Kurtubî Tefsiri’nde Meânî İlmi Uygulamaları

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 1, 7 - 27, 30.06.2022

İsmail Erken

Öz

Bu çalışma, tam adı Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh el-Kurtubî’nin (ö. 671/1273) “el-Câmi‘ li Ahkâmi’l-Kur’ân ve’l-Mübeyyinü limâ Tazammenehû mine’s-Sünneti ve Âyi’l-Furkân” tefsirinin meânî ilmi açısından incelenmesini ve değerlendirilmesini içerir. Kurtubî, tefsirinde ayetleri açıklarken sözlükbilim, dilbilim ve söz sanatlarına dair açıklamalar yapar. Bu sebeple tefsirin dil yönü güçlüdür. Arapça’da belâgat olarak isimlendirilen retorik yani söz sanatlarının amacı bir lafzı mana açısından en uygun ve en etkili duruma getirmektir. Bu bakımdan en i‘câzî olan Kur’ân-ı Kerim’dir. Meânî ilmi bilindiği üzere Arap dilinin ifade hallerini/çeşitlerini ele alır ve belagatın beyan ve bedî‘ ilimleri ile birlikte üç bölümünden biridir. Müfessir mukaddimesinde belirttiği üzere bu ilmi bilmeden ayetlerin anlamının kavranmasının zorluğundan bahseder. Bu sebeple tefsirinde isnâd, fasl ve vasl, te’kid, îcâz, kasr, inşa/haber ve takdim/te’hir gibi meânî ilminin konularını ayetleri anlamı bağlamında ele alır. Çalışmada müfessirin ele aldığı bu konular örnekleri ile birlikte değerlendirilir.

Anahtar Kelimeler

Kurtubî, Meânî, Tefsir, Belagat

Kaynakça

• Abdurrahman Hasan Habanneke el-Meydani, el-Belâgatü’l-Arabiyye, Daru’l-Kalem, Şam, 1996.
• Ahmed Matlûb, Mu‘cemu’l-Mustalahâti’l-Belâgıyye ve Tetavvuruhâ, Matba‘atu’l-mecme‘ı’l-‘ilmi’l-‘Irâkî, Bağdat 1983.
• Ali el-Cârimî ve Mustafa Emin, el-Belâgatü’l-Vadıha, Daru’l-Maarif, byy., yt.
• Cerîr b. Atıyye b. el-Hatafâ et-Temîmî, Divan, Dar Beyrut, 1986, Beyrut.
• Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr el-Kurtubî, el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur'ân ve’l-Mübeyyinü limâ Tazammenehû mine’s-Sünneti ve Ȃyi’l-Furkȃn, Thk: Abdullah b. Abdi’l-Muhsin et-Türkî, Müessesetü’r-Risale, Beyrut, 2006.
• Ebû Amr İshâk b. Mirâr eş-Şeybânî (nisbet), Şerhu’l-Muallakâti’t-Tisa‘, Müessesetü’l-A‘lamî, Beyrut, 2001.
• Ebû Bişr Osmân b. Kanber el-Hârisî Sîbeveyhi, el-Kitâb, Thk: Abdüsselam Muhammed Harun, Mektebetü’l-Hâncî, Kahire, 1988.
• Ebû Ca‘fer en-Nehhâs Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl b. Yunus el-Murâdî, İ‘râbü’l-Kur‘ân, Thk: Abdü’l-Mun‘im Halîl İbrahim, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, Beyrut.
• Ebû Muhammed Abdülhak b. Gālib b. Abdirrahmân b. Gālib el-Muhâribî el-Gırnâtî el-Endelüsî, el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz, Thk: Abdusselam Abdüşşâfi Muhammed, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, Beyrut, H. 1422.
• Ebû Saîd Abdülmelik b. Kureyb el-Asmaî el-Bâhilî, el-Asma‘iyyât, Thk: Abdusselam Muhammed Harun, Dâru’l-Maarif, Beyrut, bty.
• Ebu Yakub Yusuf İbni Ebi Bekr Muhammed b. Ali es-Sekkâkî, Miftahu’l-Ulûm, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, Beyrut, 1987.
• Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh el-Absî el-Ferrâ, Me‘âni’l-Kur’ân, Dâru’l-Mısriyye, byy., bty.
• Ahmed el-Haşimî, Cevahiru’l-Belağa, el-mektebetü’l-Asriye, Beyrut, 1999.
• el-Hatib el-Kazvînî, el-İzah fi Ulumi’l-Belaga, Daru’l-Mektebeti’l-İlmiye, Beyrut, 2003.
• el-Maverdî Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî, en-Nüket ve’l-Uyûn, Thk: İbnu Abdi’l-Maksûd b. Abdi’r-Rahîm, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, Beyrut, bty. Nasrullah Hacimüftüoğlu, "Abdülkāhir el-Cürcânî", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/abdulkahir-el-curcani (14.10.2020).
• Hansâ Ümmü Amr Tümâdır bint Amr b. el-Hâris b. eş-Şerîd, Divan, Thk: Hamdu Tammâs, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut, 2004.
• İsmail Durmuş, “İstisna”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 2001.
• Mehmet Akif Özdoğan, Arap Dilinde Muhatabı İkna Etme Açısından Haberi Cümlede Tekid Edatlarının Rolü, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2011.
• Mehmet Özdemir, Endülüs Müslümanları (Kültür ve Medeniyet), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2017.
• Mehmet Özdemir, Endülüs Müslümanları (Siyasi Tarihi), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2017.
• Ramazan Ege, Telvînu’l-Hitab ve İbn Kemal (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), DEÜ. SBE., İzmir, 1995; Ahmed Matlub.
• Seyyid eş-Şerif el-Cürcânî, el-Hâşiyetü ale’l-Mutavvel, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, Tahkik: Reşid A’radî, Beyrut, 2007.
• Süleyman Tülücü, "Ma‘Mer b. Müsennâ", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/mamer-b-musenna (14.10.2020).
• Tayyar Altikulaç, "Mehdevî", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/mehdevi (14.10.2020).
• Yusuf es-Sıydevî, el-Kefâf Yuîru Savğa Kavâidi’l-Lugati’l-Arabiye, Dâru’l-Fikr, Şam, 1999.
• Yusuf Şevki Yavuz, "Sarfe", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/sarfe (08.10.2020).