Sebîlürreşâd (Sırât-ı Müstakîm) Dergisinde Yayınlanan Yazılarda Hutbe ve Vaazlara Yönelik Tespitler

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 1, 29 - 46, 30.06.2022

Abdullah Duman

Öz

Öz
Bu araştırmanın amacı, hutbe ve vaazların günümüze uzanan boyutu ile Sebîlürreşâd (Sırât-ı Müstakîm) ekseninde değerlendirilerek yaygın din eğitiminde daha etkin hale getirilmesine katkı sağlamaktır. İslam’ın ilk dönemlerinden itibaren cami içi eğitim vasıtası olan, halkı din konusunda aydınlatan hutbe ve vaazlar, sunum ve fonksiyonerlik bakımından II. Meşrutiyet döneminde belli başlı dergilerce ele alınmıştır. Bu dergilerden Sebîlürreşâd tarihe yakından tanıklık etmiş, aktüalitesi ve ilmi değeri yüksek bir dergidir. Bu çalışma ile dergide hutbe ve vaazlar konularındaki yazılar incelenmiştir. Derginin tüm sayılarının taranması ile yazarlarının söylem ve düşüncelerine göre bir seçim yapılmıştır. Çalışma, Sebîlürreşâd’ın 1908 ile 1925 yılları arasını kapsamaktadır. Sebîlürreşâd’da hutbe ve vaazların daha etkin ve yerinde ifa edilebilmesi için yapılan tespit ve tenkitler, konu seçiminden dil ve üsluba kadar birkaç boyuta sahiptir. Donmuş bir yapıdan daha esnek ve günceli merkeze alan bir anlayışı benimseyen dergi yazarlarının fikirleri genel olarak aynı doğrultudadır. Günümüz açısından bakıldığında benzer sorunların hala yaşandığı görülmektedir. Bu anlamda dergide sunulan öneriler yol gösterici özellik taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Sebîlürreşâd Dergisi, Hutbe, Vaaz, Vaiz

Kaynakça

• Ahmed Cavid, “Hutbelere Dair”. Sebîlürreşâd 3/64 (12 Teşrîn-i Sânî 1325), 184-185.
• Ahmed Câvid, “Hutbelere Dair”. Sebîlürreşâd 3/71 (31 Kânûn-ı Evvel 1325), 297.
• Aksekili Ahmed Hamdi, “Medresetü'l-İrşâd”. Sebîlürreşâd 21/538-539 (21 Haziran 1339), 142-144.
• Aksekili Ahmed Hamdi, “Şeriatı Menfaat ve Keyiflerine Alet Eden Vaizler”, Sırât-ı Müstakîm 7/182 (16 Şubat 1327), 408-409.
• Ali Şeyhü’l-Arap, “Hutbeler Nasıl Olmalı?: Hutbe-I”. Sırât-ı Müstakîm 3/61 (22 Teşrîn-i Evvel 1325), 134-135.
• Âlim Can el-İdrîsî, “Hutbelere Dair”. Sırât-ı Müstakîm 5/120 (9 Kanûn-ı Evvel 1326), 263-264.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III. Ankara: Divan Yay., 2006.
• Atmaca, Veli. “Tıb ve Tıbb-ı Nebevî Hakkında Muâsır Çalışmalar (Bibliyoğrafya Denemesi)”. Fırat Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (2011), 45-70.
• Arıcı, Handan Yalvaç. Kur’an’ın Dilinden Mutluluğun Alfabesi. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Babanzade Ahmed Naim, “Vâizler: Vâiz nedir?”, Sırât-ı Müstakîm 1/2 (21 Ağustos 1324), 22-23.
• Baktır, Mustafa. “Hutbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/425-428. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Balcızade Edremitli Tahir, “Taşralarda Hutbe ve Hatipler”. Sırât-ı Müstakîm 3/73 (14 Kânûn-ı Sânî 1325), 331.
• Balıkesirli Siretî, “Ramazân Vaazları”. Sebîlürreşâd 1-8/21-203 (12 Temmuz 1328), 403-404.
• Balıkesirli Sireti, “Ulemâ-yı Muhterememize Bir İhtar-ı Naçizane”. Sırât-ı Müstakîm, 4/94 (10 Haziran 1326), 281.
• Başkurt, İrfan. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kürsü Şeyhliği”. İslâm Araştırmaları Dergisi 27 (2012), 117-145.
• Bereketzade Safvet, “Hutbelere Dair”. Sırât-ı Müstakîm 2/27 (12 Şubat 1324), 9-10.
• Bulut, Fatma. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Tehlikeli Bir Miras: Frengi”. Tarih Okulu Dergisi 3 (İlkbahar 2009), 109-123.
• Çağrıcı, Mustafa. “Nasihat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/408-409. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Çelik, Abbas. Din Eğitimimize Tarihsel Yaklaşım. Erzurum: EKEV Kültür Eğitim Vakfı Yay., 2001.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi, 2003.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Din Hizmetleri Genel Müdürlüğü”. Erişim 30 Nisan 2022. https:/ /dinhizmetleri.diyanet.gov.tr/Documents/Vaizli%C4%9Fin%20Tarih%C3%A7esi.pdf
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Din Hizmetleri Genel Müdürlüğü”. Erişim 21 Nisan 2022. https:/ /dinhizmetleri.diyanet.gov.tr/detay/76 /hutbenin-tarih%C3%A7esi
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Din Hizmetleri Genel Müdürlüğü”. Erişim 28 Nisan 2022. https://dinhizmetleri.diyanet.gov.tr/kategoriler/ yayinlarimiz/hutbeler
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Dini Yayınlar Genel Müdürlüğü”. Erişim 29 Nisan 2022. https:// dergi.diyanet.gov.tr/makaledetay.php?ID=21589 DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Dini Yayınlar Genel Müdürlüğü”. Erişim 27 Nisan 2022. https ://dergi.diyanet.gov.tr/makaledetay.php?ID=17956
• Doğan, Recai. “Yaygın Din Eğitim Açısından İkinci Meşrutiyet Dönemine Kadar Vaaz ve Vâizliğin Gelişimine Tarihi Bir Bakış”. Dini Araştırmalar Dergisi 1/3 (Ocak-Nisan 1999), 257-272.
• Düzdağ, M. Ertuğrul. “Bir Devri Temsil Eden Dergi Yakın Tarihimizin Canlı Şahidi: Sırât-ı Müstakîm-Sebîlürreşâd”, Meşrutiyet’ten Cumhuriyete Yakın Tarihimizin Belgeseli 1908-1925, Sırât-ı Müstakîm Mecmûası 1 (2013).
• Efe, Adem. “Sebîlürreşâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/251-253. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Filibe’de Câmi’-i Kebîr Hatîbi Hâfız Sânî, “Hutbelere Dair”. Sırât-ı Müstakîm 1/14 (13 Teşrîn-i Sânî 1324), 217-218.
• Göktaş, Işıl. “Ahmet Hamdi Akseki ve Türkçe Hutbeler”, Ahmet Hamdi Akseki Sempozyumu (08-09 Kasım 2013). 319-338. Ankara: DİB Yay., 2. Basım, 2017.
• Görgülü, Hasan Ali. “Hazreti Peygamber’in Hutbede İzlediği Metod ve Günümüzde Hutbe Uygulamaları”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 3 (1996), 171-235.
• Hamdullah Supdi, “Maârife Bir İstikamet-i Salime Vermek Zamanı Gelmiştir: Hamdullah Suphi Beyefendi'nin Maârife Müteallik Mesâil-i Muhtelife Hakkındaki Nokta-i Nazarları I”. Sebîlürreşâd 19/477 (23 Nisan 1337), 90-92.
• İbrahim Besim, “İntibah-ı İslam - İttihad-ı Müslimin: Camilerde Hutbe ve Mevaiz-i Diniyye Encümenleri: Sırat-ı Müstakim Ceride-i Muteberesi İdare-i Aliyyesine”. Sırât-ı Müstakîm 5/110 (29 Eylül 1326), 94-97.
• Karaman, Fikret. “Tevekkül İnancı Üzerine Bir İnceleme”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1996), 67-92.
• Kayadibi, Fahri. “Yetişkin Din Eğitimi (Sorunlar - Çözüm Önerileri)”. Bülent EcevitÜniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (2014), 41-60.
• Kazanlı Halim Sabit, “Hutbelere Dair: Kablelbise Hutbe”. Sırât-ı Müstakîm 1/6 (18 Eylül 1324), 88-89. Kazanlı Halim Sabit, “Hutbelere Dâir: Şetta”. Sırât-ı Müstakîm, 1/13 (6 Teşrîn-i Sânî 1324), 199-201.
• Kılıç, Ayşe İnal. Vaizelerin Mesleki Faaliyetleri, Yeterlikleri ve Sorunları. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Kılıç, Murat. “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Devlet İle Vatandaş Arasında Bir İletişim Aracı Olarak Hutbeler”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 37/35 (2017), 137-166.
• Kocaman, Kasım. “Geçmişten Günümüze Dinî İletişim/Hitabet Türü Olarak Hutbede Konu”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 12/63 (Nisan 2019), 1258-1271.
• Mehmed el-Celveti, “Hutbelere Dair”. Sırât-ı Müstakîm 3/69 (17 Kânûn-ı Evvel 1325), 263-264.
• Mehmed Remzi, “Hutbelere Dair”. Sırât-ı Müstakîm 3/74 (21 Kânûn-ı Sânî 1325), 345-356.
• Mehmed Şemseddin, “Vâizler Meselesi”. Sebîlürreşâd 10/256 (25 Temmuz 1329), 352-353.
• Muhammed Reşid Rıza (Emeği Geçen: Abdüllatif Nevzad), “ed-Da’vetü ve'l-İrşâd’da Usûl-i Tedrîs (mâba'd): Bid'a ve Hurâfât, Tekâlid ve Âdât”. Sırât-ı Müstakîm 7/178 (19 Kânûn-ı Sânî 1327), 353.
• Öcal, Mustafa. “Geçmişten Günümüze Vâizlik, Vâizler ve Vaazlar Hakkında Bazı Tespit ve Teklifler”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 23/2 (2014), 125-162.
• Ömer Nasuhi Bilmen, “Vaaz ve Vâizler”. Sebîlürreşâd 23/589 (21 Şubat 1340), 265-267.
• Sebîlürreşâd, “Nasrullah Kürsüsünde”, Sebîlürreşâd 18/464, (25 Teşrin-i Sani 1336), 249-259.
• Sireti, “Vaazlar, Vâizler”. Sebîlürreşâd 19/481 (21 Mayıs 1337), 133-134.
• Tosun, Cemal. “İlahiyat Fakültelerinde Vaizlik Eğitimi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36/1 (1997), 179-221.
• Tosun, Cemal. Din Eğitimine Giriş. Ankara: Pegem Akademi, 2012.
• Turgut, Bahattin. “Etkin Bir İletişim Aracı Olarak Vaaz”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (2015), 67-85.
• Türk Dili ve Edebiyatı. “Söylev” (Erişim 22 Nisan 2022). https://www.turkedebiyati.org/yazi _turleri/nutuk.html
• Uludağ, Süleyman. “Dürretü’n-Nâsihîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/32-33. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Gündüz, Mustafa. II. Meşrutiyetin Klasik Paradigmaları: İçtihad, Sebilü’r-Reşad ve Türk Yurdu’nda Toplumsal Tezler. Ankara: Lotus Yay., 2007.
• Ürün, Nurettin. Erken Cumhuriyet Döneminde Dinin Merkezileşmesine Bir Örnek: Cuma Hutbeleri. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Üsküp Belediye Re’is-i Sâbıkı Mehmed Ferîd, “Hutbeler”. Sırât-ı Müstakîm 2/30 (5 Mart 1325), 58-59.
• Vahapoğlu, M. Hidayet. Osmanlı’dan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okullar. İstanbul: MEB Yay., 1997.
• Yavuzer, Hasan. Çağdaş Din Hizmeti ve Diyanet İşleri Başkanlığı -Dini Otorite ve Teşkilatların Sosyolojik Analizi-. Kayseri: Laçin Yay., 2006.
• Yazıcı, Nesimi. “Karesi Gazetesi Penceresinden Balıkesir'de Dini Hayat Üzerine Bazı Gözlemler (1916-1917)”. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 37/1 (1997), 105-129.
• Yılmaz, Hüseyin. Din Eğitimi El Kitabı. Ankara: Grafiker Yay., 2017.
• Yaşaroğlu, M. Kâmil. “Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Hutbe Hizmetlerine Genel Bir Bakış”. Yakın Doğu Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (Bahar 2016), 93-107.
• Yılmaz, Orhan. “İbn Kayyim’in Tıbb-ı Nebevi İle İlgili Görüşlerinin Değerlendirilmesi”. Amasya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 2 (2014), 5-18.
• Yüksel, Zeynep. “Osmanlı’da Vaaz ve Vâizlik Geleneği”. Vaaz ve Vâizlik Sempozyumu II (17-18 Aralık 2011). 2/163-185. Ankara: DİB Yay., 2013. Zengin, Zeki Salih. “İslam Din Eğitiminin Tarihsel Gelişimi: İslam’da Eğitim ve Öğretim”, Din Eğitimi El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2017.
• Zengin, Zeki Salih. “Osmanlılar Döneminde Yaygın Din Eğitimi Faaliyeti Olarak Hutbeler”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 17/1 (2008), 379-398.
• Zengin, Zeki Salih. “Osmanlılar’da II. Meşrutiyet Döneminde Yeni Açılan Medreseler ve Din Görevlisi Yetiştirme Çalışmaları”. İslâm Araştırmaları Dergisi 36 (2016), 33-61.
• “Hutbe ve Mevâ’iz”, Sebîlürreşâd 8/183 (24 Şubat 1327), 12.
• “Şeriyye Vekâletinin Tamimi: Bilumum Müftülere, Memurin-i Şeriyyeye”. Sebîlürreşâd 20/502 (18 Mayıs 1338), 87-88.
• (BCA), Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. 51-0-0-0/13-109-8. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• (BCA), Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. 51-0-0-0/5-43-9. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr