sosyalizm Kadınları Kurtuluşu Üzerine Denemeler. Çev. Etkin Bilen Eratalay. İstanbul: Yordam Kitap, 2012.
• Schrand, Thomas G. ‘Socialism in One Gender: Masculine Values in the Stalin Revolution.’ In Russian Masculinities in History and Culture, edited by Barbara Evans Clements, Rebecca Friedman, and Dan Healey, 194-209. Houndmills: Palgrave. 2002.
• Shabanova, A. N. ‘Ocherk zhenskogo dvizheniia v Rossii.’ Zhenshchina v rossiyskom obshestve 4 (2008): 3-26.
• Shineleva, L. T. ‘Zhenshchina i politika.’ V kn.: Obshchaya i prikladnaya politologiya, pod obsh. Red. V.I. Zhukova i B.I. Krasnova, 571-588. M.: MGSU, 1997.
• Shelenkova, A. I. ‘Istoriya razvitiya gendernogo ravnopraviya v Rossii.’ Elektronnıy nauchnıy zhurnal ‘Nauka. Obshchestvo. Gosudarstvo’ 9/3 (2021): 37-45.
• Takács, J. ‘Disciplining gender and (homo)sexuality in state-socialist Hungary in the 1970s.’ European Review of History 22/1 (2015): 161-175.
• Tartakovskaya, I.N. Gendernaya sotsiologiya. M.: Variant; Nevskiy Prostor, 2005.
• ‘Ukaz Prezidiuma VS SSSR ot 08.07.1944 ‘Ob uvelichenii gosudarstvennoy pomoshchi beremennym zhenshchinam, mnogodetnym i odinokim materyam, usilenii okhrany materinstva i detstva, ob ustanovlenii pochetnogo zvaniya ‘Matgeroinya’ i uchrezhdenii ordena ‘Materinskaya slava’ i medali ‘Medal materinstva’.’ Vedomosti VS SSSR, 37 (1944).
• Voronina, O.A. ‘Zhenshchina i sotsializm: opyt feministskogo analiza.’ V kn.: Feminizm: Vostok. Zapad. Rossiya, pod red. M.T. Stepaniants, 205-225. M.: Nauka, 1993.
• Voronina, O.A. Feminizm i gendernoe ravenstvo. Moskva: Editorial URSS, 2004.
• Voroshilova, S. V. ‘Razvitie konstitutsionnoy idei ravenstva polov v Rossii XX veka.’ Vestnik Saratovskoy gosudarstvennoy yuridicheskoy akademii 2/109 (2016): 26-31.
• Yaman, A. Sovyetler Birliğinden Rusya Federasyonuna - Sovyet Sosyalizminin Anayasaları (1918 - 1924 -1936 - 1977 - 1993). İstanbul: Doğu Kütüphanesi, 2018.
• Zavadskaya, L. Gendernaya ekspertiza rossiyskogo zakonodatelstva. Moskva: BEK, 2001.
• Zdravomyslova, Ye.A. i Temkina, A.A. ‘Gosudarstvennoe konstruirovaniye gendera v sovetskom obshchestve.’ Zhurnal issledovaniy sotsialnoy politiki tom 1, 3/4 (2003): 299-321.
• Zdravomyslova, E. and Temkina A. ‘Gendered Citizenship in Soviet and Post-Soviet Societies.’ In Nation and Gender in Contemporary Europe, edited by V. Tolz and S. Booth, 96-113, Manchester: Manchester University Press, 2005.
• Zdravomyslova, Ye.A. i Temkina, A.A. Rossiyskiy gendernyy poryadok: sotsiologicheskiy podkhod. SPb: Izdatelstvo evropeyskogo universiteta v Sankt-Peterburge, 2007.
• Zdravomyslova, Ye. A. i Temkina, A.A. 12 lektsiy po gendernoy sotsiologii. SPb: Izdatelstvo evropeyskogo universiteta v Sankt-Peterburge, 2015.