EBÛ BEKİR EL-HADDÂD VE TEFSİR KAYNAKLARI

Yıl 2013, , 43 - 63, 15.12.2013

Ferihan Özmen

https://doi.org/10.17335/sakaifd.219825

Öz

Bu  makalede,  hicrî  VIII.  asırda  yaşayan  Yemenli  Hanefî  fakîhi  ve  müfessir  Ebû  Bekir  elHaddad'ın  ve  onun  “Tefsîru'l-Haddad”  ismiyle  meşhur  “Keşfü't-tenzîl  fî  tahkîki'l-mebahis  ve'tte'vîl”  adlı eserinin tanıtılması konu edilmiş; dolayısıyla Haddad'ın ilmî kişiliği ile tefsir yönteminin  saptanması  ve  eserinin  tefsir  metodolojisi  açısından  incelenerek  tefsir  tarihindeki  yeri  ve öneminin  ortaya  çıkarılması  amaçlanmıştır.  Bu  çerçevede  tefsirin  muhtevası  kısaca  tanıtılmış; bununla  birlikte  eserin  genel  özellikleri  tetkik  ve  kaynakları  tespit  edilmiş;  eser  bu  kaynaklarla karşılaştırılarak  müellifin  tefsirini  oluştururken  bunlardan  ne  ölçüde  istifade  ettiği  irdelenmiştir. Bu şekilde Ebû Bekir el-Haddad'ın genelde temel İslam bilimlerine özelde ise tefsir ilmine katkı-larının belirlenmesine çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anahtar kavramlar: Ebû Bekir el-Haddâd, Keşfü’t-tenzîl fî tahkîki'l-mebâhis ve't-te'vîl, tefsir, müfessir, Yemen

Abu Bakr Al-Haddad And The Sources of His Tafsir Al-Qur’an

Öz

Subject of this article is to introduce 8th Hijri century Yemenite mufassir and Hanafi faqih Abu Bakr al-Haddad and his tafsir entitled “Kashf al-tanzil fi tahqiq al-mabahith wa-al-ta'wil”. It is intended to determine Al-Haddad’s scholarly stature and his method of tafsir, thus ascertaining his contribution to science of exegesis, as well as to analyze his tafsir in terms of tafsir methodology and to elicit its prominence in tafsir history. In this context, the content of “Tafsir alHaddad” is shortly presented and its general features are elaborated. Thereafter, the sources of the tafsir are introduced and it is compared with these sources to determine to what extent the mufassir utilized these works. Thus, it is aimed to determine Al-Haddad’s contribution to Islamic sciences in general and the science of tafsir specifically.

Anahtar Kelimeler

Abu Bakr al-Haddad, Kashf al-tanzil fi tahqiq al-mabahith wa-al-ta'wil, the Qur'an commentary, tafsir, mufassir, Yemen

Kaynakça

• el-Bağdâdî, Babanzâde Bağdatlı İsmail Paşa (1338/1920), Hediyyetü’l-ârifîn esmâi'lmüellifîn ve âsârü'l-musannifîn, İstanbul: MEB, 1955.
• ________, Îzâhü'l-meknûn fi'z-zeyli a‘lâ keşfi'z-zünûn an esâmi'l-kütüb (tsh. M. Şerefettin Yaltkaya), Ankara: MEB, 1945.
• Birışık, Abdülhamit, “Hasan-ı Basrî”, DİA, XVI, 301. ________, “Katâde b. Diâme”, DİA, XXV, 22-23. Cerrahoğlu, İsmail, “Tefsirde Mücâhid ve Ona İsnâd Edilen Tefsir", AÜİFD, XXIII/1978, s. 31-50.
• Çağatay, Neşet, “Resûlîler”, İA, IX, 695. ed-Dâvûdî, Şemseddin Muhammed b. Ali b. Ahmed (946/1540), Tabakâtü’l-müfessirîn (tahk. Ali Muhammed Ömer), Kahire: Mektebetu Vehbe, 1972/1392. el-Ednevî, Ahmed b. Muhammed, Tabakâtü’l-müfessirîn (tahk. Süleymân b. Salâh Kazzi), Medine: Mektebetü'l-Ulûm ve'l-Hikem, 1997/1417. el-Fâsî, Muhammed Abid, Fihrisu mahtûtâti hizâneti'l-karaviyyîn, Dârü'l-Beyza: Dârü'lKitâb, 1979. el-Gaznevî, Ebu’l-Feth Abdüssamed b. Mahmûd b. Yûnus el-Hanefî (487/1094’den sonra), Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, y.y. 487/1094, Süleymaniye Ktp., Mihrişah, nr. el-Habeşî, Abdullah Muhammed, Mesâdirü'l-fikri'l-İslâmî fi'l-Yemen, Beyrut: Matbaatü'l-Asriyye, 1988. el-Haddâd, Ebû Bekir b. Alî b. Muhammed el-Yemenî (800/1398), Tefsîrü’l-Haddâd : Keşfü’t-tenzîl fî tahkîki’l-mebâhis ve’t-te’vîl (tahk. Muhammed İbrâhim Yahyâ), Beyrut: Dârü’l-Medari’l-İslâmî, 2003.
• Hucvirî, Hakikat Bilgisi: Keşfu’l-mahcûb (trc. Süleyman Uludağ), İstanbul: Dergah Yayınları,1982.
• İbn Hallikân, Ebü'l-Abbas Şemseddîn Ahmed b. Muhammed (681/1282), Vefeyâtü'la'yân ve enbâu ebnâi'z-zaman [mimmâ sebete bi’n-nakl evi’s-semâ ev esbetehü’l-ayân (tahk. İhsan Abbas), Beyrut: Dâru Sadır, 1978/1398.
• Kâtip Çelebî, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah (1067/1657), Keşfü’z-zünûn an esâmilkütüb ve’l-fünûn (tsh. M. Şerefettin Yaltkaya, Kilisli Rifat Bilge), Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1941.
• Kehhâle, Ömer Rıza, Mu’cemü’l-müellifîn terâcimu musannifi’l-kütübi’l-Arabiyye, Beyrut: Mektebetü’l-Müsenna, [t.y.] Kesler, Muhammet Fatih, “Mücâhîd b. Cebr”, DİA, XXXI, 442. Koç, M. Akif, Tefsirde Bir Kaynak İncelemesi, Ankara: Kitâbiyât, 2005. el-Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddin Abdülkâdir b. Muhammed (775/1373), elCevâhirü'l-mudıyye fî tabakâti'l-Hanefiyye (tahk. Abdülfettah Muhammed elHulv), Cize 1993/1413.
• Levent, Etem, Hasan-ı Basrî’nin Hayatı : -Öğretim ve Tefsir Yöntemi-, İstanbul: Arı Sanat Yayınevi, 2005.
• Mollaibrahimoğlu, Süleyman, Yazma Tefsir Literatürü, İstanbul: Damla Yayınevi, 200 Nüveyhiz, Âdil, Mu’cemu’l-müfessirîn min sadri’l-İslâm hatta’l-asri’l-hâzir, Beyrut: Müessessetü Nüveyhiz es-Sekafiyye, 1986/1406.
• Özel, Ahmet, Hanefî Fıkıh Alimleri, Ankara: TDV, 1990.
• Özmen, Ferihan, Abdüssamed el-Gaznevî ve “Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm”i (doktora tezi), UÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 2010.
• Öztürk, Mustafa, “Sehl et-Tüsterî”, DİA, XXXVI, 321-323. es-Sa’lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhim Nîsâbûrî (427/1035), el-Keşf ve’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân = Tefsîrü’s-Sa’lebî (tahk. Ebû Abdullah Seyyid b. Kesrevî b. Hasan), Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004. es-Sem’ânî, Ebû Sa’d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr el-Mervezî (562/1167), elEnsâb (tahk. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimi el-Yemanî), Beyrut 1980/1400. es-Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl (483/1090), Şerhu's-Siyeri'l-kebîr (tahk. Selahaddin Müneccid), Kahire: Câmiatü'd-Düveli'lArabiyye, 1971.
• Sezgin, Fuat, Târihü't-türâsi'l-Arabî : ulûmü’l-Kur’ân ve’l-hadîs (nakalehu ile’l-Arabiyye Mahmûd Fevzi Hicazî ; râcea Arefe Mustafa, Saîd Abdurrahim), Riyad: Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, 1983.
• Sifil, Ebû Bekir, “Haddâd, Ebû Bekir”, DİA, XIV, 553. es-Süyûtî, Ebü'l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr (911/1505), Tabakâtü’lmüfessirîn (tahk. Ali Muhammed Ömer), Kahire: Mektebetu Vehbe, 1976. es-Sülemî, Ebû Abdurrahman Muhammed b. Hüseyin (412/1021), Tabakâtü's-sûfiyye (tahk. Nureddin Şüreybe), Haleb: Dârü'l-Kitâbi'n-Nefis, 1986.
• Taftazânî, Sa'deddin Mes’ûd b. Ömer b. Abdullah (792/1390), Kelam İlmi ve İslâm Akâidi : Şerhü'l-Akâid (haz. Süleyman Uludağ), İstanbul: Dergah Yayınları, 19
• Tomar, Cengiz, “Resûlîler”, DİA, XXXV, 2. Tüccar, Zülfikar, “Sicistâni, Ebû Hâtim”, DİA, XXXVII, 139-141. Yahyâ, Muhammed İbrâhim, el-Medhal ilâ tefsîri’l-Kur’âni’l-Kerim : el-Haddâd nemûzecen, Beyrut: Dârü’l-Medari’l-İslâmî, 2002. ez-Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (748/1348), Siyeru a’lâmi’n-nübelâ (tahk. Şuayb el-Arnaut-Me’mûn Sagarci), Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1985/1405. ez-Zehebî, Muhammed es-Seyyid Hüseyin, et-Tefsîr ve’l-müfessirûn, Kahire: Mektebetu Vehbe, 1985/1405. ez-Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddin Muhammed b. Bahadır b. Abdullah (794/1392), el-Burhân fî ulûmi'l-Kur'ân (tahk. Muhammed Ebü'l-Fazl İbrâhim), Beyrut: Dârü'l-Ma'rife, [t.y.].
• Zeydan, Corci (1332/1914), Târîhu âdâbi'l-lugati'l-Arabiyye, Beyrut: Dârü'l-Mektebeti'lHayat, 1983. ez-Ziriklî, Hayreddin (1396/1976), el-A'lâm : kâmusu terâcimi li-eşheri'r-ricâl ve'n-nisâ, Beyrut: Dârü'l-İlm li'l-Melayin, 1992. ez-Zuhaylî, Vehbe, et-Tefsîrü'l-münîr fi'l-akîde ve'ş-şerîa ve'l-minhâc, Beyrut- Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1991/1411.