Diyabete bağlı komplikasyonlara yönelik bilişsel ve sosyal algılar

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 4, 603 - 610, 01.12.2023

Fatoş Nimet Kaya , Berna Dincer , Güneş Feyizoğlu

https://doi.org/10.52880/sagakaderg.1273173

Öz

Giriş: Bilişsel ve sosyal faktörler bireylerin günlük yaşamını etkilediği gibi hastalık yönetiminde de önemli rol oynamaktadır. Uzun süreçte komplikasyonların kaçınılmaz olduğu diyabet hastalığında bu faktörler metabolik kontrolü doğrudan ya da dolaylı olarak etkilemektedir
Amaç: Bu araştırma, diyabete bağlı komplikasyonların bilişsel-sosyal faktörler ile olan etkisinin incelenmesi amacıyla yapıldı.
Yöntem: Kesitsel ve tanımlayıcı olarak planlanan araştırma bir devlet hastanesinin dahiliye-diyabet polikliniğine başvuran 250 tip 2 diyabet hastası ile yapıldı. Veriler yüz yüze görüşmede hasta tanılama formu ve Türkçe Çok Boyutlu Diyabet Anketi (T-ÇBDA) kullanılarak toplandı.
Bulgular: Hastaların hemoglobin A1c ortalamaları %8,92 idi. Çok Boyutlu Diyabet Anketi’nden aldıkları puan Engel Algısı için 4.28±1.32, Ciddiyet algısı için 2.18±1.02, Destek Algısı için 4.58±2.11, Yanlış Yönlendirmeye Dayalı Davranışlar Algısı için 4.11±1.07, Özyeterlik Algısı için 52.53±15.18 ve Sonuç Beklentisi Algısı için 45.48±14.64 olarak bulundu. Mikro komplikasyonu bulunan diyabetli bireylerin, makro, makro ve mikro komplikasyona sahip olan bireylere göre Engel ve Ciddiyet Algılarının daha düşük (p< 0,05), öz yeterlilik ve sonuç beklentisi algılarının daha yüksek (p< 0,01) olduğu saptandı.
Sonuç: Metabolik kontrolü iyi olmayan hastalarda bilişsel-sosyal faktörlerin olumsuz etkilendiği saptandı. Mikro ve makrovasküler komplikasyonların bulunması bilişsel-sosyal faktörleri negatif yönde etkilemektedir. Diyabet tanısı alan her hasta ve ailesine tedavinin başında bu doğrultuda eğitim ve danışmanlık sağlanması bireyin yaşam kalitesini artırabilir.

Anahtar Kelimeler

Bilişsel-sosyal faktörler, diyabet, komplikasyon, mikro, makro

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

yok

Kaynakça

• 1. ADA Clinical Practise Recommendation. (2020). Standarts of medicalcare.Diabetes Care 2020 Jan; 43 (Supplement 1): S1-S2.
• 2. Bandura A (2001). Social cognitive theory: An agentic perspective. Annual Review of Psychology. 52:1-26.
• 3. Costa, V., Graça Pereira, M., & Pedras, S. (2012). Partner support, social-cognitive variables and their role in adherence to self-monitoring of blood glucose in type 2 diabetes. European Diabetes Nursing, 9(3), 81-86.
• 4. Coşansu G. (2009). Tip 2 Diyabetlilerde Özbakım Aktiviteleri ve Diyabete İlişkin Bilişsel- Sosyal Faktörler. İ.Ü. Sağlık Bilimleri Enstirüsü, Doktora Tezi, İstanbul, (Danışman: Prof.Dr. S ERDOĞAN).
• 5. Coşansu, G., & Erdoğan, S. (2010). Çok Boyutlu Diyabet Anketi Türkçe Formunun Geçerlik Ve Güvenirlik Çalışması. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 13(4), 10-18.
• 6. Çıtıl R, Günay O, Günay O, Öztürk Y.(2010). Kayseri il merkezinde bir sağlık ocağına başvuran diyabetik hastalarda metabolik kontrol durumu ve eşlik eden faktöler. Erciyes Tıp Dergisi, 32(2):111-122.
• 7. Erkoç, A. (2015). Tip 2 diyabet hastalarında diyabet eğitiminin bilişsel-sosyal faktörlere etkisi . Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü İç Hastalıkları Hemşireliği A D. Doktora Tezi. Danışman: Prof. Dr.M. TAN.
• 8. Ersoy C, Tuncel E, Özdemir B, Ertürk E. (2006). Đnsülin kullanan Tip 2 Diabetes Mellituslu hastalarda diyabet eğitimi ve metabolik kontrol. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 32(2):43-47.
• 9. Goldney RD, Fisher LJ, Phillips PJ, Wilson HD. (2004). Diabetes, depression ve quality of life. Diabetes Care, 27:1066-1070.
• 10. Gülseren L, Hekimsoy Z, Gülseren Ş, Bodur Z, Kültür S. (2001). Diyabetes Mellituslu hastalarda depresyon, anksiyete, yaşam kalitesi, yetiyitimi. Türk Psikiyatri Dergsi, 12(2):89-98.
• 11. Günal, A., Başkurt, F., Başkurt, Z., Parpucu, T. İ., & Yücekaya, B. (2012). Tip II diyabetli yaşlı hastalarda engel algısı ve fonksiyonel yetersizlik ilişkisinin incelenmesi. SDU Journal of Health Science Institute/SDÜ Saglik Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3(1).
• 12. Indelicato, L., Dauriz, M., Santi, L., Bonora, F., Negri, C., Cacciatori, V., ... & Bonora, E. (2017). Psychological distress, self-efficacy and glycemic control in type 2 diabetes. Nutrition, Metabolism and Cardiovascular Diseases, 27(4), 300-306.
• 13. International Diabetes Federation. IDF DIABETES ATLAS 10th Edition 2021. Available at: https://diabetesatlas.org/
• 14. Karamahmut S. (2009). Tip 2 Diyabetli Hastalarda Kişilik Yapısının Glisemik Kontrole Etkisi. M.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, (Danışman:Prof. Dr. N HASTAN).
• 15. Karlsen B, Idsoe T, Dirdal I, Hanestad BR, Bru E. (2004). Effects of a group-based counselling programme on diabetes-related stress, coping, psychological well-being ve metabolic control in adults with type 1 or type 2 diabetes. Patient Education ve Counselling,, 53:299-308.
• 16. Nakahara, R., Yoshiuchi, K., Kumano, H., Hara, Y., Suematsu, H., & Kuboki, T. (2006). Prospective study on influence of psychosocial factors on glycemic control in Japanese patients with type 2 diabetes. Psychosomatics, 47(3), 240-246.
• 17. Orhan, B. (2012). Tip 2 diyabetlilerde diyabete ilişkin bilişsel ve sosyal faktörlerin metabolik kontrole etkisi. M. Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Esasları A D. Yükseklisans Tezi. Danışman:Yrd. Doç. Dr. B. G. KARABACAK.
• 18. Orhan, B., & Karabacak, B. G. (2016). Tip 2 diyabetlilerde diyabete ilişkin bilişsel ve sosyal faktörler ve metabolik kontrol parametreleri arasındaki ilişki. Clinical and Experimental Health Sciences, 6(1), 1-8.
• 19. Sezgin, H., & ÇINAR, S. (2013). Tip 2 diyabetli hastaların cep telefonu ile takibi: randomize kontrollü çalışma. Clinical and Experimental Health Sciences, 3(4), 173-183.
• 20. Song, Y., Nam, S., Park, S., Shin, I. S., & Ku, B. J. (2017). The impact of social support on self-care of patients with diabetes: What is the effect of diabetes type? Systematic review and meta-analysis. The Diabetes Educator, 43(4), 396-412.
• 21. Stephane P, Farrel PD, Anthony A, Hains PD, Hobart D. (2004). The impact cognitive distortions, stres ve adherence on metabolic control in youths with Type 1 Diabetes. Journal of Adolecent Health, 34:461-467
• 22. Talaz A. (2007). Diyabetik Ayak Gelişen Ve Gelişmeyen Hastalarda Kan Şekeri Kontrolünün Ve Psikososyal Uyumun Değerlendirilmesi. M.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Đstanbul, (Danışman: Yrd.Doç.Dr. S ÇINAR.).
• 23. Talbot, F., Nouwen, A., Gingras, J., Gosselin, M., & Audet, J. (1997). The assessment of diabetes-related cognitive and social factors: the Multidimensional Diabetes Questionnaire. Journal of Behavioral Medicine, 20(3), 291-312.
• 24. TEMD Diabetes Mellitus Çalışma ve Eğitim Grubu. TEMD Diabetes Mellitus ve Komplikasyonlarının tanı, tedavi ve izlem Klavuzu-2022 15. Baskı, Ankara, BAYT Bilimsel Araştırmalar Basın Yayın ve Tanıtım Ltd. Şti. Miki Matbaacılı,2022.
• 25. Van Dam, H. A., Van Der Horst, F. G., Knoops, L., Ryckman, R. M., Crebolder, H. F., & Van Den Borne, B. H. (2005). Social support in diabetes: a systematic review of controlled intervention studies. Patient education and counseling, 59(1), 1-12.