МЕЖЪЯЗЫКОВЫЕ ПАРАЛЛЕЛИ НА УРОВНЕ ВНЕШНЕЙ И ВНУТРЕННЕЙ ФОРМЫ СЛОВА В МЕТОДОЛОГИИ ПРЕПОДАВАНИЯ РКИ

Yıl 2023, Sayı: 9, 179 - 194, 30.06.2023

Arif Yıldırım , Olga Fjodorova Dalkılıç

https://doi.org/10.48068/rusad.1311296

Öz

Основой методологии преподавания русского языка как иностранного является его сопоставительное лингводидактическое представление. С одной стороны, с точки зрения диахронии, структура, семантика и стилистика современного русского языка сформировалась во многом благодаря контрасту элементов книжного старославянского и народного древнерусского языков. С другой, синхронической, точки зрения русско-турецкой лингводидактики, лексический уровень современного русского языка немыслим без тюркизмов. Учитывая также тот факт, что современные тюркология и алтаистика имеют богатый пласт русскоязычных исследований, общая лингвистика на русском языке и славистика, в свою очередь, пользуется обширным исследовательским материалом в области алтайской и урало-алтайской гипотезы. К тому же, исследования в области урало-алтайской гипотезы, материалы архаичных балтийских и финно-угорских языков, значимых в формировании общеславянского и состоянии современного русского языков, также является одной из областей исследования, которую развили учёные, внёсшие свой вклад в развитие общей лингвистики. То есть, развитие славяноведения уже несколько веков идёт не только в рамках индоевропеистики, но и бок о бок с компаративистическими исследованиями в области алтаистики, финно-угристики, синаистики, кавказоведения, ностратики и др. Естественный процесс развития славянских языков, в частности, русского идёт во взаимодействии с иноязычными элементами, обеспеченными контактами различного характера: гео-политическими, территориально-культурными, научно-технологическими, торгово-экономическими и т.д. Следовательно, процесс преподавания РКИ немыслим без вкраплений сравнительно-типологического характера: преподавание русского языка в Турции – это не только контрастивные схемы современного русского и турецкого, но и элементов обоих языков в их сравнительно-исторической, лингвокультурологической, психолингвистической перспективе.
Целью данной статьи является анализ сопоставительной лексико-семантической учебной работы на уроках по русскому как иностранному в турецкоязычной аудитории с точки зрения выявления параллелей во внешней и внутренней форме русских слов по сравнению, в частности, в турецкими лексемами или словами других языков, привлечение которых необходимо для установления этимологии и, тем самым, сопоставления внутренней формы слова. В свою очередь, понятие внутренней формы слова (по А.А. Потебне) включает в себя и лингвокультурологические психолингвистические, научно-методические принципы, что в целом позволяет затронуть и активизировать ассоциативный, когнитивный и научно-методологический уровень учащегося и, таким образом, рассматривать практические единицы языка в контексте их перцептивного и когнитивного сопоставления на базе родного языка и в рамках научно-методологических подходов и языковых категорий.
Результаты данного исследования подчёркивают методологическую связь между субъективным и ассоциативным восприятием внешней формы русскоязычной лексемы, сопоставлением её внутренней формы на когнитивном и лингвокультурологическом уровне с внутренней формой иноязычных лексем и научно-методологически обоснованным сопоставлением их этимологических особенностей в ходе лексикографической работы.

Anahtar Kelimeler

Русский язык, тюркология и алтаистика, методология преподавания РКИ, внешняя и внутренняя форма слова, сопоставительная типология, семантика

INTER-LINGUISTIC PARALLELS AT THE LEVEL OF THE EXTERNAL AND INTERNAL FORM OF THE WORD IN THE METHODOLOGY OF TEACHING RUSSIAN AS FOREIGN LANGUAGE

Öz

The basis of the methodology of teaching Russian as a foreign language is its comparative linguodidactic representation. On the one hand, the structure, semantics and stylistics of the modern Russian language have been formed largely due to the contrast between the elements of bookish Old Slavonic and folk Old Russian. On the other hand, from the point of view of Russian-Turkic linguistics, the lexical level of the Russian language is unthinkable without Turkisms. Considering also the fact that modern Turkology and Altaic studies have a rich reservoir of Russian-language studies, general linguistics in Russian and Slavic studies, in its turn, have an extensive research material in the field of Altaic and Uralic-Altaic hypothesis. Besides, the research in the field of Uralo-Altaic hypothesis, the material of archaic Baltic and Finno-Ugric languages, significant in formation of Pan-Slavic and state of modern Russian language, is also one of the fields of research developed by scientists contributing to the development of general linguistics. In other words, the development of Slavic studies has been going on for several centuries, not only within the framework of Indo-European Studies, but also side by side with comparativistic studies in the field of Altaic Studies, Finno-Ugrian Studies, Sinitic Studies, Caucasian Studies, Nostratics, etc. The natural process of development of Slavic languages, Russian in particular, goes on in interaction with foreign language elements, secured by contacts of various kinds: geo-political, territorial-cultural, scientific-technological, trade-economic, etc.
Consequently, the process of teaching RFL is inconceivable without embedding a comparative-typological character: teaching Russian in Turkey is not only about contrasting schemes of modern Russian and Turkish, but also elements of both languages in their comparative-historical, linguocultural, psycholinguistic perspective.
The aim of this article is to analyze the comparative lexical-semantic learning in lessons on Russian as a foreign language in a Turkish-speaking audience in terms of identifying parallels in the external and internal form of Russian words compared, in particular, to Turkish lexemes or words from other languages, whose involvement is necessary to establish the etymology and, thus, to compare the internal form of a word. In turn, the concept of the inner form of a word (according to A.A. Potebna) also includes linguocultural psycholinguistic, scientific and methodological principles, which in general allows to touch and activate associative, cognitive and scientific-methodological level of the student and thus consider practical language units in the context of their perceptual and cognitive comparison based on the native language and within the framework of scientific-methodological approaches and language categories.
The results of this study emphasize the methodological connection between the subjective and associative perception of the external form of the Russian-speaking lexeme, the comparison of its internal form on the cognitive and linguocultural level with the internal form of foreign lexemes and scientifically and methodologically sound comparison of their etymological features in the lexicographical work.

Anahtar Kelimeler

Russian language, Turkology and Altaistics, Russian as a foreign language, teaching methodology, external and internal word forms, comparative typology, semantics

YABANCI DİL OLARAK RUSÇANIN ÖĞRETİM METODOLOJİSİNDE KELİMENİN DIŞ VE İÇ YAPILARI DÜZEYİNDE DİLLER ARASI KARŞILAŞTIRMALAR

Öz

Rusçayı yabancı dil olarak öğretim metodolojisinin temeli, onun karşılaştırmalı linguodidaktik temsiline dayanır. Bir yandan Çağdaş Rus dilinin yapısı, semantiği ve stilistiği evrim açısından ele alınan süre içinde birbirini izleyen, diyakronik açıdan büyük ölçüde edebi alanda Eski Slavca ile halk ve konuşma dili olarak eski Rusçanın bileşenleri arasındaki zıtlık sayesinde oluştuğunu söylemek mümkündür. Diğer yandan ise aynı zamanda oluşan olaylar, yani senkronik olarak Rus-Türk dil bilimi açısından bakıldığında, Rus dili söz varlığı Türkizmler olmadan düşünülemeyeceğini söyleyebiliriz. Çağdaş Türkoloji ve Altay çalışmalarının zengin Rus dili çalışmalarına sahip olduğu gerçeği de göz önünde bulundurulduğunda, Rusça çalışmalardaki genel dilbilim ve Slav çalışmaları , Altay ve Ural-Altay alanında geniş bir araştırma malzemesine sahiptir. Bunun yanı sıra, Slav ve çağdaş Rus dillerinin oluşumunda önemli bir yere sahip olan Ural-Altay çalışmaları alanında arkaik Baltık ve Fin-Ugor dilleri çalışmaları da genel dilbilimin gelişimine katkıda bulunan bilim insanları tarafından geliştirilen araştırma alanlarından biridir. Başka bir deyişle, Slav çalışmalarının gelişimi sadece Hint-Avrupa dilleri çalışmaları çerçevesinde değil, aynı zamanda Altay Çalışmaları, Fin-Ugor Çalışmaları, Sinik Çalışmaları, Kafkas Çalışmaları, Nostratikler vb. alanlardaki karşılaştırmalı çalışmalarla iç içe birkaç yüzyıldır devam etmektedir. Slav dillerinin, özellikle de Rusçanın doğal gelişim süreci, jeo-politik, bölgesel-kültürel, bilimsel-teknolojik, ticari-ekonomik vb. çeşitli temaslarla güvence altına alınan yabancı dil unsurlarıyla etkileşim içinde devam etmektedir.
Sonuç olarak, yabancı dil olarak Rusça öğretimi süreci karşılaştırmalı-tipolojik yaklaşım olmadan düşünülemez: Türkiye'de Rusça öğretimi, sadece çağdaş Rusça ve Türkçenin karşıtlıkları ile değil, aynı zamanda karşılaştırmalı-tarihsel, kültürdilbilimsel, psikolinguistik perspektifte her iki dilin unsurlarıyla da ilgilidir.
Bu makalenin amacı, Türkçe konuşan bir kitlenin yabancı dil olarak Rusça derslerindeki karşılaştırmalı sözcüksel-anlamsal öğrenimini, Rusça sözcüklerin dış ve iç yapıları düzeyindeki paralelliği, özellikle de etimolojisini belirlemek ve böylece bir sözcüğün iç biçimini karşılaştırmak için gerekli olan Türkçe sözcükler veya diğer dillerden sözcüklerle karşılaştırarak analiz etmektir. Buna karşılık, bir kelimenin iç yapısı kavramı (A.A. Potebna'ya göre), genel olarak öğrencinin çağrışımsal, bilişsel ve bilimsel-yöntemsel düzeyine dokunmaya, harekete geçirmeye ve böylece pratik dil birimlerini, yapılarını ana dile dayalı algısal ve bilişsel karşılaştırma bağlamında ve bilimsel-yöntemsel yaklaşımlar ve dil kategorileri içinde değerlendirmeye olanak tanıyan kültürdilbilim, psikolinguistik, bilimsel-yöntemsel gibi ilkeleri içerir.
Bu çalışmanın sonuçları, Rusça sözcük birimin dış yapısının öznel ve çağrışımsal algısı, bilişsel ve dilbilimsel düzeyde iç yapısının yabancı sözcük birimlerin iç yapısıyla karşılaştırılması ve sözlükbilimsel çalışmada etimolojik özelliklerinin bilimsel ve yöntemsel olarak karşılaştırılması arasındaki metodolojik bağlantıyı vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Rus dili, Türkoloji ve Altayistik, yabancı dil olarak Rusça öğretim metodolojisi, kelimenin dış ve iç yapısı, karşılaştırmalı tipoloji, semantik

Kaynakça

• Akimova, İ. İ. “O sootnoşenii metodiki i lingvodidaktiki i neobhodimosti natsionalno-orientirovannıh grammatiçeskih opisaniy russkogo yazıka kak inostrannogo.” Mezhdunarodnıy nauchno-issledovatelskiy jurnal 7/73 (2018): 135-138.
• Burlak, S. A. & Starostin, S. A. Sravnitelno-istoriçeskoye yazıkoznaniye. Moskva: Akademiya, 2005.
• Çernyavskaya, T. N., K. S. Miloslavskaya, Ye. G. Rostova, O. E. Frolova, V. I. Borisenko, Yu. A. V’yunov,
• V. P. Çudnov. “Rossiya. Stranovedçeskiy slovar’.” Erişim 01.06.2023. http://cult-lib.ru/doc/dictionary/acquaintance-with-russia/index.htm
• Dıbo, A. V. Etimologiçeskiy slovar’ tyurkskih yazıkov. Tom 9 (dopolnitelnıy). Etimologicheskiy slovar’ bazisnoy leksiki tyurkskih yazıkov. Astana: TOO «Prosper Print», 2013.
• Fasmer, Maks. Etimologiçeskiy slovar’ russkogo yazıka. Tom 2. Per. s nem. i dop. çl.-korr. AN SSSR O.N. Trubaçeva. Izdaniye 2. Moskva: Progress, 1986.
• Filin, F. P. Slovar’ russkih narodnıh govorov. Leningrad: Nauka, 1977.
• Harper, Douglas. “Online Etymology Dictionary.” Erişim 01.06.2023. https://www.etymonline.com/ İlliç-Svitıç, V. M. Opıt sravneniya nostratiçeskih yazıkov (semitohamitskiy, kartvelskiy, indoyevropeykiy, uralskiy, dravidiyskiy, altayskiy). Vvedeniye. Sravnitelniy Slovar’. Moskva: Nauka, 1971.
• İlliç-Svitıç, V. M. Opıt sravneniya nostratiçeskih yazıkov (semitohamitskiy, kartvelskiy, indoyevropeykiy, uralskiy, dravidiyskiy, altayskiy). Sravnitelniy Slovar’. Moskva: Nauka, 1976.
• Kazanskiy, M. M. “Skandinavskaya mehovaya torgovlya i “Vostoçnyy put” v epohu pereseleniya narodov.” Stratum Plus. Arheologiya i kul’turnaya antropologiya 4 (2010): 17-127.
• Kozan, Olena. Kültürdilbilim: Temel Kavramlar ve Sorunlar. Ankara: Gazi Kitabevi, 2014.
• Maslova, V. A. Lingvokulturologiya. Uçebnoye posobiye dlya studentov vısşih uçebnıh zavedeniy. Moskva: Akademiya, 2001.
• Metsmägi, Iris, Meeli Sedrik & Sven-Erik Soosaar. “Eesti Etümoloogia Sõnaraamat.” Eesti Keele Instituut. Erişim 01.06.2023. https://www.eki.ee/dict/ety/
• Napol’skih, V. V. “Balto-slavjanskij jazykovoj komponent v Nijnem Prikam’ye v seredine pervogo tysjaçeletija naşej eri.” Slavjanovedenie 2 (2006): 13-19.
• Novikov, L. A. İzbrannoye. Moskva: Izd-vo RUDN, 2000.
• Ojegov, S. İ. Slovar’ russkogo yazıka. 22-e izd., ster. Pod red. N.Yu. Şvedovoy. Moskva: Russkiy yazık, 1990. Potebnya, A. A. Slovo i mif. Moskva: Pravda, 1989.
• Rédei, Károly. Uralisches Etymologisches Wörterbuch. Band 1. Uralische und finnisch-ugrische Schicht. Budapest: Akadémiai Kiadó, 1988.
• Rostova, Ye. G. “Lingvostranovedcheskij slovar’ Rossija.” Gosudarstvennıy institut russkogo yazyka im A.S. Puşkina. Erişim 01.06.2023. https://ls.pushkininstitute.ru/lsslovar/
• Sossyur, F. De. Kurs obşey lingvistiki. Red. Ş. Balli i A. Seşe. Per. s frants. A. Suhotina. Pod obşç. red. M.E. Rut. Yekaterinburg: Izd-vo Uralskogo universiteta, 1999.
• Starostin, S. A., A. V. Dybo & O. A. Mudrak. An Etymological Dictionary of Altaic Languages. Leiden, Boston: Brill, 2003.
• Starostin, S. A. “O moskovskoy şkole komparativistiki.” Moskovskiy lingvistiçeskiy jurnal 1 (1995): 10-13.
• Starostin, S. A. “Sravnitelno-istoriçeskoye yazıkoznaniye i leksikostatistika.” Lingvistiçeskaya rekonstruktsiya i drevneyşaya istoriya Vostoka Materialy k diskussiyam mezjdunarodnoy konferentsii. Chast’ 1 (1989): 3-39.
• Svodeş, Morris. “Leksikostatistiçeskoye datirovaniye doistoriçeskih etniçeskih kontaktov (Na materiale plemyon eskimosov i severoamerikanskih indeytsev).” Novoye v lingvistike Vıpusk 1 (1960): 23-52.
• Şçerba, L. V. Prepodavaniye inostrannıh yazıkov v sredney şkole. Obsçiye voprosı metodiki. Moskva: Vısşaya şkola, 1974.
• Şipova, Ye. N. Slovar’ tyurkizmov v russkom yazıke. Alma-Ata: Nauka, 1976.
• Trubachev, O. N. Еtnogenez i kul’tura drevneyşih slavyan. Lingvisticheskiye issledovaniya. Moskva: Nauka, 1991.
• Trubaçev, O. N. Etimologiçeskiy slovar’ slavyanskih yazıkov. Praslavyanskiy leksiçeskiy fond. Выпуск 9 Moskova: Nauka, 1983.
• Trubaçev, O. N. Etimologiçeskiy slovar’ slavyanskih yazıkov. Praslavyanskiy leksiçeskiy fond. Выпуск 1 Moskova: Nauka, 1974.
• Türk Dil Kurumu. Türkçe Sözlük. 9. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1998.
• Vıgotskiy, L. S. Mışleniye I reç. Moskva, Leningrad: Gosudarstvennoye sotsialno-ekonomiçeskoye izdatelstvo, 1934.
• Zaliznyak, A. A. Iz zametok o lyubitelskoy lingvistike. Moskva: Russkiy Mir, 2010.