MEVLEVÎLİĞİN KURULUŞ DÖNEMİ (XVI. YÜZYIL) GÜLŞENÎ ŞAİRLER ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: İBRÂHÎM GÜLŞENÎ, USÛLÎ VE ZA’FÎ ÖRNEĞİ

Yıl 2011, Cilt: 13 Sayı: 24, 143 - 155, 15.12.2011

Abdurrahman Adak

Öz

Gülşeniyye tarikatı, Mevleviyye tarikatından önemli ölçüde etkilenen bir tarikattır. Gülşeniyye tarikatının kuruluşundan sonra, her iki tarikat arasında önemli bir iletişim ve etkileşim gerçekleşmiştir. Özellikle her iki tarikata mensup şairler arasındaki ilişki daha çok dikkat çekmektedir. Bu çalışmada Esrar Dede (ö. 1211/1796)'nin Tezkire-i Şu'ara-yı Mevleviyye'sinde Gülşenîlerle irtibata geçtiği söylenen Mevlevî şairler üzerinde durulmuştur. Bunlar Sema'î Sultan Dîvanî, Yusuf Sineçak, Garîbî, Şahidî, Günahî, Derûnî, Şuhûdî, Arşî, Bekayî, Vehbî ve Enîs Receb Dede'dir (on bir şair). Çalışmada bu şairlerin Gülşenîler ile olan irtibatı çerçevesinde her iki tarikat arasındaki irtibat hakkında önemli sonuçlara varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mevleviyye Tarikatı, GülşeniyyeTarikatı, Şair, XVI. Yüzyıl, Esrar Dede

The Influence of Mawlawiyya upon Gulshanian poets in the formation period namely XVIth century: In the case of Ibrahīm Gulshanī, Usūlī and Za‘fī

Öz

Gulshaniyyah order is an order which has been significantly influenced from the Mawlawiyyah
order. After the founding of the Gulshaniyyah order, an important intercommunication and
mutual interaction occured between the two orders. Especially, the relation between the poets
of the two orders, attracts more of our attention. In this study, we focus on Mawlawī poets who
have communicated and built relations with Gulshanians in the Tadhkira-i Shu’arā-i
Mawlawiyyah of Asrār Dede (d. 1211/1796). These poets are Samā’ī Sultān Dīwānī, Yusuf
Sīnechāk, Gharībī, Shāhidī, Gunāhī, Derūnī, Shuhūdī, ‘Arshī, Beqayī, Wehbī and Enīs Receb Dede
(eleven poets). In this study, we arrive at important conclusions regarding the relations
between the two orders.

Anahtar Kelimeler

Mawlawiyyah Order, Gulshaniyyah Order, Poet, XVI. Century, Asrār Dede

Kaynakça

• Adak, Abdurrahman, Za’fî-i Gülşenî Hayatı, Eserleri, Edebî Şahsiyeti ve Dîvânının İnce- lenmesi, AÜSBE Doktora Tezi, Ankara 2006.
• Azamat, Nihat, "İbrâhîm Gülşenî", DİA, XXI (İstanbul 2000), 301-304.
• Chittick, William C., “Rûmî ve Mevlevîlik”, çev. Safi Arpaguş, Tasavvuf İlmi ve Aka- demik Araştırma Dergisi, VI/14, Ankara 2005.
• Çelebioğlu, Amil, “XIII-XV (İlk Yarısı) Yüzyıl Mesnevîlerinde Mevlânâ Tesiri”, Eski Türk Edebiyâtı Araştırmaları, İstanbul: MEB, 1998.
• Emîrî, Ali, Tezkire-i Şu‘arâ-i Âmid, İstanbul: Matba‘a-i Amidî, 1328.
• Eraydın, Selçuk, Tasavvuf ve Tarikatlar, İstanbul: İFAV Yay., 1994.
• Esrar Dede, Tezkire-i Şu‘arâ-yı Mevleviyye, haz. İlhan Genç, Ankara: AKM Yay., 2000.
• Gölpınarlı, Abdülbaki, Melâmîlik ve Melâmîler, İstanbul: Gri Yay., 1992.
• Gülşenî, Za’fî, Dîvân, Millet Ktp. Manzûm 254.
• Güzel, Ahmet, “Mevlânâ’nın Çağına ve Çağımıza Tesirleri”, İstem, 5/10, 2007.
• Heyet, “Arşî”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul: Dergâh Yay., 1998, I, 163.
• ―――, “Günâhî”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul: Dergâh Yay., 1998, III, 1979.
• ―――, “Şâhidî”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul: Dergâh Yay., 1998, VIII, 91-92
• ―――, “Şuhûdî”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul: Dergâh Yay., 1998, VIII, 183.
• Hocazâde, Ahmed Hilmi, İbrâhîm Gülşenî, İstanbul 1322.
• İpekten, Haluk vd., Tezkirelere Göre Dîvân Edebiyâtı İsimler Sözlüğü, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., 1988.
• İsen, Mustafa, Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Ankara: AKM Yay, 1994.
• İsen, Mustafa, Usûlî Dîvânı, Ankara: Akçağ Yay., 1990.
• Kara, Mustafa, “Gülşeniyye”, DİA, XIV, s. 256-259.
• Kılıç, Filiz, Aşık Çelebî, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ, İnceleme, Tenkitli Metin, (GÜSBE Doktora Te- zi) Ankara 1994.
• Kılıç, Mahmut Erol, Sûfî ve Şiir, İstanbul: İnsan Yay., 2005.
• Kınalızâde, Hasan Çelebî, Tezkire-i Şu’arâ, haz. İbrahim Kutluk, Ankara: TTK, 1989, (II cilt).
• Konur, Himmet, İbrâhîm Gülşenî -Hayâtı, Eserleri, Tarîkatı, İstanbul: İnsan Yay., 2000.
• La’lî Mehmed Fenâî, Terceme-i Hâl-i Hazret-i Pîr-i Gülşenî, İstanbul: Dâru’t-Tıbâ’ati’l- ‘Âmire, 1289.
• Mecmua, Ankara Milli Ktp. Yz. A. 1641 vr. 304b.
• Mevlânâ, Celâleddîn-i Rûmî, Mesnevî-i Ma’nevî, tah. R. Nicholson, Tahran 1376.
• Muhyî-i Gülşenî, Menâkıb-ı İbrâhîm Gülşenî, haz. Tahsin Yazıcı, Ankara: TTK Yay., 1982.
• Sâlih, Menâkıb-ı Evliyâ-yı Mısır, Bulak 1262.
• Sâmî, Şemseddîn, Kâmûsu’l-A’lâm, (Tıpkıbasım), Ankara: Kaşgar Neşriyat, 1996.
• Şemlelîzâde, Ahmed Gülşenî, Şîve-i Tarîkat-ı Gülşeniyye, haz.Tahsin Yazıcı, Ankara: TTKY Yay., 1982.
• Vassâf, Hüseyin, Sefîne-i Evliyâ, haz. Mehmet Akkuş- Ali Yılmaz, İstanbul: Kitabevi, 2006 (V cilt).