Mukâtil b. Süleyman’ın Tefsiri ile Tefs’iru’l-Hamsi Mieti Âyetin mine’l-Kur’ân Eserinin Mukayesesi

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 1, 88 - 106, 30.06.2024

Ömer Bozkurt

Öz

Bu araştırmada, tefsir ve fıkıh alanında ilk kaynak olarak kullanılan Mukâtil b. Süleyman’ın ahkâm ve tefsir eserleri benzer ve farklılıkları veçhesiyle mukayese edilmiştir. Evvel emirde söz konusu müellif ve eserleri tanıtılmıştır. Bu veçhile eleştiri ve analizlerimiz de nakledilmiştir. Karşılaştırma neticesinde müellifin her iki eserinin de çoğu zaman veciz bilgilerle yetinildiği, rivayetlerdeki senet zincirlerinin ise kopuk olduğu müşahede edilmiştir. Bununla beraber aynı âyetin izahı olmasına karşın müellifin; birbiriyle çelişen izahlarına, farklı ve benzer açıklamalarına ulaşılmıştır. Birbiriyle çelişen kısımların çok az olduğu buna karşın aynı izahların çok fazla olduğu göz önünde tutulur bununla beraber birçok defa tekrar edilen “قال مقاتل” ifadesi, isnatlardaki kopukluklar ve âyetlerin izah ediliş biçimi de düşünüldüğünde her iki eserin üslup ve temel fikriyat açısından benzeştiklerini söyleyebilir. Ne var ki birbiriyle çelişen izahların bulunuyor olması dikkatleri celp etmektedir. Her iki eserde de birçok defa “قال مقاتل” şeklinde cümleye başlanıyor olması bu çelişkilerle birlikte düşünüldüğünde, eserlerin özgünlükleri veçhesiyle yeniden alınmasını gerektirmektedir. Sonuç olarak, söz konusu eserlerin benzer ve farklılıklarının birkaç şekilde ele alınabileceği kanaatine varılmıştır. İlgili değerlendirmeler araştırmanın sonuç kısmında zikredilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Mukâtil b. Süleyman, Tefsiru hams mie âye mine’l-Kur’ân, Karşılaştırma

An Essay On The Comparison Of Muqâtil B. Sulaymân’s Tafsîr And The Book Of Tefsiru’l-Hamsi Mieti Âyetin Mine’l-Qur’ân

Öz

Kaynakça

• Akif Koç, Mehmet. Tefsirde Bir Kaynak İncelemesi. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 1. Basım, 2005.
• Birışık, Abdulhamit. “Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/281-290. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınları, 5. Basım, 2010.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Tefsirde Mukâtil b. Süleyman ve Eserleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (1976), 1-35.
• Demirci, Muhsin. Tefsire Giriş. İstanbul: İsam Yayınları, 2. Basım, 2013.
• Denizer, Nurullah. “Bir Müfessir Olarak Süddî el-Kebîr”. ÇÜİFD 17/1 (2017), 357-388.
• Eryarsoy, Beşir. Ahkâm Âyetleri Tefsiri. İstanbul: İşaret Yayınları, 1. Basım, 2015.
• Güven, Mustafa. “Hakikat ve Mecaz Bağlamında Müteşabih Bir Kavram Olarak ‘İstivâ’”. Hikmet Yurdu 3/6 (2010), 175-192.
• Hamurcu, M. Fevzi. Mukâtil b. Süleyman ve İlk Fıkhî Tefsir. Ankara: Fecr Yayınları, 1. Basım, 2009.
• Hamurcu, M. Feyzi. Mukâtil b. Süleyman ve İlk Fıkhî Tefsir. Ankara: Fecr Yayınları, 1. Basım, 2009.
• Kandemir, Mehmet Yaşar. “Hadis”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 15/27-64. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Kaya, Süleyman. “Erken Dönem Tefsirlerinde Otantiklik Problemi ve Müellif-Eser İlişkisi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 24/1 (2020), 497-518.
• Mahmutoğlu, Yakup. “Mukatil b. Süleyman’ın “Tefsiru hams miet âyet mine’l-Kur’ân’il-Kerim’ adlı Kitabın Tanıtımı ve Ahkâm Âyetleri Açısından Değerlendirilmesi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 13 (2009), 471-476.
• Mertoğlu, M. Suat. “Mukâtil B. Süleyman Ve Tefsire Dair Eserlerinin Klasik Dönemdeki Tedavülü”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 26/50 (30 Haziran 2021), 183-221.
• Mertoğlu, M. Suat. “Tefsir”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 40/290-294. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Mukâtil b. Süleyman, Ebu’l-Hasan. Tefsîru’l-hamsi mieti âyetin mine’l-Kur’ân. thk. Ubeyd b. Ali el-Ubeyd. Medine: Camia’l-İslâmiyye fî Medineti’l-Münevvere, 1988.
• Mukâtil b. Süleyman, Ebu’l-Hasen. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. thk. Abdullah Mahmut eş-Şehhate. 5 Cilt. Beyrût: Muessesetu’t-Tarihi’l-Arabî, 2. Basım, 2002.
• Sa’lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed es-. el-Keşf ve’l-beyân ʿan tefsîri’l-Kurʾân. thk. Muhammed et-Tâhir b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, 1. Basım, 2002.
• Taşköprizâde Ahmed Efendi. Miftâhu’s-saʿâde ve misbâhu’s-siyâde fî mevżûʿâti’l-ʿulûm. nşr. Abdulvehhâb Ebü’n-Nûr - Kâmil Bekrî. 3 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1985.
• Türkoğlu, Hamdi. “Mukatil b. Süleyman ve Tefsîru’l-hamsi mieti âyetin Adlı Eserindeki Rivâyetleri Üzerine İnceleme”. Journal of Analytic Divinity 3/1 (2019), 71-93.
• Uğur, Mücteba. “Edâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/388-389. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Yücel, Ahmet. “Hadis İlminin Ortaya Çıkışı ve Diğer İslâmî İlimlerle İlişkisi (Rivâyet Dönemi/İlk Üç Asır)”. İslâmî İlimlerde Metodoloji Sorunu V. 205-275. İstanbul, 2014.