Sıddîk Hân, Muhammed Abduh ve Ömer Rıza Doğrul’un Tefsîr Mukaddimeleri: Kur’ân İlimleri ve Tefsîr Usûlüne Dair İnceleme

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 339 - 355, 29.12.2022

Mehmet Aydemir

Öz

İnsanları dalâletten hidâyete sevk etmek için indirilen Kur’ân-ı Kerim, tarih boyunca farklı yorumlarla karşı karşıya kalmıştır. Âlimler, bu farklı yorumlardaki metotlarını/yöntemlerini tefsîrlerinin mukaddimelerinde açıklamışlardır. Mukaddimeler İslâmî ilimlerdeki eserlerin ana içeriğini oluşturan ve esere bir nevi başlangıç olan giriş yazılarıdır. Bu sebeple eser incelemelerinde öncelikle mukaddimeler göz önüne alınmıştır. Biz de bu çalışmada İslâm dünyasının farklı bölgelerinde ve birbirine yakın zamanda yaşamış Sıddîk Hasan Hân (1832-1890), Muhammed Abduh (1849-1905) ve Ömer Rıza Doğrul’un (1893-1952) tefsîrlerinin mukaddimelerinde ortak veya herhangi iki âlimin ele aldıkları konuları tefsîr usûlleri ve Kur’ân ilimleri açısından inceleyeceğiz. Özellikle bu üç âlim, yaşadıkları dönemlerde Kur’ân’ı anlama noktasında görüşler serdetmeleri açısından önemli kişiliklerdir. Yazdıkları eserlerin etkileri hali hazırda İslâm dünyasının birçok yerine damga vurmuştur. Çalışma ana iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde müfessirlerin tefsirleri, usûl açısından: Tefsîr ilminin konusu ve kısımları, tefsîr Yöntemi, Hz. Peygamber ve Sahabe tefsîri, tasavvufî tefsîr, re’y tefsîri, İsrâiliyât; ikinci kısımda: Kıraât, Mekkî-Medenî, Nâsih-Mensûh konuları irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsîr, Mukaddime, Sıddîk Hasan Hân, Muhammed Abduh, Ömer Rıza Doğrul

Kaynakça

• Abduh, Muhammed – Rıza, Reşid. Tefsîru’l-menâr. Kahire: Dâru’l-Menâr, 1366/1947.
• Ateş, Süleyman. Kur'ân’da Nesh Meselesi. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1996.
• Ateş, Süleyman. İşari Tefsîr Okulu. İstanbul: Yeni Ufuk Neşriyat, 1998.
• Aydemir, Abdullah. Tefsîrde İsrailiyat. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, ts.
• Birışık, Abdulhamit – Cüneyt, Eren. “Sıddîk Hasan Hân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 37/92-95. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Birışık, Abdulhamit. “Hindistan’da Dini Araştırmalar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/84-101. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• el-Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu'l-musnedu's-saḥîḥu'l-muḫtaṡar. tsh. Musatafa Dibu’l-Buga. Şam: Dâru’l-Ulumi’l-İnsaniyye, ts.
• Bulut, Ali. Erken Dönem Tefsir Mukaddimelerinin Tefsir Usûlü Açısından Değerlendirilmesi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi 2009.
• Çalışkan, İsmail. Tefsîr Usûlü. Ankara: Okulu Yayınları, 2017.
• Doğrul, Ömer Rıza. Tanrı Buyruğu. İstanbul: Ahmet Halit Yaşaroğlu Kitapçılık ve Kağıtçılık T.L.Ş., 1955.
• Duman, M. Zeki. Uygulamalı Tefsîr Usûlü ve Tefsîr Tarihi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 1992.
• Dumlu, Ömer. Tefsîr Usûlü. İzmir: Tibyan Yayıncılık, 2017.
• Ebû Davûd, Süleyman b. Eş‘as es-Sicistânî, es-Sünen. İstanbul: y.y. 1992.
• Gezgin, Ali Galip. “Kur’ân’da Nesh Problemine Eleştirel Bir Yaklaşım”. İslâmi Araştırmalar Dergisi 14/1 (2001), s. 49-67.
• İbnu’l-Cezerî, Şemsüddin. Müncidü’l-mukrıîn ve mürşidü’t-talibîn. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• el-İsfehânî, Râgıp. Tefsîre Giriş (Mukaddimetu Tefsîri’r-Râgıb). trc. Celalettin Divelekçi. İstanbul: Klasik Yayınları, 2021.
• Maşalı, Mehmet Emin. Tarihi ve Temel Meseleleriyle Kıraat İlmi. Ankara: Otto Yayınları, 2016.
• Muhammed, Abdurrahim Muhammed. Nebevî Tefsîr. trc. Ömer Dumlu - Mehmet Aydemir. İstanbul: Kitabî Yayınları, 2022.
• Müslim, Ebû’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc. el-Musnedu's-saḥîhu'l-muḫtaṡar bi naḳli'l-ʿadl ʿani'l-ʿadl ilâ Resûlillâh. thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1983.
• Na’nâa, Remzi. el-İsrailiyat ve eseruhâ fî kütübi’t-tefsîr. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1970.
• Nızamı, Xhalıd Ahmed. “Hindistan’da Din”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/85-92. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Serinsu, Ahmet Nedim. Kur’ân ve Bağlam. İstanbul: Şule Yayınları, 2018.
• Sıddîk Hasan Hân. Fethu’l-beyân fi makâsıdi’l-Kur’ân. Beyrut: Mektebetu’l-Asrıyye, 1412/1992.
• es-Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Said el-Mendub. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1416/1996.
• Şimşek, M. Sait. Kur'ân’ın Anlaşılmasında İki Mesele. İstanbul: Ekin Yayınları, 2004.
• Ünsal, Hadiye. Mevlana Muhammed Ali’nin “The Holy Quran” Adlı Meal-Tefsîri Üzerine Bir İnceleme. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• et-Taberî, Muhammed b. Cerir b. Yezid Ebû Cafer. Câmi‘u’l-beyân fî te’vili’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. b.y.: Müessesetu’r-Risale, 1420/2000.
• ez-Zerkanî, Muhammed Abdulazim. Menahilu’l-irfan fi ulumi’l-Kur’an. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 2019.
• ez-Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ulûmî’l-Kur'ân. Beyrut: Dâr-u İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1957.