Klasik Arap Şiirinde Özhiciv ve Kendini Hicveden Şairler

Yıl 2024, , 623 - 650, 15.12.2024

Mehmet Şirin Aladağ

https://doi.org/10.17335/sakaifd.1527982

Öz

Arap şiirinde özhiciv kültürünü yansıtan örneklerin analiz edildiği bu çalışmada, klasik Arap şiirinde özhiciv olgusu şiirin aykırı bir teması perspektifinden incelenmiştir. Câhiliye sonrası Arap toplumunda devletleşmeyle birlikte kabile birliğine dayalı sistemin nispeten yerini bireyselliğe bırakması ve bireyin kabile taassubundan bağımsızlaşması, hiciv anlayışında bazı dönüşümleri beraberinde getirmiştir. Böylece korkutmak, azarlamak ve itibarsızlaştırmak gibi hicivde aranan ve onu etkili kılan pek çok özellik işlevini yitirerek yerini eğlendirme ve güldürmeye bırakmıştır. Bu çerçevede özhiciv gibi ilginç bir tür ortaya çıkmış ve bu türde nitelikli örnekler sergilenmiştir. Arap edebiyatının farklı dönemlerinde kendini hicvetmeye dair örneklerin izini süren bu çalışmada, ilgili malzemenin analizi yoluyla bu olgunun öncüleri, arka planındaki etkenler ve kullanıldığı bağlamlar tespit edilip ortaya konulması amaçlanmıştır. Arap dili ve belagati sahasında hiciv konusunu işleyen çeşitli düzeylerde akademik çalışmalar mevcuttur. Ancak tespit edebildiğimiz kadarıyla ülkemizde klasik Arap edebiyatında kendini hicveden şairleri doğrudan konu edinen herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Böylesine özgün bir tema üzerinde, Arap edebiyatının farklı dönemlerini kapsayacak şekilde derinlemesine ve ayrıntılı müstakil çalışmaların eksikliği, bu konunun ele alınmasını zorunlu kılan ana etkenlerden birisi olmuştur. Müstesna bir tema hüviyetini arz eden özhicve dair verilerin klasik edebî kaynaklarda dağınık olarak yer alması ya da yeterince ele alınmamış olması, bu olgunun Arap şiirinin kültürel sistemine aykırılığıyla birlikte, üzerinde düşünülmesi gereken önemli konular arasındadır. Bu çerçevede önce özhiciv ve ilintili kavramlar üzerinde durularak aralarındaki fark ortaya konulmaya çalışılmış, ardından özhicvin tarihçesi ve klasik Arap şiirindeki yeri ele alınmıştır. Son olarak doğrudan ve dolaylı olarak kendini hicvederek nadide örnekler sergileyen ve özhiciv geleneğinin gelişmesinde rol oynayan bazı şairler üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Özhiciv, Klasik Arap Edebiyatı, Şiir, Hiciv, Kendini Hicveden Şairler

Self-Satire and Self-Satirizing Poets in Classical Arabic Poetry

Öz

The phenomenon of self-satire, one type of satire in Arabic literature, was examined thematically in the present study, where the examples reflecting the culture of self-satire in Arabic poetry and giving clues about the individual and social life of the period were analyzed. After Jahiliyyah, the system based on tribe unity was disintegrated and left its place to individualism together with state formation in Arabic communities. Individuals freed themselves from the vortex of tribal fanaticism and became free, bringing about some transformations in the understanding of satire. Thus, many of the features sought in satire, such as frightening, scolding, and discrediting, making it effective and powerful in society, lost their effect and were replaced by entertainment and humor. In this context, an interesting type of satire, such as pure satire, emerged, and became a practiced style over time, and qualified and rare examples were exhibited in this field. On the other hand, the concepts of self-satire, criticism and humor are different and develop on separate grounds although they are conceptually similar. This study, which traces examples of self-satirization in different periods of Arabic literature, aims to identify and present the precursors of this phenomenon, the factors in its background, and the contexts in which it was used through the analysis of the relevant material. In classical Arabic poetry, poets who directly or indirectly criticize themselves are discussed in chronological order, where everyday examples that do not include self-satirization as an external theme are collected and analyzed. It is noteworthy that these poets were mostly witty, sarcastic and sharp-tongued, of slave origin, black, and had obvious physical defects. It was also seen that these were poets who went to such extremes in satire that they would satirize their closest relatives, especially their mothers and fathers, and anyone who did them any good. Among these, al-Hutay’e, who is the most talked about, pioneered the establishment and maturation of pure satire in Arabic literature during his time, making the poet an indisputable representative of this style. However, when it comes to poets satirizing themselves, this article, due to its format volume limitations, tried to keep limited with some of the poetry examples we have identified and present the subject in a more concrete way. Poems written in this context are considered one of the most effective types of satire. Many of them, if directed at others, would create permanent hatred and anger in their addressees and even cause major crises. On the other hand, these examples attract attention with their aesthetic and unique narratives, as well as their humorous and entertaining aspects going beyond satire in terms of their effects on the addressees.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Self-Satire, Classical Arabic Literature, Poetry, Satire, Poets Who Satire Themselves.

Kaynakça

• Ahnef el-Ukberî. Dîvânu’l-Aḥnef el-ʿUkberî. thk. el-Hasen b. Şihâb - Sultân b. Sa‘d es-Sultân. b.y.: Dâru Sâdır, 1999.
• Ahves el-Ensârî, Abdullah b. Muhammed b. Âsım. Şi‘ru Ahveṣ el-Enṣârî. thk. İbrâhim es-Sâmirrâ’î. Bağdad: Mektebetu’l-Endelüs, 1969.
• Akbaş, Rıfat. Klasik Arap Şiirinde Siyahîler. Ankara: Sonçağ Akademi, 2022.
• Aldyab, Ahmed. “eẓ-Ẓavâhirü’l-Fenniyye fî Şiʿri’l-Hicâ’”. EKEV Akademi Dergisi 66 (2016), 51-72.
• Arkale el-Kelbî. Dîvânu ‘Arḳale el-Kelbî. thk. Ahmed el-Cündî. Beyrut: Dâru Sâdır, 1992.
• ‘Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. el-Evâʾil. thk. Muhammed es-Seyyid el-Vekîl. Kahire: Dâru’l-Beşîr li’s-Sekâfe ve’l-Ulûmi’l-İslâmiyye, 1987.
• Ayyıldız, Esat. Klasik Arap Şiirinde Emevî Dönemine Kadar Hiciv. Ankara: Gece Kitaplığı, 2020.
• Bâbetî, Azîze Fevvâl. Muʿcemu’ş-şuʿarâʾi’l-muḫaḍramîn ve’l-umeviyyîn. Beyrut: Dâru Sâdır, 1998.
• Bedevî Tabâne. Ḳudâme b. Caʿfer ve’n-naḳdü’l-edebî. Kahire: Matba‘atu’l-Fenniye el-Hedîse, 3. Basım, 1969.
• Beyhakî, İbrâhim b. Muhammed. el-Meḥâsin ve’l-mesâvî. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm. 2 Cilt. Mısır: Dâru’l-Me‘ârif, 1961.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr. el-Beyân ve’t-tebyîn. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 7. Basım, 1998.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr. Kitâbü’l-Ḥayevân. 8 Cilt. Mısır: Mektebetü ve Mat-ba‘atü Mustafâ el-Bâbî el-Halebî ve Evlâduh, 2. Basım, 1965.
• Cerîr b. Atıyye. Dîvânu Cerîr bi şerḥi Muḥammed bin Ḥabîb. thk. Numan Muhammed Emîn Tâhâ. 3 Cilt. Kahire: Dârü’l-Maârif, 3. Basım, ts.
• Cumahî, Muhammed b. Sellâm. Ṭabaḳātü fuḥûli’ş-şuʿarâʾ. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Medenî, 1974.
• Ebânemî, İbrâhim b. Muhammed. “Hicâʾü’ẕ-Ẕât fi’l-ʿAṣri’l-ʿAbbâsî: Dirâse fi’l-Bevâ‘is̱ ve’d-Delâlât”. Mecelletü’l-‘Ulûmi’l-‘Arabiyye ve’l-İnsâniyye 7/2 (2014), 653-693.
• Ebû Dülâme, Zend b. Cevn. Dîvânu Ebî Dülâme. thk. İmîl Bedî‘ Ya‘kûb. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1994.
• Ebü’l-Atâhiye, Ebû İshâk İsmâîl b. el-Kāsım b. Süveyd. el-Envârü’z-zâhiye fî dîvâni Ebi’l-ʿAtâhiye. thk. Luvîs Şeyho. Beyrut: Matbaatü’l-âbâi’l-Yesûiyyîn, 1886.
• Fâhûrî, Hannâ. Târîḫu’l-edebi’l-ʿArabî. Beyrut: el-Matbaatü’l-Bûlisiyye, ts.
• Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l-ʿAyn müratteben ʿalâ ḥurûfi’l-mu‘cem. thk. Abdülhamîd Hindâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, 2003.
• Hassân b. Sâbit. Dîvânu Ḥassân b. S̠âbit. nşr. Abdülemîr Mühennâ. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1994.
• İbn Abdülmelik el-Merrâküşî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed. eẕ-Ẕeyl ve’t-tekmile li-kitâbeyi’l-Mevṣûl ve’ṣ-Ṣıla. thk. İhsan Abbas vd. 6 Cilt. Tunus: Dâru’l-Ġarbi’l-İslâmî, 2012.
• İbn Abdürabbih, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. el-ʿİḳdü’l-ferîd. thk. Müfîd M. Kumeyha - Abdülmecid et-Terhînî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1983.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim. eş-Şiʿr ve’ş-şuʿarâʾ. thk. Müfîd M. Kumeyha - Muhammed Emîn ed-Dannâvî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2005.
• İbn Reşîk el-Kayrevânî, Ebû Alî el-Hasen. el-ʿUmde fî meḥâsini’ş-şiʿr ve âdâbih. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 5. Basım, 1981.
• İbn Saîd el-Mağribî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Mûsâ. el-Muġrib fî ḥule’l-Maġrib. thk. Şevkî Dayf. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 4. Basım, ts.
• İbn Uneyn, Ebü’l-Mehâsin Şerefüddîn Muhammed b. Nasr. Dîvân. thk. Halîl Merdem Bek. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbnü’l-Cerrâh, Ebû Abdullah. el-Varaḳa. thk. Abdülvehhâb Azzâm - Abdüssettâr Ahmed Ferrâc. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 1953.
• İbnü’l-Muazzel, Abdüssamed. Şi‘ru’l-Abduṣṣamed bin el-Muaẕẕel. thk. Züheyr Gāzî Zâhid. Necef: Matba‘atu’n-Nu‘mân, 1970.
• İbnü’r-Rûmî, Ebü’l-Hasen Alî b. el-Abbâs b. Cüreyc. Dîvân. thk. Ahmed Hasan Besec. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, 3. Basım, 2002.
• İsfahânî, Ebü’l-Ferec Alî b. el-Hüseyn. el-Eġānî. thk. İhsan Abbas vd. 21 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, 1952.
• İsmâil, Anâd Gazvân vd. el-Edebü’l-ʿArabî. Bağdad: Irak Eğitim Bakanlığı Yayınları, 4. Basım, 1974.
• Kureşî, Ebû Zeyd. Cemheretü eşʿâri’l-ʿArab. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. Kahire: Nehdatu Mısr, 1981.
• Kütübî, Ebû Abdillâh Salâhuddîn Muhammed b. Şâkir. Fevâtü’l-Vefeyât. thk. İhsan Abbas. 4 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1973.
• Muhammed M. Hüseyin. el-Hicâʾ ve’l-heccâʾûn fi’l-Câhiliyye. İskenderiye: Mektebetü’l-Âdâb bi’l-Cemâmîz, 1947.
• Mütenebbî, Ebü’ṭ-Ṭayyib Ahmed b. el-Ḥüseyn. Dîvânu Ebi’ṭ-Ṭayyib el-Mütenebbî bi şerḥi Ebi’l-beḳâ el-‘Ukberî. thk. Mustafa es-Sekkâ - İbrâhim el-Ebyârî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Me‘rîfe, ts.
• Sâhib b. Abbâd, Ebü’l-Kāsım İsmâ‘îl. el-Muḥîṭ fi’l-luġa. thk. Muhammed Hasan Âlü Yâsîn. 11 Cilt. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kutub, 1994.
• Sâmî ed-Dehhân, Muhammed. el-Hecâ’. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 3. Basım, 1957.
• Se‘âlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed. Yetîmetü’d-dehr fî meḥâsini ehli’l-ʿaṣr. thk. Müfîd Muhammed Kumeyha. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, 1983.
• Süleyk b. es-Süleke es-Sa‘dî. Dîvânu Süleyk b. es-Süleke. thk. Se‘dî ed-Dinâvî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1994.
• Şâyib, Ahmed. Târîḫu’n-neḳāʾiż fi’ş-şiʿri’l-ʿArabî. Kahire: Mektebetü’n-Nehdati’l-Mısriyye, 2. Basım, 1954.
• Şevkî Dayf. Târîḫu’l-edebi’l-ʿArabî el-ʿAṣrü’l-ʿAbbâsiyyü’s̱-s̱ânî. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 2. Basım, 1973.
• Şevkî Dayf. Târîḫu’l-edebi’l-ʿArabî ʿAṣrü’d-düvel ve’l-imârât: eş-Şâm. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 2. Basım, 1990.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Târîḫu’ṭ-Ṭaberî: Târîḫu’r-rusul ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm. 9 Cilt. Kahire: Darü’l-Meârif, 2. Basım, 1966.
• Tuleyhât, Gazi - Eşkar, İrfân. el-Edebu’l-câhilî. Humus: Dâru’l-İrşâd, 1992.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn. Muʿcemü’l-büldân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1977.