In Thought Of Abu Mansur Al-Mâturîdî, The Problem Of God’s Istiwa On The Arsh

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 1, 74 - 87, 30.06.2024

Selim Gülverdi , Veysel Ekinci

Öz

Proje Numarası

1

Ebû Mansûr el-Mâturîdî’nin Düşüncesinde Allah’ın Arş’a İstiva Etmesi Problemi

Öz

Kur’an’da Allah’ın zatıyla ilgili olarak teşbih ve tecsimi hatırlatan ve kelamda haberi sıfatlar olarak nitelendirilen bazı ifadelere yönelik oluşan yoğun tartışmalar nedeniyle itikadi mezheplerin ortaya çıktığı yol ayrımı niteliğinde önemli bir meseledir. Erken dönemde sıfatullah kapsamında ele alınan haberi sıfatların literal olarak mı yoksa te’vil edilerek mi anlaşılması konusunda yaşanan tartışmalarla bir problem haline geldi. Müşebbihe ve Mücessime eğiliminde olanlar literal bir okumayla insanbiçimci (antropomorfist) Tanrı anlayışını benimserken Selef ise Hz. Peygamber ve sahabenin bu konuda bir açıklama yapmadığını ileri sürerek haberi sıfatların anlamını Allah’a havale etmeyi tercih etmiştir. Bu dönemde Ehl-i sünet kelamcıları da Selef yolunu izleyerek te’vile başvurmaktan kaçındıkları halde müteaahirûn kelamcılar, tevhid ilkesinin zarar göreceği endişesiyle tev’ile başvurmuşlardır.
Çalışmamızın konusunu oluşturan Mâtürîdî’nin, haberi sıfatlar kapsamında ele aldığı “Allah’ın Arşa istiva etmesi” konusunu, kullandığı argümanlar tespit edilerek te’vil metodu üzerinden onun problemin çözümüne yönelik düşünceleri üzerinde durulacaktır. Akıl ve naklin uyuşmadığı durumda naklin te’vil edilmesi gerektiği ön kabulüyle problemi ele alarak tevhid temelinde ispat ve tenzih düşüncesine bağlı kalarak te’vile başvurmuştur. Mâtürîdî’nin, konu hakkındaki düşünceleri için Te’vilâtu’l-Kur’an ve Kitabu’t-Tevhîd kaynak eserleri referans alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Habri Sıfatlar, Maturidi, İstiva, Te'vil

Etik Beyan

ETİK RAPORU GEREKMEMEKTEDİR

Destekleyen Kurum

YOK

Proje Numarası

1

Teşekkür

EDİTÖRE TEŞEKKÜR EDERİM

Kaynakça

• Adıgüzel, Hanifi. Din Dili Bağlamında Haberî Sıfatlar. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007. Altıntaş, Ramazan. “Kelam Sisteminde Akıl-Nakil İlişkisi”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi 5/3. (Haziran-2005), 233-245.
• Beyâzî, Kemâlüddîn. İşârâtü'l-Merâm an İbârâti'l-İmâm. thk. Ahmed Ferid Miziyadi. Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1428/2007.
• Cürcânî, Seyyid Şerif Ali b. Muhammed. et-Ta’rîfât. thk. Muhammed Sıddık Minşavî. Kahire: Daru’l-fedîyle, 1308/1890.
• Cüveynî, Abdülmelik b. Abdullah b. Yusuf b. Muhammed. Kitabu’l-irşad. thk. Ahmet Abdurrahim es-Sayic. Kahire: Mektebetu Sekafetu Diniyye, 1430/2009.
• Çelebi, İlyas. “Sıfat”, TDV İslam Ansiklopedisi. 37/100-106. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Ebî Şeybe, Muhammed b. Osman. Kitabu’l-arş, thk. Muhammed b. Halîfe et-Temîmî. Riyad: Mektebetu’r-rüşd, 1415/1998.
• Ebû Hanife, Numan b. Sabit. Fıkhu'l-Ekber. İmam-ı Azam'ın Beş Eseri, çev. Mustafa Öz. İstanbul: Kâlem Yayıncılık, 1987.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmâîl. Makâlâtu’l-İslamiyyîn. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdu’l-Hamid. Beyrut, Mektebetu’l-asriyye, 1416/1995.
• Erdemci, Cemalettin. “Kelam İlminde Akıl ve Naklin Etkinligi Problemi”. Kelam İlminin Yeniden İnşasında Geleneğin Rolü Sempozyumu. ed. Adem Tutar. 329-344. Elazığ: Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dekanlığı, 2004.
• Gölcük, Şerafettin- Toprak, Süleyman. Kelam. Konya: Tekin Kitabevi, 2016.
• İbn Manẓûr, Ebü’l-Fadl Cemaluddin Muhammed b. Mükrim. Lisânü’l-Arab. 16 Cilt. Beyrut: Daru’s-Sadr, 1432/2010.
• İbnü’l-Kayyım el-Cevziyye, Muhammed b. Ebibekr b. Eyyub b. Sa’d Ebu Abdillah Şemseddin. es-Sevâi’ku’l-Mürsele ‘ale’l-Cehmiyyeti ve’l-Mua’ttıla. thk. Ali b. Muhammed ed-Dehîlullah. 4 Cilt. Riyad: Daru’l-asıme, 2009/1430.
• İsfahânî, Ebu’l-Ḳasım Hüseyin b. Muhammed. el-Müfredat. Beyrut: Mektebetu Nezzar Mustafa, 1395/1975. İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni İlmi Kelam. Sad. Sabri Hizmetli. Ankara: Ankara Okulu yayları, 2013.
• Kādî, Ebü’l-Hasan Ahmed b. Abdülcebbâr el-Hemedani. Şerḥu’l-uṣûli’l-hamse. Kahire: Mektebetu Vehbe, 1417/1996.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandi. Te’vîlâtü’l-kur’ân. thk. Bekir Topaloğlu-İbrahim Halil Kaçar. 18 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınları, 2008.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandi. Kitabu’t-tevhid. thk. Bekir Topaloğlu- Muhammed Arûçî. İstanbul: Mektebetu’l-irşad, 2001/1421.
• Mukatil b. Süleyman, Tefsiru’l-mukatil b. Süleyman. thk. Abdullah Mahmud şehane. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetu Tarihu’l-Arabi, 2002/1423.
• Özcan, Hanifi. Mâtürîdî’de Bilgi Problemi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2012.
• Râzî, Fahreddin. Esâsü’t-taḳdîs, thk. Ahmed Hüseyin es-Seka. Kahire: Mektebetu’l-Kulliyeti’l-Ezheriyye, 1406/1986.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Şerhu’t-Te’vilat. Süleymaniye Kütüphanesi. İstanbul: Hamidiye Bölümü, t.y.
• Şehristânî, Abdulkerîm. el-Milel ve’n-Nihal thk. Ahmed Fehmi Muhammed. 2 Cilt. Kahire: Daru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1992/1413.
• Yavuz, Ömer Faruk. Kur’an’da Sembolik Dil. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2006.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Arş”, TDV İslam Ansiklopedisi. 23/402-404. İstanbul: TDV Yayınları. 2001. Yurdagür, Metin. “Haşviyye”. TDV İslam Ansiklopedisi. 16/426-427. İstanbul: TDV Yayınları, 1996. Yurdagür, Metin. “Haberî Sıfatları Anlamada Metod”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (Haziran 1983), 249-264.