Türkiye’de Okul Sağlığı Hemşireliğinde Model Kullanılarak Yapılmış Lisansüstü Tezlerin İncelenmesi: Sistematik Derleme

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 2, - , 01.06.2022

Şafak Dağhan , Aynur Uysal Toraman , Gözde Özsezer

Öz

Amaç: Bu sistematik derlemenin amacı Türkiye’de okul sağlığı hemşireliği alanında 1992-2020 yılları arasında model/kuram/teori kullanılarak yapılan lisansüstü tezlerin sistematik olarak incelenmesidir. Gereç ve Yöntem: Çalışmada Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Ulusal Tez Merkezi veri tabanında yer alan tezler, 15 Ocak-5 Şubat 2020 tarihleri arasında Türkçe “ergen”, “adolesan”, “adölesan”, “okul sağlığı”, “ilköğretim”, “ortaokul”, “model”, “teori”, “kuram” anahtar kelimeler kullanılarak tarandı. Çalışmaya dahil edilme kriterlerine uyan 20 araştırma araştırmanın yapıldığı yıl, araştırma türü, araştırma tipi, araştırmada kullanılan model/kuram/teori ve araştırmanın örneklemi kapsamında PRISMA kuralları kapsamında sistematik olarak incelendi. Bulgular: Tezlerin %35’i yüksek lisans, %65’i doktora tezidir. Kullanılan modellere göre %20’sinin Sağlık Davranışı Etkileşim Modeli, %15’inin Teorilerüstü Model, %15’inin Sağlığı Geliştirme Modeli, %15’inin Sağlık İnanç Modeli kullanıldığı görüldü. Örneklem grupları incelendiğinde, %40’ının lise öğrencilerinde yapıldığı, yıl bazında incelendiğinde %25’inin 2019 yılında, %15’inin 2020 yılında yapıldığı, araştırma tiplerine göre lisansüstü tezlerin %30’unun tanımlayıcı, %30’unun yarı deneysel, %25’inin randomize kontrollü deney olduğu saptandı. Sonuç: Elde edilen sonuçlar, Türkiye’de okul sağlığı hemşireliği alanında yapılan araştırmaların ve araştırmalarda model/kuram/teori kullanımının azlığına dikkat çekmektedir. Bu bağlamda hemşirelik eğitiminde ve okul sağlığı hemşireliği alanında model/kuram/teori kullanımının desteklenmesi, model/kuram/teorilerin kullanımına yönelik çalışmalara yer verilmesi ve kılavuzların hazırlanması önerilebilir.

Anahtar Kelimeler

okul sağlığı hemşireliği, model, kuram, lisansüstü, tez

Investigation of Postgraduate Theses Conducted Using Model in School Health Nursing in Turkey: A Systematic Review

Öz

Aim: The aim of this systematic review models between the years 1992-2020 in the field of school health nursing in Turkey / theory / graduate thesis is made using the theory systematically investigated. Material and Methods: The theses in the database of the Council of Higher Education National Thesis Center in the study were published between 15 January and 5 February 2020, in Turkish "adolescent", "school health", "primary education", "secondary school", "model", "theory" were searched using keywords. Twenty studies meeting the inclusion criteria in the study were systematically examined within the scope of the PRISMA rules within the scope of the year, research type, research type, model / theory used in the research and the sample of the research. Results: 35% of the theses are master's and 65% doctoral dissertations. According to the models used, it was observed that 20% of them used Health Behavior Interaction Model, 15% of Transtheoretic Model, 15% of Health Improvement Model, 15% of Health Belief Model. When the sample groups were examined, 40% of them were made by high school students, 25% were done in 2019 and 15% were done in 2020, according to research types, 30% of the postgraduate theses were descriptive, 30% were quasi-experimental, 25%. of them were determined to be randomized controlled trials. Conclusion: The obtained results of the research conducted in the field of school health nursing in Turkey and research models / theories draws attention to the lack of use. In this context, it may be suggested to support the use of models / theories in nursing education and in the field of school health nursing, to include studies on the use of models / theories, and to prepare guidelines.

Anahtar Kelimeler

school health nursing, model, theory, postgraduate, thesis

Kaynakça

• 1. Gigliotti, E. (2008). The value of nursing models in practice. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 1, 42-50.
• 2. Silva, R.N, Ferreira, M.A. (2016). Users’ participation in nursing care: An element of the theory of goal attainment. Contemp Nurse, 52(1), 74-84.
• 3. Younas, A, Quennell, S. (2019). Usefulness of nursing theory‐guided practice: an integrative review. Scandinavian journal of caring sciences, 33(3), 540-555.
• 4. Bond, A.E, Eshah, N.F, Bani‐Khale M, Hamad A.O, Habashneh S, Kataua’ H, et al. (2011). Who uses nursing theory? A univariate descriptive analysis of five years’ research articles. Scandinavian journal of caring sciences, 25(2), 404-409.
• 5. Bend, I.N. (2016). Evidence-based practice and nursing theory. Nursing science quarterly, 29(4), 283-284.
• 6. Alligood M.R. (2018). Nursing Theorists and their Work, 9th edn. Press: Elsevier, St Louis, MO.
• 7. Koç, Z, Kızıltepe Keskin, S, Çınarlı, T, Şener, A. (2017). Hemşirelik uygulamalarında, araştırmalarında, yönetiminde ve eğitiminde kuramların kullanımı. Koç Üniversitesi Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi (HEAD), 14(1), 62-72.
• 8. McEwen, M, Wills, E.M. (2017). Theoretical basis for nursing, Press: Lippincott Williams & Wilkins Wolters Kluwer Philadeplhia, ss. 412-29.
• 9. Bulduk, S, Yurt, S, Dinçer, Y, Ardıç, E. (2015). Sağlık davranışı modelleri. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 5(1), 28-34.
• 10. Ardahan, M, Özsoy S. (2015). Türkiye’de hemşirelik araştırmalarındaki eğilimler: Yüksek lisans ve doktora tezleri üzerine bir çalışma. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 4(4), 516-534.
• 11. Mete, S, İsbir Gökçe, G. (2015). Using a nursing theory or a model in nursing phd dissertations: A qualitative study from Turkey. Int J Nurs Know, 26(2), 62-72.
• 12. Baltag, V, Pachyna, A, Hall, J. (2015). Global overview of school health services: Data from 102 countries. Health Behavior and Policy Review, 2, 268–283.
• 13. Bahar, Z, Öztürk Haney, M. (2016). Son on yılda okul sağlığı hemşireliğinde yapılan araştırmaların incelenmesi. Turkiye Klinikleri J Public Health Nurs-Special Topics, 2(1), 109-15.
• 14. Moher, D, Liberati, A, Tetzlaff, J, Altman, D.G. (2009). Preferred reporting items for systematic reviews and meta‐analyses: The PRISMA Statement. Open Medicine, 3(2), 123-130.
• 15. https://casp-uk.net/casp-tools-checklists/ Erişim tarihi: 05.02.2021
• 16. Aygün, Ö. (2012). Güneşten korunma programının adölesanların güneşten korunma davranışlarına etkisi: Transteoretik modele dayalı bir çalışma, Marmara Üniversitesi, Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul.
• 17. Başçı, A.B. (2020). Sağlık davranışı etkileşim modeline dayalı sağlıklı beslenme programının ilköğretim öğrencilerinin beslenme tutum ve davranışlarına etkisi, Hacettepe Üniversitesi, Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara.
• 18. Böyükbaş, Z. (2019). Okul hemşiresinin sağlığı geliştirme modeli temelli çocukluk obezitesini önlemeye yönelik uygulamaları, öz etkililik düzeyleri, algıladıkları yarar ve engeller, Marmara Üniversitesi, Hemşirelik Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• 19. Can, R. (2019). Pickklop oyunu ve dam modeline göre düzenlenmiş eğitimin adölesanların nikotin bağımlılığı üzerine etkisi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Hemşirelik Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, Eskişehir.
• 20. Cangöl, S. (2016). Erken adolesanlarda obeziteyi önleyen belirleyicilerin transteoretik modelin davranış değişim aşamalarına göre incelenmesi, İstanbul Üniversitesi, Halk Sağlığı Hemşireliği Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul.
• 21. Ceylan, F. (2020). Whatsapp uygulaması ile yapılan 'transteoretik model temelli fiziksel aktivite programının' adölesanların fiziksel aktivite ve egzersiz davranışlarına etkisi, Marmara Üniversitesi, Hemşirelik Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• 22. Cıbır, S. (2020). Çocuklar hayat kurtarıyor: 'Akran eğitimi modeli' ile ortaokul öğrencilerine uygulanan temel yaşam desteği programının etkinliğinin değerlendirilmesi, Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak.
• 23. Deniz, D. (2019). Ergenlerin beslenme davranışlarının sağlık davranışı etkileşim modeli doğrultusunda değerlendirilmesi, Karabük Üniversitesi, Hemşirelik Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Karabük.
• 24. Ergün, A. (2003). Hemşirelik bakımı sınıflama modelleri doğrultusunda okul sağlığı hemşireliği uygulamaları, İstanbul Üniversitesi, Hemşirelik Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul.
• 25. Evgin, D. (2015). Davranışsal sistem modeline temellendirilmiş hemşirelik girişiminin ergen zorbalığına etkisi, Erciyes Üniversitesi, Hemşirelik Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, Kayseri.
• 26. Irmak, A.Y. (2014). Ortaöğretim öğrencilerinin dijital oyun oynama davranışlarının sağlık davranışı etkileşim modeline göre incelenmesi, İstanbul Üniversitesi, Halk Sağlığı Hemşireliği Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul.
• 27. İlhan, N. (2012). Adolesanlarda davranış imaj modeline dayanan kısa görüşmelerin sağlık davranışlarına etkisi, Marmara Üniversitesi, Halk Sağlığı Hemşireliği Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul.
• 28. Kafalı, N. (2009). Transteoretik Modele göre adölesanların egzersiz davranışları, Marmara Üniversitesi, Halk Sağlığı Hemşireliği Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• 29. Kılınç, E. (2018). Sağlık inanç modeli temelli yaralanma ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması ve ergenlerin okulda-trafikte güvenlik önlemlerine yönelik davranışları, Marmara Üniversitesi, Hemşirelik Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• 30. Koca, B. (2018). İlkokul öğrencilerinde sağlık inanç modeline dayalı eğitim programının oyun alanı kazalarından korunma davranışlarına etkisi, Ege Üniversitesi, Halk Sağlığı Hemşireliği Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, İzmir.
• 31. Özakar, S. (2013). Adölesanların risk alma davranışları ve risk alan adölesanlarda değişim modeline göre hemşirelik uygulamasının madde kullanımına etkisi, İstanbul Üniversitesi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul.
• 32. Tedik, S.E. (2019). Adölesanlarda sağlık inanç modeli temelli yaratıcı drama eğitiminin sağlık denetim odağı ve sigara algısına etkisi, Atatürk Üniversitesi, Halk Sağlığı Hemşireliği Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, Erzurum, 2019.
• 33. Topan, A. (2013). İlköğretim ikinci basamak öğrencilerinin uyku düzeninin iyileştirilmesinde modele temellendirilmiş hemşirelik eğitiminin etkisi, İstanbul Üniversitesi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul.
• 34. Ünver, F. (2019). Nedensel ilişki modeli temelli çocukluk çağı obezitesini önleyici davranışlara yönelik sağlık okuryazarlığı ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması, Marmara Üniversitesi, Hemşirelik Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• 35. Yılmaz, A. (2014). Obez lise öğrencilerine sağlığı geliştirme modeline göre verilen eğitimin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve yaşam kalitesine etkisi, Atatürk Üniversitesi, Halk Sağlığı Hemşireliği Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, Erzurum.
• 36. Dağcı, M. (2019). Türkiye’de 2008-2018 yılları arasında model ve kuram kullanılmış hemşirelik araştırmaları: Sistematik inceleme. IGUSABDER, 9, 929-943.
• 37. Şahin, G, Buldak, C.İ, Kaya, V, Güvenç, G, İyigün, E. (2020). Türkiye’de Hemşirelikte Model Kullanılarak Yapılan Lisansüstü Tezlerin İncelenmesi: Sistematik Derleme. Hemşirelik Eğitim ve Araştırma Dergisi, 17(2), 170-9.
• 38. Türen, S, Atakoğlu, R, Madenoğlu Kıvanç, M, Gül, A. (2019). Hemşirelikte Kuram ve Modele Dayalı Lisansüstü Tez Çalışmalarının İncelenmesi. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 11, 202-216.
• 39. http://tyyc.yok.gov.tr Erişim tarihi: 21.06.2021
• 40. Kocaman, G, Arslan Yürümezoğlu, H. (2015). Türkiye'de Hemşirelik Eğitiminin Durum Analizi: Sayılarla Hemşirelik Eğitimi (1996-2015). Yüksekögretim ve Bilim Dergisi, 5(3).
• 41. Öncel, S, Sümen, A. (2017). Türkiye'de Halk Sağlığı Hemşireliği Alanında Yürütülen Lisansüstü Tezlerin Değerlendirilmesi. Türkiye Klinikleri Public Health Nursing-Special Topics, 3(1), 20-28.
• 42. Bahar, Z, Aydoğdu, N.G, Açıl, D, Cengiz, B, Çaloğlu, A, Gürkan, K.P. (2020). Türkiye’de Halk Sağlığı Hemşireliği Alanında Yapılan Doktora Tezlerinin Değerlendirilmesi. Halk Sağlığı Hemşireliği Dergisi, 2(1), 26-38.
• 43. Zuhur, Ş, Özpancar, N. (2017). Türkiye’de kronik hastalık yönetiminde hemşirelik modellerinin kullanımı: sistematik derleme. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi, 19(2), 57-74.
• 44. Şengün, F, Üstün, B, Bademli, K. (2013). Türkiye’de Kuram/Modele Dayalı Hemşirelik Araştırmalarının İncelemesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 16(2), 132-139.