The Quality of Tashkīk of the Concept of Being in Ibn Sīnā and Mullā Ṣadrā

Yıl 2020, , 57 - 80, 15.06.2020

Fevzi Yiğit

https://doi.org/10.17335/sakaifd.711785

Cited By: 5

Öz

The problem of calling the things in the scope of existence which is the main topic of metaphysics is the most important theme of ontology in Islamic philosophy. In other words, is existence called equally or gradually? Calling it gradually is tashkīk (gradation). Tashkīk and dichotomies such as existence-essence, necessary-possible are also come out to solve this problem. Mind is subject to divide the beings like God-universe or subject-object. Afterwards, tries to overcome these divisions by the idea of tashkīk. In the case of not grasping the idea of tashkīk thoroughly -as in the case of Aristotle- gets the idea that there are ontological contradictions and disunities between God and universe. The goals of this study are as follows: The quality of tashkīk of the existence is based upon the idea that it is simple. If not, it will be decomposed and will become a different thing in each being. In addition, existence has a gradual structure such as strength-weakness, posteriority-anteriority, cause-effect. Thus, the gradual quality of the existence can be formalized as follows: “Existence is the essence that ensures unity and disunity of beings.” [You may find an extended abstract of this article after the bibliography.] 

Anahtar Kelimeler

Islamic Phylosophy, Logic, Tashkīk, Being, Nūr, Essence

İbn Sînâ ve Molla Sadrâ’da Varlık Kavramının Teşkîk Niteliği

Öz

Metafiziğin ana konusu olan varlığın, kapsamı altındakilere hangi anlamda söyleneceği konusu, İslam felsefesinin ontolojiye dair en önemli sorunlarından birisidir. Yani varlık, bütün mevcutlar üzere eşit anlamda mı yoksa dereceli olarak mı söylenir? Dereceli olarak söylenmesine teşkîk denir. Aslında varlık-mahiyet, zorunlu-mümkün gibi ayrımlar da bir açıdan bu problemin çözümüne katılır. Zihin bu çözümü yapabilmek için mevcutları Tanrı-âlem veya özne-nesne gibi ayrımlara tâbi tutar. Sonrasında ise teşkîk fikri sayesinde bu ayrımları aşmaya çalışır. Zihin, teşkîk fikrinin tam olarak farkına varamaması durumunda -Aristoteles örneğinde olduğu gibi- Tanrı ile evren arasında ontolojik aykırılık ve kopukluklar olduğu düşüncesine kapılır. Bu makalede ulaşılmaya çalışılan hedefler şunlardır: Varlığın teşkîki niteliği onun basit olduğu fikrine dayanır. Eğer böyle olmasaydı varlık bileşenlerine ayrılacak ve her mevcutta farklı bir şey olarak karşımıza çıkacaktı. Varlık güçlülük-zayıflık, kemal-noksanlık, öncelik-sonralık, ihtiyaçsızlık-fakirlik, nedensonuç vb. gibi açılardan dereceli bir yapıya sahiptir. Kısacası varlığın teşkîk niteliği “varlık, mevcutların birleşmelerini ve farklılaşmalarını sağlayan asıldır” şeklinde formüle edilebilir. 

Anahtar Kelimeler

İslam Felsefesi, Mantık, Varlık, Teşkik, Nur, Mahiyet

Kaynakça

• Aristoteles. Metafizik. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yayınları, 2014.
• Aristoteles. Organon. çev. Hamdi Ragıp Atademir. 5 Cilt, Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1963.
• Âli Yâsîn, Ca‘fer. el-Fârabî fi hudûdihi ve rusûmihi. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1985.
• Cihan, Ahmet Kamil. “Sühreverdî’nin Nur ve İnsan Düşüncesi”. Doğu’dan Batı’ya Düşüncenin Serüveni. ed. Eyüp Bekiryazıcı. 7/975-990. İstanbul: İnsan Yayınları, 2015.
• Corbin, Henry. İslâm Felsefesi Tarihi (Başlangıcından İbn Rüşd’ün Ölümüne). çev. Hüseyin Hatemi. İstanbul: İletişim Yayıncılık, 1994.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Kitâbü’t-Ta‘rîfât. Beyrut: Dâru’l-Kitâbü’l-Arab, 1983.
• Descartes. Felsefenin İlkeleri. çev. Mesut Akın. İstanbul: Say Yayınları, 1995.
• Fârâbî. Kitâbü’l-hurûf (Harfler Kitabı). çev. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018.
• Fârâbî. el-Medînetü’l-fâzıla. çev. Yaşar Aydınlı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018.
• Fârâbî. “Kitâbü’l-cedel” el-Manṭıḳıyyetü’l li’l-Fârâbî, Thk. Muhammed Tâki Dânişpejûh. Kum: Mektebetü Âyetüllahü’l-Uzmâ el-Mar’aşî el-Necefî, 1408.
• Fazlur Rahman. The Philosophy of Mullā Ṣadrā. New York: State University of New York Press, 1975.
• Görkaş, İrfan. “Farabi Metafiziğinde Varlık (El-Mevcûd) Terimi ve Eklentileri”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/11 (2017), 67-90.
• Güler, Aliye. Fârâbî, İbn Sînâ ve Gazzâlî Mantığında Dilbilim Kavramları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Hillî, Allâme. Cevherü’n-naḍîd fi şerḥi Manṭiḳi’l-tecrid. nşr. Muhsin Beydarfar. Kum: İntişarat-ı Beydar, 1430.
• Izutsu, Toshihiko. İslam’da Varlık Düşüncesi. çev. İbrahim Kalın. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• İbnü’l-Arabî. Fusûsü’l-Hikem. çev. Nuri Gençosman. İstanbul: MEB Yayınları, 1992.
• İbn Rüşd. Metafizik Büyük Şerhi. çev. Muhittin Macit. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
• İbn Sînâ. Dânişnâme-i Alâî. çev. Murat Demirkol. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• İbn Sînâ. el-İşârât ve’n-tenbîḥât mea şerḥi Naṣîruddin et-Tûsî. nşr. Süleyman Dünya. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1985.
• İbn Sînâ. Kategoriler. çev. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2014.
• İbn Sînâ. Metafizik. çev. Ekrem Demirli-Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• İbn Sînâ. et-Ta‘lîḳât. nşr. Abdurrahman Bedevi. Beyrut: ed-Daru’l-İslâmiyye, 1972.
• Kalın, İbrahim. Varlık ve İdrak, Molla Sadrâ’nın Bilgi Tasavvuru. çev. Nurullah Koltaş. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Kuşçu, Ali. Şerḥü Tecrîdi’l-‘aḳā‘id. nşr. Muhammed Hüseyin Zirâî Rızâyî. Kum: İntişârâtı Râid, 1393.
• Küyel, Mübahat Türker. Fârâbî’nin Peri Hermeneias Muhtasarı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1990.
• Mâcit, Muhittin. “Teşkîk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 40/567-568. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Molla Sadrâ. Arşa Ait Hikmetler. çev. Fevzi Yiğit. İstanbul: Önsöz Yayıncılık, 2019.
• Molla Sadrâ, el-Ḥikmetü’l-müte‘âliye fî esfâri’l-erba‘a. thk. Ali Ekber Reşad. Tahran: Bunyâd-i Hikmet-i İslâmi-yi Sadrâ, 1380.
• Molla Sadrâ. Kitâbü’l-meşâir (Metafiziğe Giriş). çev. Ahmet Kamil Cihan - Salih Yalın - Fevzi Yiğit. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2019.
• Molla Sadrâ. Şerḥu ve ta‘lîḳâtü Ṣadrü’l-müte’ellihîn İlâhiyyâti’ş-Şifâ’ nşr. Necefkulu Habibi. 2 Cilt. Tahran: Bunyâd-i Hikmet-i İslâmi-yi Sadrâ, 1382.
• Molla Sadrâ. “eş-Şevâhidü’r-rubûbiyye”, Mecmû‘a-yi resâ’il-i felsefî-yi Ṣadrü’l-müte’ellihîn. thk. Hamid Naci İsfehanî. Tahran: Bunyâd-i Hikmet-i İslâmi-yi Sadrâ, 1389.
• Musa b. Meymûn. Delâletü’l-ḥâirîn. çev. Osman Bayder - Özcan Akdağ. Kayseri: Kimlik Yayınevi, 2019.
• Mustafa, İbrahim. vd.. el-Mu‘cemü’l-vasîṭ. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Mutahhari, Murtaza. Felsefe Dersleri 2. çev. Ahmet Çelik. İstanbul; İnsan Yayınları, 1999.
• Pirinç, Ahmet. Molla Hâdi Sebzevâri’nin Metafizik Görüşleri. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Râġıb el-İsfehânî. Müfredât elfâẓi’l-Ḳur’ân. nşr. Safvân Adnân Dâvudî. Dimeşk: Daru’lḲalem, 1992.
• Sebzevârî, Hâdî-i. Şerḥü’l-Manzûme. nşr. Cevâd Âmulî. İran: Neşrinâb, 1369.
• Sebzevârî, Abbas Ali. “Tâlik” Niḥâyetü’l-ḥikme. Kum: Müessesetü Neşri’l-İslâmî, 1434.
• Sühreverdî. “Ḥikmetü’l-İşrâḳ” Mecmû‘âtü Muṣannefâti Şeyhi İşrâḳ. nşr. Henry Corbin. Tahran: Pijûhişgâh-ı Ulum-i İnsâni ve Mutâla’ât-ı Ferhengi, 1373.
• Sühreverdî. Hikmetü’l-İşrak: İşrak Felsefesi. çev. Tahir Uluç. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
• Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin. Niḥâyetü’l-ḥikme. nşr. Abbas Ali Sebzevârî. Kum: Müessesetü Neşri’l-İslâmî, 1434.
• Sadreddin Konevî. Yazışmalar. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2002.
• Yezdî, Muhammed Tâkî Misbâh. el-Menhecü’l-cedîd fi ta‘limi’l-felsefe. Nşr. Muhammed Abdü’l Münim el-Hakanî. Beyrut: Dârü’t Teârifi li’l-Matbûât, 2008.