İlkokul öğrencilerine ve annelere uygulanan psikoeğitim programlarının öğrencilerin internet kullanımı üzerindeki etkisinin incelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 92 - 105, 17.04.2025

Şerife Şekerci , Yıldız Bilge , Şeyma Baki , Mahmut Talha Uçar , Mehmet Dinç

Öz

Giriş ve Amaç; bu araştırmada öğrenci ve ebeveynler için psikoeğitim programları geliştirilerek ilkokul öğrencilerinin internet kullanımı üzerindeki etkililiği ve ebeveynlere yönelik programın annelerin ve çocuklarının internet kullanımı üzerindeki etkilerinin incelenmesi amaçlanmaktadır.

Gereç ve Yöntem; tek denekli AB deneysel desenin kullanıldığı bu araştırma iki çalışma grubu ile yürütülmüştür. İlk çalışma grubunu Beykoz ilçesinde 3. ve 4. sınıflarda eğitim gören 11 öğrenci (7 kız, 4 erkek) ve ikinci çalışma grubunu bu öğrencilerin anneleri olmayan ve aynı okulda eğitim gören, internet kullanımı yüksek çocukları olan 11 anne oluşturmaktadır. Veriler; kişisel bilgi formu, İnternet Oyun Oynama Bozukluğu Ölçeği Kısa Formu, Çocuklar için Problemli Teknoloji Kullanımı Ölçeği, Dijital Ebeveynlik Farkındalık Ölçeği ve Sosyal Medya Bağımlılığı Ölçeği aracılığıyla toplanmıştır. Bu araştırmada etkisi sınanan psikoeğitim programları öğrencilere 4 hafta boyunca haftada iki kez yüz yüze, ebeveynlere 4 hafta boyunca haftada bir kez çevrimiçi gerçekleştirilmiştir. Veri toplama araçlarından elde edilen sonuçlar Wilcoxon Signed Ranks Test ile analiz edilmiştir.

Bulgular ve Sonuç; geliştirilen programın ilkokul öğrencilerinin internet kullanımı üzerinde etkili olduğu saptanırken ebeveynlere yönelik programın annelerin sosyal medya kullanımı üzerinde .10 düzeyinde farklılaşmaya sebep olduğu ancak dijital ebeveynlik ve çocuklarının problemli teknoloji kullanımı üzerinde anlamlı fark oluşturmadığı saptanmıştır. Sonuç olarak internet kullanımına yönelik psikoeğitim programlarının doğrudan o kişiye uygulanmasının etkili olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

problemli teknoloji kullanımı, Problemli internet kullanımı, Dijital ebeveynlik, İlkokul

Examining the impact of psychoeducation programs applied to primary school students and mothers on students’ internet usage

Öz

Introduction and Aim: This study aims to develop psychoeducation programs for students and parents and examine their effects on primary school students' internet usage and the impact on mothers' and their children's internet usage.

Materials and Methods: Utilizing a single-subject AB experimental design, the research involved two study groups. The first group comprised 11 students (7 girls, 4 boys) from 3rd and 4th grades in Beykoz district, while the second group included 11 mothers whose children were not in the first group but were also 3rd and 4th graders at the same school with high internet usage. Data were collected via personal information forms, the Short Form of the Internet Gaming Disorder Scale, the Problematic Technology Use Scale for Children, the Digital Parenting Awareness Scale, and the Social Media Addiction Scale. The psychoeducation program was delivered face-to-face to students twice a week for four weeks and online to parents once a week for four weeks. The results were analyzed using the Wilcoxon Signed Ranks Test.

Findings and Conclusion: The psychoeducation program was found to be effective in reducing internet usage among primary school students. However, the program for parents only slightly influenced mothers' social media usage (.10 level) without significantly affecting digital parenting and children's problematic technology use. Thus, directly applied psychoeducation programs are effective in managing internet usage.

Anahtar Kelimeler

Problematic technology use, Problematic internet use, Digital parenting, Primary school

Kaynakça

• Akçay, D. (2020). Ebeveynlerin çocukların dijital video oyunları bağımlılığı karşısında tutum ve davranışları. Middle Black Sea Journal of Communication Studies, 5 (2), 65-71.
• Akçay, D. ve Özcebe, H. (2012). Okul öncesi eğitim alan çocukların ve ailelerinin bilgisayar oyunu oynama alışkanlıklarının değerlendirilmesi. Çocuk Dergisi, 12 (2), 66-71. https://doi.org/10.5222/j.child.2012.066
• American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5. 5th ed. Washington, DC: American Psychiatric Association.
• Arıcak, O. T., Dinç, M., Yay, M., & Griffiths, M. D. (2018). İnternet oyun oynama bozukluğu ölçeği kısa formunun (İOOBÖ9-KF) Türkçe geçerlik ve güvenirlik çalışması. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 5(4), 615-636.
• Arslan, S. (2022). Dijital ebeveynlik farkındalığı ve çocuklarda problemli medya kullanımı arasındaki ilişkinin incelenmesi (Tez No. 723756) [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Aydın Üniversitesi]. Yüksek Öğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Ataş, A. T. ve Efeçınar, İ. (2019). SOBECE Sosyal beceri çocuk eğitimi sosyal beceri uygulama kitapçıkları 3. duygulara yönelik beceriler. Ankara: Say Yayınları.
• Avcı, F.M. (2023). Dijital ebeveynlik farkındalığı ve ebeveyn tutumlarının çocuklarda ekran bağımlılığı ile ilişkisi (Tez No. 806527) [Yüksek Lisans Tezi, İzmir Bakırçay Üniversitesi]. Yüksek Öğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Benedetto, L., & Ingrassia, M. (2020). Digital parenting: Raising and protecting children in media world. Parenting–Studies by an ecocultural and transactional perspective, 127-148.
• Berber Çelik, Ç. (2016). İnternet bağımlılığı eğilimini azaltmada eğitsel bir müdahale. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 3, 365-386.
• Berber Çelik Ç., Küçük A.R. ve Kulaberoğlu N. (2024). Ergenlere Yönelik Aile Destekli Nomofobiyi Azaltma Müdahalesi. Bağımlılık Dergisi, 25(2), 133-142. https://doi.org/10.51982/bagimli.1325767
• Berdibayeva, S., Garber, A., Ivanov, D., Massalimova, A., Kukubayeva, A. ve Berdibayev, S. (2016). Psychological prevention of older adolescents’ interpersonal relationships, who are prone to internet addiction. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 217, 984-989.
• Biçer, U. (2014). Sosyal beceri eğitiminin ortaokul öğrencilerindeki internet bağımlılığı düzeyine etkisi (Tez No. 370863) [Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi]. Yüksek Öğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Boyacı, M. (2019). Türkiye’de internet bağımlılığı araştırmaları: Bir içerik analizi çalışması. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 6, 777−795. http://dx.doi.org/10.15805/addicta.2019.6.3.0030
• Büyüköztürk, Ş. (2013). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı (18. baskı). Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2012). Bilimsel araştırma yöntemleri (Geliştirilmiş 11. Baskı). Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Canoğulları Ayazseven, Ö. (2019). Ergenlerde problemli internet kullanımını önlemeye yönelik bilişsel-davranışçı temelli psikoeğitim çalışmasının etkisi (Tez no. 536867) [Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi]. Yüksek Öğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Carlson, J. R., Zivnuska, S., Harris, R. B., Harris, K. J., & Carlson, D. S. (2016). Social media use in the workplace: A study of dual effects. Journal of Organizational and End User Computing (JOEUC), 28(1), 15-31. Christensen, L. B., Johnson, R. B., & Turner, L. A. (2015). Araştırma yöntemleri desen ve analiz. Ahmet A. (Çeviri Edt.). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Çiçek, E., Uçar, M. T., & Öztürk, M. (2023). Risk factors associated with problematic Internet use in high school students: A nested case–control study. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 10(2), 115-126. Derevensky, J. L., Hayman, V., & Gilbeau, L. (2019). Behavioral addictions: excessive gambling, gaming, Internet, and smartphone use among children and adolescents. Pediatric Clinics, 66(6), 1163-1182.
• Dursun, A. (2020). Ergenlerin problemli internet kullanımını azaltmaya yönelik gerçeklik terapisi temelli psiko-eğitim programının etkililiği (Tez No. 656640) [Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi]. Yüksek Öğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Eligül, F. (2020). Algılanan ebeveyn tutumlarının internet bağımlılığı ve akademik başarı ile ilişkisinin incelenmesi (Tez No. 642538) [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi]. Yüksek Öğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Filliozat, İ., Limousin, V. ve Veille, E. (2021). Oynuyorum ve kendimi tanıyorum duygularım. İstanbul: Domingo. Jang, M. H. , & Ji, E. S. (2012). Gender differences in associations between parental problem drinking and early adolescents’ Internet addiction. Journal for Specialists in Pediatric Nursing, 17(4), 288–300. doi:10.1111/j.1744-6155.2012.00344.x
• Kaduson, H. G. & Schaefer, C. E. (2008). En popüler 101 oyun terapisi tekniği (1. Basım). İzmir: Tibyan Yayıncılık.
• Karadağ, Y. E. ve Noyan, C. O. (2023). Teknoloji Bağımlılığını Önlemeye Yönelik Psikoeğitim Programının 8. Sınıf Öğrencileri Üzerindeki Etkisi. Bağımlılık Dergisi, 24(1), 43-52. https://doi.org/10.51982/bagimli.1090570
• Kim, S. Y., Kim, M. S., Park, B., Kim, J. H., & Choi, H. G. (2018). Lack of sleep is associated with internet use for leisure. PloS one, 13(1), e0191713. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0191713
• Konca, A. S., Baltacı, Ö., & Akbulut, Ö. F. (2022). Problematic technology use scale for young children (ptus-yc): Validity and reliability study. International Journal of Assessment Tools in Education, 9(2), 267-289.
• Kütük, H. (2023). 7-11 yaş arası çocuğu olan ebeveynlerin dijital ebeveynlik farkındalıklarının ve çocuklarındaki internet bağımlılığının aile uyumuna etkisi (Tez No. 817303) [Yüksek Lisans Tezi, Sağlık Bilimleri Üniversitesi]. Yüksek Öğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Lan, C. M. , & Lee, Y. H. (2013). The predictors of Internet addiction behaviours for Taiwanese elementary school students. School Psychology International, 34(6), 648–657. doi:10.1177/0143034313479690
• Liu, Q. X., Fang, X. Y., Yan, N., Zhou, Z. K., Yuan, X. J., Lan, J., & Liu, C. Y. (2015). Multi-family group therapy for adolescent Internet addiction: Exploring the underlying mechanisms. Addictive Behaviors, 42, 1-8.
• Manap, A. ve Durmuş, E. (2020). Dijital Ebeveynlik Farkındalığı Ölçeğinin Geliştirilmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(2), 978-993.
• Manap, A. ve Durmuş, E. (2021). Dijital ebeveynlik farkındalığının çeşitli değişkenler, aile içi roller ve çocukta internet bağımlılığı açısından incelenmesi. E-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 12 (1), 141-156. https://doi.org/10.19160/ijer.837749
• Mun, S. Y., & Lee, B. S. (2015). Effects of an integrated Internet addiction prevention program on elementary students' self-regulation and Internet addiction. Journal of Korean Academy of Nursing, 45(2), 251-261. https://doi.org/10.4040/jkan.2015.45.2.251
• Park, S. K., Kim, J. Y. & Cho, C. B. (2008). Prevalence of Internet addiction and correlations with family factors among South Korean adolescents. Adolescence, 43(172), 895–909.
• Pontes, H. M., & Griffiths, M. D. (2015). Measuring DSM-5 internet gaming disorder: Development and validation of a short psychometric scale. Computers in Human Behavior, 45, 137–143. https://doi.org/10.1016/j.chb.2014.12.006
• Ryan, T., Chester, A., Reece, J., & Xenos, S. (2014). The uses and abuses of Facebook: A review of Facebook addiction. Journal of behavioral addictions, 3(3), 133-148.
• Saltuk, M. C., ve Erciyes, C. (2020). Okul öncesi çocuklarda teknoloji kullanımına ilişkin ebeveyn tutumlarına dair bir çalışma. Yeni Medya Elektronik Dergisi, 4 (2), 106-120.
• Sayar, K. ve Benli, S. (2020). Dijital çocuk (1. Basım). İstanbul: Kapı Yayınları.
• Schneider, L. A., King, D. L., & Delfabbro, P. H. (2017). Family factors in adolescent problematic Internet gaming: A systematic review. Journal of behavioral addictions, 6(3), 321-333. https://doi.org/10.1556/2006.6.2017.035
• Şahin, C., & Tuğrul, V. M. (2012). İlköğretim öğrencilerinin bilgisayar oyunu bağımlılık düzeylerinin incelenmesi. Zeitschrift für die Welt der Türken/Journal of World of Turks, 4 (3), 115-130.
• Şahin, C., & Yağcı, M. (2017). Sosyal medya bağımlılığı ölçeği-yetişkin formu: geçerlilik ve güvenirlik çalışması. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 523-538. Türkiye İstatistik Kurumu, (2021c). 2021 yılı çocuklarda bilişim teknolojileri kullanım araştırması. Erişim: 12.12.2023. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Cocuklarda-BilisimTeknolojileri-Kullanim-Arastirmasi-2021-41132
• Türkiye İstatistik Kurumu, (2023). Hanehalkı Bilişim Teknolojileri (BT) Kullanım Araştırması. Erişim:12.12.2023. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=49407&dil=1
• Ulusoy, A. ve Bostancı, M. (2019). Çocuklarda sosyal medya kullanımı ve ebeveyn rolü. The Journal of Academic Social Science Studies, 8 (28), 559-572. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS2233
• Uyan, S. (2019). Dijital çağda ebeveyn olmak (1. Basım). İstanbul: Timaş Yayınları
• Van Rooij, A., & Prause, N. (2014). A critical review of “Internet addiction” criteria with suggestions for the future. Journal of behavioral addictions, 3(4), 203-213.
• Wallenius, M., ve Punamaki, R. L. (2008). Digital game violence and direct aggression in adolescence: A longitudinal study of the roles of sex, age, and parent–child communication. Journal of Applied Developmental Psychology, 29 (4), 286-294. https://doi:10.1016/j.appdev.2008.04.010
• We Are Social, (2022). Digital 2022 Global overview report. Erişim: 12.12.2023. https://wearesocial.com/cn/wp-content/uploads/sites/8/2022/01/DataReportal-GDR002-20220126-Digital-2022-Global-Overview-Report-Essentials-v02.pdf
• We Are Social, (2023). Digital 2023 Global overview report. Erişim: 12.12.2023. https://datareportal.com/reports/digital-2023-global-overview-report
• Yang, S. Y. ve Kim, H. S. (2018). Effects of a prevention program for internet addiction among middle school students in South Korea. Public Health Nursing, 35 (3), 246-255. https://doi.org/10.1111/phn.12394
• Yay, M. (2019). Dijital ebeveynlik (2. Baskı). İstanbul: Yeşilay Yayınları.
• Yıldırım, O. (2022). Ergenlere Yönelik Geliştirilen Nomofobi Farkındalığı Psiko-Eğitim Programının Etkililiği. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(34), 625-641. https://doi.org/10.35675/befdergi.887091
• Yumru, H. (2020). Erken ergenlik dönemindeki çocuklarda internet bağımlılığını önlemede oyun temelli programın etkisi (Tez No. 654388) [Yüksek Lisans Tezi, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi]. Yüksek Öğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.